Інтэрактыўны плакат "Ніхто не забыты, нішто не забыта"

Мемарыяльны комплекс “Брэсцкая крэпасць-герой” Мемарыяльны комплекс “Брэсцкая крэпасць-герой” – адзін з найбольш вядомых і наведвальных турыстычных аб’ектаў Рэспублікі Бедарусь. Адкрыты 25 верасня 1971 года. У адзіны ансамбль тут аб’яднаны месцы баёў, руіны вайны, пабудовы крэпасці, якія захаваліся да нашых дзён, скульптурныя кампазіцыі і музейныя экспазіцыі: Музей абароны Брэсцкай крэпасці (1956), “Музей вайны – тэрыторыя міру” (2014), “Летапіс Брэсцкай крэпасці” (2019), “Абарона Усходняга форта” (2020). У філіяле “Музей 5 форт” – экспазіцыя “Форт № 5 Брэсцкай крэпасці” (2021). Пабудаваная як ваенны аб’ект, які перажыў пажары дзвюх сусветных войнаў, сёння Брэсцкая крэпасць застаецца месцам памяці і міру. Напярэдадні Вялікай Айчыннай вайны тут размяшчаліся часці 6 і 42 стралковых дывізій, падраздзяленні 17 Чырванасцяжнага пагранічнага атрада, 132 асобны батальён канвойных войскаў НКУС, часці акруговага падпарадкавання, ваенныя шпіталі, пражывалі сем’і каманднага і начальніцкага саставу. З пачаткам баявых дзеянняў 22 чэрвеня 1941 года Брэсцкая крэпасць стала адным з самых стойкіх ачагоў супраціўлення на заходняй граніцы СССР. Апынуўшыся ў акружэнні, адчуваючы востры недахоп боепрыпасаў, медыкаментаў, харчавання і вады, воіны Брэсцкага гарнізона і члены іх сем’яў праявілі выключную стойкасць і мужнасць. Абарона Брэсцкай крэпасці працягвалася каля месяца: першы перыяд – з 22 па 30 чэрвеня, калі бязлітасныя, кровапралітныя баі ішлі на ўсіх умацаваннях крэпасці. 29–30 чэрвеня адбыўся генеральны штурм крэпасці, другі перыяд – з 1 па 20-я чыслы ліпеня – апошнія ачагі супраціўлення, калі барацьбу працягвалі байцы-адзіночкі, апошні з якіх – маёр П.М.Гаўрылаў – трапіў у палон на 32 дзень вайны – 23 ліпеня 1941 года. У пасляваенныя гады абарона Брэсцкай крэпасці ў чэрвені 1941 года стала сімвалам гераізму, вернасці прысязе і любові да Радзімы. Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР 8 мая 1965 года ёй было прысвоена ганаровае званне “Крэпасць-Герой”. Прызнанне подзвігу абаронцаў крэпасці стала вынікам шматгадовай пошукавай і даследчай працы пісьменніка-франтавіка С.С.Смірнова. Сёння мемарыяльны комплекс “Брэсцкая крэпасць-герой” і комплекс фартыфікацыйных збудаванняў Брэсцкай крэпасці ўнесены ў Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь.

Плошча Перамогі Практычна ў кожным горадзе ёсць месца, якое ўвасабляе сабой такую памятную для ўсіх падзею, як Дзень Перамогі. Усім вядома, што менавіта ў гэты далёкі для нас дзень савецкі народ здзейсніў немагчымае. Ён атрымаў перамогу ў Вялікай Айчыннай вайне, якая вялася на працягу 1941-1945 гадоў. Не стаў выключэннем і горад-герой Мінск. Плошча Перамогі горада Мінска - гэта месца памяці нашым продкам, якія страцілі сваё жыцці, і здароўе ў той нялёгкі прамежак часу. Звычайна, што Плошча Перамогі стала адной з славутасцяў горада і па праве займае сваё месца ў спісе значных месцаў у сталіцы. Будаванне плошчы было пачата ў 1939 годзе і да 1958 года яе звалі Круглая плошча. Вам павінен быць цікавы той факт, што гэта адбылося з-за таго, што адначасна пачалі ўзводзіць два выгнутых па дузе будынка, што дало пачатак кальцу, якое ўваходзіць цяпер у склад праспекта Незалежнасці. Сваім будынкам плошча сапраўды ў тыя гады ўтвараў кола, у сярэдзіне якога пасля размясцілі Манумент Перамогі. У цяперашні ж час з-за перапланіроўкі і ў звязку з пабудовай у 1984 годзе метрапалітэна плошча мае форму авала. Манумент Перамогі ўсталявалі ў 1954 годзе. Гэты помнік, які тады будавалі ўсёй краінай, уяўляе сабою абеліск, які дасягае ў вышыню 38 метраў, верх якога каранаваны трохмятровай, адлітай з бронзы, выявай Ордэна Перамогі. Само сабою выйшла так, што Манумент Перамогі, як і многія іншыя помнікі пра перамогу, безыменны, толькі дата «1941-1945» выклікаюць у памяці засмучаныя моманты нашай гісторыі. Кожная з чатырох граняў абеліска ўпрыгожана тэматычнымі гарэльефамі з бронзы. Яны сімвалізуюць падзеі, што адбываліся ў той нялёгкі час. І маюць назву: «Слава загінулым героям», «9 траўня 1945 года», «Партызаны Беларусі» і «Савецкае войска ў гады Вялікай Айчыннай вайны». Наколькі вядома, меч неаднаразова выкарыстоўваўся архітэктарамі тых часоў як пераможны знак, і Манумент Перамогі не стаў выключэннем. На пастаменце, дзе стаіць збудаванне, расмешчаны меч, абвіты лаўровай галіной з бронзы. Акрамя таго, па суседстве з манументам размешчаны 4 бронзавых вянка. Вам павінна быць цікава, пазнаць, што яны сімвалізуюць сабой 4 фронта Савецкага Саюзу, а менавіта 1-ы, 2-і, 3-і Беларускія і 1-ы Прыбалтыйскі. Менавіта яны вызвалялі Беларусь у тыя нялёгкія гады ад захопнікаў, ад нямецка-фашысцкіх войскаў. Каля манумента ўсім на агляд размешчаны Вечны агонь. Яго ва ўрачыстым становішчы запаліў 3-га ліпеня 1961 года герой Савецкага Саюза, які з'яўляецца пры гэтым пачэсным грамадзянінам Мінска генерал-маёр А.С. Бурдзейны. Гэтак жа апраўленне манумента падкрэсліваюць кветкавыя клумбы і яліны, якія растуць. 1 ліпеня 1984 года па акружнасці помніка былі размешчаны пастаменты, на якіх былі нанесены назвы гарадоў-герояў. Гэта такія гарады, як Масква, Ленінград, Сталінград, Кіеў, Севастопаль, Адэса, Керч, Тула, Новарасійск, Брэст. А ў 1985 годзе да іх дадаліся Смаленск і Мурманск. У 1984 годзе пад паверхняй плошчы былі адкрыты дугавая галерэя і мемарыяльная зала. На бронзавых плітах ушанавалі імёны 566 герояў Савецкага Саюза. Гэтыя людзі былі ўдастоены такой высокай узнагароды за свае подзвігі і, звычайна, яны бралі ўдзел у вызваленні Беларусі. Іх імёны размешчаны на мемарыяльных плітах, што атачаюць Зорку Героя. Па цэнтры залы архітэктары размясцілі вянок, выкананы са шкла. Ён падсвятляецца знутры і тым самым напамінае Вечны агонь.

Мемарыяльны комплекс "Хатынь" Мемарыяльны комплекс "Хатынь" – даніна памяці ўсім загінулым у час Вялікай Айчыннай вайны і сімвал несціханага смутку беларускага народа, трагічны напамін аб жахах, якія ўчынялі нацысты на нашай зямлі. Гэта адзін з самых уражальных мемарыялаў Другой сусветнай вайны ва ўсёй Еўропе. Гісторыя ХатыніДа ракавога дня 1943 года Хатынь была звычайнай мірнай беларускай вёскай, якая налічвала 26 двароў. Раніцай 22 сакавіка за 6 кіламетраў ад яе партызаны абстралялі нямецкую аўтакалону. У перастрэлцы загінуў нямецкі афіцэр. У хуткім часе пасля гэтага Хатынь акружылі карнікі. Яны сагналі ў свіран старых, жанчын, дзяцей, зачынілі і падпалілі. У агні загінулі 149 чалавек, у тым ліку 75 дзяцей. З ахопленага полымем будынка жывым удалося вырвацца толькі аднаму даросламу – 56-гадоваму кавалю Іосіфу Камінскаму. Ён паспрабаваў вынесці і свайго параненага сына, але не змог яго выратаваць… Цудам у гэты страшны дзень змаглі ўцалець сямёра юных жыхароў Хатыні, аднак і сярод іх не ўсе дажылі да Перамогі. У 1969 годзе ў памяць аб усіх загінулых беларусах на месцы спаленай вёскі быў адкрыты мемарыяльны комплекс "Хатынь". Ён стаў сусветным сімвалам незлічоных ахвяр, пакут і мужнасці беларускага народа ў Вялікай Айчыннай вайне. Гэта адна з найбольш шануемых мясцін у Беларусі. Гісторыя Хатыні не ўнікальная. У час Другой сусветнай вайны былі спалены жывымі жыхары звыш 650 беларускіх вёсак. Доўгія дзесяцігоддзі лічылася, што 186 з іх так і не былі адбудаваны: гэта сумная лічба адлюстравана ў каменным знаку каля ўвахода на адзіныя ў свеце "Могілкі вёсак" у мемарыяльным комплексе "Хатынь". Аднак у ходзе расследавання крымінальнай справы аб генацыдзе беларускага народа (узбуджана ў красавіку 2021 года) стала вядома, што такіх вёсак было 216. Мемарыял "Хатынь" – даніна памяці амаль 3 млн беларусаў, якія загінулі ў час Вялікай Айчыннай вайны. Ён размешчаны за 54 км на паўночны ўсход ад Мінска ў Лагойскім раёне Мінскай вобласці. Хатынь сёння Мемарыял паўтарае планіроўку загінулай вёскі. У цэнтры комплексу размешчана 6-метровая бронзавая скульптура "Няскораны чалавек". Вобраз мужчыны з мёртвым хлопчыкам на руках створаны ў памяць пра Іосіфа Камінскага і яго сына Адама. Чорная пліта-дах адзначае месца, дзе знаходзіўся свіран, у якім спалілі жыхароў Хатыні. Побач іх брацкая магіла, на якой размешчаны сімвалічны вянок памяці са словамі наказу мёртвых жывым. На месцы кожнага з 26 спаленых дамоў – помнік-зруб, усярэдзіне якога абеліск у выглядзе коміна са званом. Званы гудуць кожную гадзіну. На кожным абеліску – дошка з імёнамі спаленых жыхароў дома. За дамамі-помнікамі – Могілкі вёсак. Сюды са 185 спаленых вёсак, якія так і не былі адноўлены, прывезены урны з зямлёй, і створаны сімвалічныя могілкі. Побач з Могілкамі вёсак размешчана Сцяна Жалобы – жалезабетонны блок з нішамі, у якіх знаходзяцца мемарыяльныя пліты з назвай звыш 260 лагераў смерці і месцаў масавай гібелі людзей. Завяршае мемарыял плошча Памяці, у цэнтры якой растуць 3 бярозы, якія сімвалізуюць жыццё, на месцы чацвёртай – Вечны агонь – сімвал загінулых у гады вайны жыхароў Беларусі. Побач Дрэва жыцця са спісам 433 вёсак, спаленых акупантамі і адноўленых пасля вайны. У 2022-2023 гадах у мемарыяльным комплексе "Хатынь" да 80-годдзя трагедыі была праведзена маштабная рэканструкцыя, у ходзе якой з'явіліся новыя аб'екты-сімвалы. Драўляная царква Раства Прасвятой Багародзіцы, асвячоная 18 сакавіка 2023 года, адноўлена па ўзоры храма, які некалі стаяў у Хатыні. Апісанне царквы канца XVIII стагоддзя захавалася ў Нацыянальным гістарычным архіве. Каля ўвахода ў мемарыяльны комплекс адкрыўся новы Музей памяці ахвяр беларускага народа – унікальная эмацыянальная прастора, прызначаная паказаць кожнаму, хто пабывае тут, наколькі страшная любая агрэсія, які жах і разбурэнні яна нясе, як ператварае ў попел жыцці людзей. У аднапавярховым будынку музея аформлены шэсць залаў, якія паэтапна знаёмяць з гісторыяй значных ваенных канфліктаў і трагедыяй мірнага насельніцтва ў іх. Экспазіцыя размешчана па кругавым руху:

• "Дрэва гісторыі" (аб ваенных паходах і войнах на беларускай зямлі ў перыяд з X па XX стагоддзі);
• "Пачатак вайны";
• "Акупацыя" (раскрывае тэму гета, Халакосту, канцлагераў, масавых расстрэлаў мірнага насельніцтва – тут паказаны ўнікальныя фотадоказы аб генацыдзе беларускага народа);
• "Спаленыя вёскі";
• "Памяць" (месца пакланення ўсім ахвярам сярод мірнага насельніцтва Беларусі; уключае назвы ўсіх населеных пунктаў, як тых, што былі спалены і не ўвайшлі ў склад мемарыяльнага комплексу "Хатынь", так і адроджаных пасля вайны);
• "Ідзі і глядзі" (дэманструе гістарычныя даследаванні трагедыі вайны, адлюстроўвае гісторыю стварэння мемарыяльнага ансамбля).

Цэнтральны элемент экспазіцыі – "крывавы ручай", які сімвалізуе ўсіх ахвяр агрэсіі ў Беларусі. А ў зале "Акупацыя" размешчана кранальная скульптура дзяўчыны, якая ідзе на эшафот, як увасабленне бязвінна забітых, сімвал юнацтва, якое загінула, не паспеўшы расцвісці. На абпаленай сцяне, якая нагадвае аб ракавым дні 22 сакавіка 1943 года, размешчана карта Беларусі, дзе чырвонымі вугольчыкамі тлеюць 216 спаленых вёсак, што падзялілі лёс Хатыні. Як дабрацца да Хатыні і дзе спыніццаУ Хатынь можна прыехаць толькі на аўтамабілі. Мемарыял размешчаны на 54-м кіламетры ад Мінска, за 5 км ад шашы Мінск – Віцебск. Паварот да яго паказвае спецыяльны паказальнік, складзены з бетонных блокаў шэрага колеру. Калі вы плануеце падарожнічаць, лепш за ўсё спыніцца ў адной з гасцініц Мінска. Некаторыя з буйных гасцініц арганізуюць аднадзённыя паездкі ў мемарыяльны комплекс "Хатынь". Славутыя турыстычныя мясціны каля ХатыніМемарыяльны комплекс "Хатынь" – адна з найбольш важных выдатных турыстычных мясцін у Беларусі. Ён размешчаны пад Мінскам. Калі вы плануеце паездку ў Хатынь – лепш за ўсё на цэлы дзень.

Гісторыка-культурны комплекс «Лінія Сталіна» Гісторыка-культурны комплекс «Лінія Сталіна» — фартыфікацыйных гістарычны комплекс на тэрыторыі Беларусі, створаны да 60-годдзя перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне па ініцыятыве беларускага дабрачыннага фонду «Памяць Афгана». Уяўляе сабой кавалак так званай «Лініі Сталіна», якая была збудавана на старой (да 1939 года) заходняй мяжы СССР. Ініцыятыва была падтрымана Прэзідэнтам Рэспублікі Беларусь — Аляксандрам Лукашэнкам. У стварэнні комплексу прымалі ўдзел дзяржаўныя і грамадскія арганізацыі, прадпрыемствы, а таксама падраздзяленні інжынерных войскаў Узброеных Сіл Рэспублікі Беларусь. «Лінія Сталіна» зімойКомплекс быў адкрыты 30 чэрвеня 2005 года. Уяўляе сабой ваенна-гістарычны музей пад адкрытым небам. Гістарычная аснова музея — даўгачасныя агнявыя пункты (ДАПы) Мінскага ўмацаванага раёна. Узноўлены і абсталяваны ротны ўчастак ўмацаванага раёна; адноўленыя два кулямётныя ДАПы, артылерыйскія паўкапаніры, камандна-назіральны пункт. Па даваенных чарцяжах адноўлена інжынернае абсталяванне мясцовасці. У экспазіцыі — усе віды акопаў, траншэі і супрацьтанкавыя равы, пазіцыі для стралковых аддзяленняў, бліндажы для сховішчы асабістага складу, акопы для гармат, надаўбні — драўляныя, бетонныя, металічныя, драцяныя загароды розных тыпаў. У музеі сабраная экспазіцыя ваеннай тэхнікі, артылерыі, танкаў, авіяцыі, стралковай зброі. На тэрыторыі комплексу таксама размешчаны адзін з помнікаў Сталіну ў Беларусі. Комплекс размешчаны каля вёскі Лашаны Мінскага раёна за 20 км на паўночны захад ад Мінска.

Мемарыяльны комплекс «Буйніцкае поле» Помнікі, прысвечаныя героям Вялікай Айчыннай вайны, можна знайсці літаральна ў кожным буйным населеным пункце нашай рэспублікі. Адзін з яскравых узораў мемарыяльных комплексаў можна сустрэць недалёка ад невялікай вёскі Буйнічы Магілёўскай вобласці, якая стала вядомай у ходзе абарончых дзеянняў. Убачыць дадзены мемарыял можна як самастойна, так і ў межах шматлікіх экскурсій, у тым ліку і на ваенную тэматыку. Імгненні гістарычнай праўды У 1941 годзе лінія, якая праходзіла з правага боку ад вёскі, мела сапраўды стратэгічнае прызначэнне. Нямецка-фашысцкія захопнікі імкнуліся дабрацца да Магілёва, абыходзячы менавіта мяжу Цішоўка-Буйнічы-Сялец, таму яго абарона мела рашаючую ролю не толькі ў канкрэтнай бітве, але і ў абароне беларускіх зямель у цэлым. Асноўны ўдар прынялі на сябе воіны 340-га артылерыйскага і 388-га стралковага карпусоў, а таксама кіраўнікі абарончым рухам палкоўнікі Куцепаў і Мазалаў. З боку захопнікаў выступала 3-я танкавая дывізія (якая, да слова, у ходзе аднаго з баёў страціла адразу 39 адзінак тэхнікі), яе падтрымлівалі сілы авіяцыі і артылерыі. Такім чынам, відавочна перавага на карысць немцаў ва ўзбраенні. Тым не менш, абарона працягвалася на працягу 23-х дзён. У ходзе бесперапынных баёў варожыя войскі доўгі час не маглі пранікнуць за пярэдні край абарончай лініі, а калі ўрэшце рэшт змаглі прарвацца, у хуткім часе былі адкінутыя падаспелай контратакай. Толькі 22-га ліпеня дарэшты аслабелыя і парадзеўшыя войскі арміі былі вымушаныя адступіць. У памяць пра загінулых У сувязі з такой значной у гісторыі Беларусі бітвай у 2002-м годзе было вырашана ўстанавіць на гэтым месцы мемарыяльны комплекс пад назвай «Буйніцкае поле». Ключавой фігурай тут выступае капліца, пад якой размясцілася пахаванне знойдзеных астанкаў воінаў Чырвонай арміі. Што датычыцца ўнутранага ўпрыгожвання цаглянага 17-мятровага будынка, на яго сценах усталявалі памятныя мемарыяльныя дошкі. У цэнтры размясціўся так званы «Маятнік Фуко» – кніга памяці загінулым воінам і народным апалчэнцам. Пры ўваходзе на тэрыторыю мемарыяльнага комплекса ўвагу прыцягвае арка, што алеяй вядзе да капліцы. Яна ўпрыгожана гарэльефнымі дошкамі, якія таксама служаць свайго рода ўзгадваннем і прызнаннем вечнай памяці герояў. Па ўсёй тэрыторіі комплекса размясціліся рэшткі ваеннай тэхнікі. Асаблівую цікавасць прадстаўляе сапраўды ўнікальны экспанат – нямецкі танк рэдкай мадэлі, літаральна вылаўлены з дна ракі Друць. Па меркаваннях гісторыкаў, у такім добрым стане дадзены тып танка не захаваўся больш ні ў адным музеі. Комплекс уключае таксама вельмі займальны элемент, звязаны з мясцовым пісьменнікам, вядомым па усёй Беларусі (і нават за яе межамі). Канстанцін Сіманаў завяшчаў сваім нашчадкам развеяць свой прах над Буйніцкім полем. Тут жа размешчаны і гранітны камень у яго гонар. Сіманаў у 1941 годзе пабываў на месцы бітвы ў якасці ваеннага карэспандэнта, і менавіта дзякуючы яму многія сталі сведкамі падзей, што ў свой час адбываліся тут. Ну і, канешне ж, мемарыяльны комплекс у памяць героям Вялікай Айчыннай вайны дапаўняе Возера слёз. Яно надае ўсёй кампазіцыі асабісты шарм і навявае светлы сум.

Мемарыяльны комплекс «Кацюша» ў ОршыУ абранае «Кацюша…Ад шчасця слёзы лье…». Усім вядомыя гэтыя чуллівыя словы вайсковай песні, што з'яўляецца гімнам Вялікай Айчыннай вайны. Колькі слёз было праліта матулямі, жонкамі і дзецьмі па мужчынах, якія пайшлі на поле бою. «Кацюша» - так пяшчотнае і з душэўным трапятаннем звалі савецкую баявую ўсталёўку, якую так любяць разглядаць зацікаўленыя хлапчукі ў школьных падручніках і майстраваць нешта падобнае дома разам з татамі. На разнастайных выставах, прысвечаных тэхніцы вайсковых часоў, «Кацюша» карыстаецца адменнай папулярнасцю. Аднак гэта не проста масіўная куча металу з жаночым імем, гэта наймагутнейшая тэхніка з велізарнай разбуральнай сілай. Менавіта «Кацюша» адыграла ў многіх баях вырашальную ролю за вызваленне мясцовага насельніцтва і многіх беларускіх гарадоў. На тэрыторыі былога савецкага саюзу ўсталявана немала манументаў, прысвечаных «Кацюшы». Адзін з самых буйных знаходзіцца ў Віцебскай вобласці ў горадзе Орша. Тут не толькі можна ўбачыць баявую ўсталёўку, але і ўшанаваць памяць гераічнай сілы, волі і мужнасці савецкіх салдатаў, якія загінулі пры выкананні абавязку. Вызваленне Оршы было адным з самых цяжкіх за ўвесь перыяд Вялікай Айчыннай вайны. У саракавыя гады гэты горад лічыўся адным з самых важных чыгуначных вузлоў, таму тут можна было ажыццяўляць поўны кантроль усіх эшалонаў з баявымі ўсталёўкамі. У сувязі з гэтым немцы пабудавалі ў Оршы «ўсходні вал» с мэтай замацавання наступальных пазіцый і далейшага паходу на Смаленск. Каб прадухіліць планы фашыстаў, савецкім камандаваннем было змушана запусціць эксперыментальную батарэю «Кацюша». Адкрыў першы залп капітан Іван Флёраў, расстрэльваючы немцаў на вакзале ў Оршы. Чаканы эфект быў павялічаны ў некалькі разоў: усяго за 8 секундаў вораг быў цалкам знішчаны, уключаючы варожую баявую тэхніку. Такім чынам, наступ фашыстаў на Смаленск атрымалася спыніць на 7 дзён. Гэта дазволіла нашым салдатам значна ўмацаваць свае пазіцыі. Аднак на вайне не бывае доўгай радасці, за выняткам, вядома ж, перамогі. Крыху пазней уся батарэя Флёрава была знішчана фашыстамі, уключаючы саму «Кацюшу». Камандзір атрада таксама загінуў пры абароне таямніцы рэактыўнай усталёўкі. Толькі ў 1995 годзе Флёраву прысвоілі званне Героя Расійскай Федэрацыі. Праз год, у 1996 годзе, у памяць пра гэты найбуйнейшы подзвіг савецкіх салдатаў у Оршы быў усталяваны мемарыяльны комплекс, які мае яшчэ адну назву – «За нашу савецкую радзіму!». Аўтарамі помніка сталі беларускія архітэктары і скульптары Юрый Градаў, Валянцін Занковіч і Леанід Левін. Гэтыя таленавітыя беларускія майстры таксама распрацавалі комплекс «Хатынь», за што ў дальнейшым атрымалі Ленінскую прэмію. Сёння тут можна ўбачыць макет рэактыўнага комплексу «Кацюша», які рэальна ўяўляе ўсе прапорцыі і дэталі арыгінальнай баявой усталёўкі. Побач знаходзяцца 8-мятровыя рэйкі і мармуровы куб з таблічкай. Дарэчы, комплекс «Кацюша» ў Оршы ўваходзіць у спіс гістарычных і культурных каштоўнасцяў Рэспублікі Беларусь.

Мемарыяльны комплекс «Прарыў» Подзвіг савецкіх салдатаў назаўжды застанецца ў памяці і сэрцах людзей, якім пашанцавала жыць пад мірным небам. На працягу 60 гадоў Беларусь усімі сіламі спрабавала стварыць як мага больш помнікаў і мемарыяльных комплексаў на сваёй тэрыторыі, каб кожнае новае пакаленне паважала подзвіг герояў і імкнулася вырашаць усе канфлікты мірным шляхам. За гады Вялікай Айчыннай вайны ў гісторыю ўвайшло нямала людзей, якія звяршылі неверагодныя подзвігі ў імя вызвалення Радзімы. У гонар геройскага ўчынку шаснаццаці партызанскіх атрадаў блакады быў створаны мемарыяльны комплекс «Прарыў». Гэты помнік знаходзіцца ў вёсцы Паперына Вушацкага раёна Віцебскай вобласці. Іх подзвіг сапраўды заслугоўвае самай пільнай увагі і невычэрпнай павагі. Тут, у вёсцы Паперына, атрады партызан пад кіраўніцтвам В.Е. Лабанка здолелі вырвацца з акруження і ўстойліва ваявалі з фашыстамі да з'яўлення падмогі. У наступстве камандзіру Лабанку было прысвоена званне Героя Савецкага Саюзу. Дзякуючы гэтаму прарыву, 11 красавіка 1944 года атрымалася выратавацца не толькі многім партызанам, але і атрымалі заслужанае права на мірнае жыццё яшчэ 15 000 мірных жыхароў. Да пачатку 1944 года на тэрыторыі вёскі і паблізу яе размяшчалася практычна 300 кіламетраў абарончых меж. Тут партызаны старанна прадумвалі і стваралі абарончыя акопы і дзоты. На тэрыторыі Віцебскай вобласці савецкія салдаты стварылі выдатную сістэму абароны – замінавалі палі, завалілі дрэвамі і раскапалі дарогі, спалілі ўсе драўляныя масты, каб ворагу цяжэй было заваяваць тэрыторыю Беларусі. Госці комплексу пры пад'ездзе да мемарыяла могуць убачыць бронзавую рэльефную пліту накшталт карты, дзе адлюстравана схема абароны партызан. Напісаная інфармацыя на блоку ўразіць нават найдалёкіх ад гісторыі людзей: ледзь больш 17 000 нашых салдатаў здабылі перамогу над 60 000 ворагаў! Мужнасць перамагла, зараз яна назаўжды ўшанавана скульптурнымі кампазіцыямі ў мемарыяльным комплексе «Прарыў». Помнік у вёсцы Паперына выглядае як 11–мятровая бетонавая сцяна, расколатая на дзве роўныя часткі. Па цэнтры размяшчаецца фігура партызана з бронзы. Крыху правей ад гэтай кампазіцыі знаходзяцца 33 пліты з імёнамі 1 450 салдатаў–герояў, якія ўсе ж аддалі сваё жыццё на полі бою ў бітве з ворагамі. З гэтага ліку тых, хто загінуў на тэрыторыі комплексу пахавана толькі трэць салдатаў. Забетанаваны і тая частка дарогі, па якой у далёкім 1944 годзе ішлі партызаны. На ўзвышэнні высаджана 16 дубоў – знак устойлівасці і мужнасці 16 партызанскіх брыгад. Дарэчы, менавіта гэты мемарыяльны комплекс уваходзіць у лік самых значных і памятных месцаў, што адлюстроўваюць ход баявых дзеянняў Вялікай Айчыннай вайны. Кампазіцыйнай кропкай усяго комплексу лічыцца «Апошні прывал» – скульптура з трох бронзавых вінтовак, складзеная як піраміда. Тут жа ўмацавана стужка з надпісам пра тое, што партызаны выканалі свой святы абавязак перад Радзімай і загінулі ў баі. Комплекс «Прарыў» быў адкрыты ўлетку 1974 года, праз трыццаць гадоў пасля трагічных падзей. Помнікі былі зроблены рукамі таленавітых беларускіх скульптараў і архітэктараў А. Анікейчыка, Ю. Градава і Л. Левіна. Гэтыя майстры таксама былі аўтарамі многіх іншых помнікаў вайсковых дзеянняў.

Курган Бесмяротнасцi ў Полацку Курган Бесмяротнасцi ў Полацку быў створаны гараджанамі ў памяць аб суграмадзянах і салдатах, якія загінулі ў час Вялікай Айчыннай вайны. Ён збудаваны з попелу спаленых вёсак і з зямлі з брацкіх магіл і з палёў бітваў. У ім спачывае зямля з крэпасці-героя Брэста і іншых раёнаў Беларусі, а таксама з Альшанскіх могілак у Празе, дзе пахаваны савецкія воіны-вызваліцелі. Да гэтага ўзгорка прыходзяць Удзячныя нашчадкі салдат і мірных грамадзян, каб ушанаваць памяць герояў вайны і падзякаваць іх за шчаслівае мірнае жыццё. Курган сімвалізуе брацкую магілу воінаў і мірных жыхароў, якія загінулі ў Вялікую Айчынную ў розных частках Беларусі. Праект ажыццёўлены па задуме галоўнага архітэктара Полацка-н.п. Глазунова. Каб насыпаць 10-метровы пагорак, у яго заклалі 2500 кубаметраў зямлі. Курган ўяўляе сабой конусападобную насып з лесвіцай, на вяршыні якой размешчана пляцоўка з паходняй. Па святах гэты факел запальваюць у памяць пра герояў вайны, а 9 мая, У Дзень Перамогі, там праводзяцца патрыятычныя акцыі. Ля падножжа кургана разбіты парк, прысвечаны 50-годдзю Савецкай улады, у ім размешчаны Музей баявой славы, які ахоўваецца гарматай і супрацьтанкавым вожыкам. Унутры-экспазіцыя з матэрыяламі пра гісторыю збудавання помніка: фотадакументы, прадметы побыту, манеты, газеты і часопісы. У цэнтры экспазіцыі — прататып капсулы часу з пасланнем нашчадкам, якую заклалі ў дні адкрыцця мемарыяла. Ваенна-гістарычная частка музея прысвечана героям-вызваліцелям Полацка ад нямецка-фашысцкіх акупантаў. У вітрынах выстаўлены асабістыя рэчы, зброя, дакументы і фатаграфіі ўдзельнікаў баёў, а таксама партызан і падпольшчыкаў. Пасланне з мінулага ля падножжа гарыць Вечны агонь памяці, а побач спачывае мармуровая пліта, пад якой ляжыць капсула з пасланнем пакаленню, які жыве ў 2017 г., у 100-гадовы юбілей Кастрычніцкай сацыялістычнай рэвалюцыі. Яе замуравалі пад пліту 8 чэрвеня 1966 г., а ў 2017 г. адбылося яе ўрачыстае выкрыццё. Што завяшчалі людзі 60-х будучым пакаленням? Вядома ж, мірнае, ізабільнае жыццё і новых працоўных здзяйсненняў, праўда, яны ніяк не маглі меркаваць, што сацыялізм так і не дажыве да свайго 100-годдзя.

Мемарыяльны комплекс "Ала" Уражальны мемарыял створаны на месцы аднайменнай вёскі, спаленай нацыстамі ў гады Вялікай Айчыннай вайны. Адкрыццё гэтага новага сімвала памяці і смутку для ўсіх беларусаў адбылося ў гонар 75-годдзя Вялікай Перамогі і дзень пачатку вайны – 21 чэрвеня 2020 г. Вёска Ала была акупіравана ў канцы ліпеня 1941 года. Раніцай 14 студзеня 1944 года нямецкі карны атрад разам з вайсковай часцю, якая налічвала каля 1 тыс. салдат, акружыў сялібу. Людзей заганялі ў хаты, якія затым падпальвалі. Тых, хто спрабаваў уцячы, расстрэльвалі з кулямётаў і аўтаматаў, кідалі ў агонь жывымі. У той ракавы дзень было забіта 1758 мірных жыхароў, больш як палавіна з якіх – дзеці – 950 загубленых юных жыццяў. І гэта амаль дванаццаць Хатынь! Пасля вайны вёска Ала не адрадзілася. У 1958 годзе на брацкай магіле, у якой спачываюць мірныя жыхары і савецкія воіны (2253 чалавекі), быў устаноўлены помнік – скульптура салдата з вянком, які стаіць на каленях. А да 75-годдзя Перамогі пахаванне ператварылася ў маштабны мемарыяльны комплекс "Ала". Сімвалічнае месца аб’ядноўвае тры часткі – уваходную групу, мемарыяльную зону і пешаходны маршрут па былой вясковай вуліцы, што злучае іх. У цэнтры мемарыяльнай зоны ўзвышаецца сімвалічны крыж і звон. Побач – званіца ў выглядзе стылізаванага вясковага хлява з колькасцю званоў па колькасці вёсак, жыхары якіх тут загінулі.

Мемарыяльны ансамбль у гонар воінаў Беларускай пагранічнай акругі Мемарыял, узведзены ў 2004 годзе ў цэнтральнай частцы Гродна, прысвечаны савецкім воінам, якія гераічна абаранялі рубяжы краіны з самых першых дзён Вялікай Айчыннай вайны. На фоне пагранічных слупоў – сімвалаў 15 саюзных рэспублік – узвышаецца бронзавая скульптура трох воінаў, якія, надзейна закрываючы граніцу сваімі целамі і сціскаючы ў руках зброю, праходзяць праз вогненныя сцены абароны. Лейтматывам кампазіцыі стаў надпіс - "Загінулым, але не пераможаным воінам-пагранічнікам Беларускай пагранічнай акругі". Ансамбль дапаўняюць гранітныя пліты, што сімвалізуюць брацкія магілы тых мужных салдат, якія 21 чэрвеня 1941 года першымі ўступілі ў бой з ворагам.

2

3

4

7

6

5

1

8

10

9

Мемарыяльны комплекс “Брэсцкая крэпасць-герой” Мемарыяльны комплекс “Брэсцкая крэпасць-герой” – адзін з найбольш вядомых і наведвальных турыстычных аб’ектаў Рэспублікі Бедарусь. Адкрыты 25 верасня 1971 года. У адзіны ансамбль тут аб’яднаны месцы баёў, руіны вайны, пабудовы крэпасці, якія захаваліся да нашых дзён, скульптурныя кампазіцыі і музейныя экспазіцыі: Музей абароны Брэсцкай крэпасці (1956), “Музей вайны – тэрыторыя міру” (2014), “Летапіс Брэсцкай крэпасці” (2019), “Абарона Усходняга форта” (2020). У філіяле “Музей 5 форт” – экспазіцыя “Форт № 5 Брэсцкай крэпасці” (2021). Пабудаваная як ваенны аб’ект, які перажыў пажары дзвюх сусветных войнаў, сёння Брэсцкая крэпасць застаецца месцам памяці і міру. Напярэдадні Вялікай Айчыннай вайны тут размяшчаліся часці 6 і 42 стралковых дывізій, падраздзяленні 17 Чырванасцяжнага пагранічнага атрада, 132 асобны батальён канвойных войскаў НКУС, часці акруговага падпарадкавання, ваенныя шпіталі, пражывалі сем’і каманднага і начальніцкага саставу. З пачаткам баявых дзеянняў 22 чэрвеня 1941 года Брэсцкая крэпасць стала адным з самых стойкіх ачагоў супраціўлення на заходняй граніцы СССР. Апынуўшыся ў акружэнні, адчуваючы востры недахоп боепрыпасаў, медыкаментаў, харчавання і вады, воіны Брэсцкага гарнізона і члены іх сем’яў праявілі выключную стойкасць і мужнасць. Абарона Брэсцкай крэпасці працягвалася каля месяца: першы перыяд – з 22 па 30 чэрвеня, калі бязлітасныя, кровапралітныя баі ішлі на ўсіх умацаваннях крэпасці. 29–30 чэрвеня адбыўся генеральны штурм крэпасці, другі перыяд – з 1 па 20-я чыслы ліпеня – апошнія ачагі супраціўлення, калі барацьбу працягвалі байцы-адзіночкі, апошні з якіх – маёр П.М.Гаўрылаў – трапіў у палон на 32 дзень вайны – 23 ліпеня 1941 года. У пасляваенныя гады абарона Брэсцкай крэпасці ў чэрвені 1941 года стала сімвалам гераізму, вернасці прысязе і любові да Радзімы. Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР 8 мая 1965 года ёй было прысвоена ганаровае званне “Крэпасць-Герой”. Прызнанне подзвігу абаронцаў крэпасці стала вынікам шматгадовай пошукавай і даследчай працы пісьменніка-франтавіка С.С.Смірнова. Сёння мемарыяльны комплекс “Брэсцкая крэпасць-герой” і комплекс фартыфікацыйных збудаванняў Брэсцкай крэпасці ўнесены ў Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь.

Плошча Перамогі Практычна ў кожным горадзе ёсць месца, якое ўвасабляе сабой такую памятную для ўсіх падзею, як Дзень Перамогі. Усім вядома, што менавіта ў гэты далёкі для нас дзень савецкі народ здзейсніў немагчымае. Ён атрымаў перамогу ў Вялікай Айчыннай вайне, якая вялася на працягу 1941-1945 гадоў. Не стаў выключэннем і горад-герой Мінск. Плошча Перамогі горада Мінска - гэта месца памяці нашым продкам, якія страцілі сваё жыцці, і здароўе ў той нялёгкі прамежак часу. Звычайна, што Плошча Перамогі стала адной з славутасцяў горада і па праве займае сваё месца ў спісе значных месцаў у сталіцы. Будаванне плошчы было пачата ў 1939 годзе і да 1958 года яе звалі Круглая плошча. Вам павінен быць цікавы той факт, што гэта адбылося з-за таго, што адначасна пачалі ўзводзіць два выгнутых па дузе будынка, што дало пачатак кальцу, якое ўваходзіць цяпер у склад праспекта Незалежнасці. Сваім будынкам плошча сапраўды ў тыя гады ўтвараў кола, у сярэдзіне якога пасля размясцілі Манумент Перамогі. У цяперашні ж час з-за перапланіроўкі і ў звязку з пабудовай у 1984 годзе метрапалітэна плошча мае форму авала. Манумент Перамогі ўсталявалі ў 1954 годзе. Гэты помнік, які тады будавалі ўсёй краінай, уяўляе сабою абеліск, які дасягае ў вышыню 38 метраў, верх якога каранаваны трохмятровай, адлітай з бронзы, выявай Ордэна Перамогі. Само сабою выйшла так, што Манумент Перамогі, як і многія іншыя помнікі пра перамогу, безыменны, толькі дата «1941-1945» выклікаюць у памяці засмучаныя моманты нашай гісторыі. Кожная з чатырох граняў абеліска ўпрыгожана тэматычнымі гарэльефамі з бронзы. Яны сімвалізуюць падзеі, што адбываліся ў той нялёгкі час. І маюць назву: «Слава загінулым героям», «9 траўня 1945 года», «Партызаны Беларусі» і «Савецкае войска ў гады Вялікай Айчыннай вайны». Наколькі вядома, меч неаднаразова выкарыстоўваўся архітэктарамі тых часоў як пераможны знак, і Манумент Перамогі не стаў выключэннем. На пастаменце, дзе стаіць збудаванне, расмешчаны меч, абвіты лаўровай галіной з бронзы. Акрамя таго, па суседстве з манументам размешчаны 4 бронзавых вянка. Вам павінна быць цікава, пазнаць, што яны сімвалізуюць сабой 4 фронта Савецкага Саюзу, а менавіта 1-ы, 2-і, 3-і Беларускія і 1-ы Прыбалтыйскі. Менавіта яны вызвалялі Беларусь у тыя нялёгкія гады ад захопнікаў, ад нямецка-фашысцкіх войскаў. Каля манумента ўсім на агляд размешчаны Вечны агонь. Яго ва ўрачыстым становішчы запаліў 3-га ліпеня 1961 года герой Савецкага Саюза, які з'яўляецца пры гэтым пачэсным грамадзянінам Мінска генерал-маёр А.С. Бурдзейны. Гэтак жа апраўленне манумента падкрэсліваюць кветкавыя клумбы і яліны, якія растуць. 1 ліпеня 1984 года па акружнасці помніка былі размешчаны пастаменты, на якіх былі нанесены назвы гарадоў-герояў. Гэта такія гарады, як Масква, Ленінград, Сталінград, Кіеў, Севастопаль, Адэса, Керч, Тула, Новарасійск, Брэст. А ў 1985 годзе да іх дадаліся Смаленск і Мурманск. У 1984 годзе пад паверхняй плошчы былі адкрыты дугавая галерэя і мемарыяльная зала. На бронзавых плітах ушанавалі імёны 566 герояў Савецкага Саюза. Гэтыя людзі былі ўдастоены такой высокай узнагароды за свае подзвігі і, звычайна, яны бралі ўдзел у вызваленні Беларусі. Іх імёны размешчаны на мемарыяльных плітах, што атачаюць Зорку Героя. Па цэнтры залы архітэктары размясцілі вянок, выкананы са шкла. Ён падсвятляецца знутры і тым самым напамінае Вечны агонь.

Мемарыяльны комплекс "Хатынь" Мемарыяльны комплекс "Хатынь" – даніна памяці ўсім загінулым у час Вялікай Айчыннай вайны і сімвал несціханага смутку беларускага народа, трагічны напамін аб жахах, якія ўчынялі нацысты на нашай зямлі. Гэта адзін з самых уражальных мемарыялаў Другой сусветнай вайны ва ўсёй Еўропе. Гісторыя ХатыніДа ракавога дня 1943 года Хатынь была звычайнай мірнай беларускай вёскай, якая налічвала 26 двароў. Раніцай 22 сакавіка за 6 кіламетраў ад яе партызаны абстралялі нямецкую аўтакалону. У перастрэлцы загінуў нямецкі афіцэр. У хуткім часе пасля гэтага Хатынь акружылі карнікі. Яны сагналі ў свіран старых, жанчын, дзяцей, зачынілі і падпалілі. У агні загінулі 149 чалавек, у тым ліку 75 дзяцей. З ахопленага полымем будынка жывым удалося вырвацца толькі аднаму даросламу – 56-гадоваму кавалю Іосіфу Камінскаму. Ён паспрабаваў вынесці і свайго параненага сына, але не змог яго выратаваць… Цудам у гэты страшны дзень змаглі ўцалець сямёра юных жыхароў Хатыні, аднак і сярод іх не ўсе дажылі да Перамогі. У 1969 годзе ў памяць аб усіх загінулых беларусах на месцы спаленай вёскі быў адкрыты мемарыяльны комплекс "Хатынь". Ён стаў сусветным сімвалам незлічоных ахвяр, пакут і мужнасці беларускага народа ў Вялікай Айчыннай вайне. Гэта адна з найбольш шануемых мясцін у Беларусі. Гісторыя Хатыні не ўнікальная. У час Другой сусветнай вайны былі спалены жывымі жыхары звыш 650 беларускіх вёсак. Доўгія дзесяцігоддзі лічылася, што 186 з іх так і не былі адбудаваны: гэта сумная лічба адлюстравана ў каменным знаку каля ўвахода на адзіныя ў свеце "Могілкі вёсак" у мемарыяльным комплексе "Хатынь". Аднак у ходзе расследавання крымінальнай справы аб генацыдзе беларускага народа (узбуджана ў красавіку 2021 года) стала вядома, што такіх вёсак было 216. Мемарыял "Хатынь" – даніна памяці амаль 3 млн беларусаў, якія загінулі ў час Вялікай Айчыннай вайны. Ён размешчаны за 54 км на паўночны ўсход ад Мінска ў Лагойскім раёне Мінскай вобласці. Хатынь сёння Мемарыял паўтарае планіроўку загінулай вёскі. У цэнтры комплексу размешчана 6-метровая бронзавая скульптура "Няскораны чалавек". Вобраз мужчыны з мёртвым хлопчыкам на руках створаны ў памяць пра Іосіфа Камінскага і яго сына Адама. Чорная пліта-дах адзначае месца, дзе знаходзіўся свіран, у якім спалілі жыхароў Хатыні. Побач іх брацкая магіла, на якой размешчаны сімвалічны вянок памяці са словамі наказу мёртвых жывым. На месцы кожнага з 26 спаленых дамоў – помнік-зруб, усярэдзіне якога абеліск у выглядзе коміна са званом. Званы гудуць кожную гадзіну. На кожным абеліску – дошка з імёнамі спаленых жыхароў дома. За дамамі-помнікамі – Могілкі вёсак. Сюды са 185 спаленых вёсак, якія так і не былі адноўлены, прывезены урны з зямлёй, і створаны сімвалічныя могілкі. Побач з Могілкамі вёсак размешчана Сцяна Жалобы – жалезабетонны блок з нішамі, у якіх знаходзяцца мемарыяльныя пліты з назвай звыш 260 лагераў смерці і месцаў масавай гібелі людзей. Завяршае мемарыял плошча Памяці, у цэнтры якой растуць 3 бярозы, якія сімвалізуюць жыццё, на месцы чацвёртай – Вечны агонь – сімвал загінулых у гады вайны жыхароў Беларусі. Побач Дрэва жыцця са спісам 433 вёсак, спаленых акупантамі і адноўленых пасля вайны. У 2022-2023 гадах у мемарыяльным комплексе "Хатынь" да 80-годдзя трагедыі была праведзена маштабная рэканструкцыя, у ходзе якой з'явіліся новыя аб'екты-сімвалы. Драўляная царква Раства Прасвятой Багародзіцы, асвячоная 18 сакавіка 2023 года, адноўлена па ўзоры храма, які некалі стаяў у Хатыні. Апісанне царквы канца XVIII стагоддзя захавалася ў Нацыянальным гістарычным архіве. Каля ўвахода ў мемарыяльны комплекс адкрыўся новы Музей памяці ахвяр беларускага народа – унікальная эмацыянальная прастора, прызначаная паказаць кожнаму, хто пабывае тут, наколькі страшная любая агрэсія, які жах і разбурэнні яна нясе, як ператварае ў попел жыцці людзей. У аднапавярховым будынку музея аформлены шэсць залаў, якія паэтапна знаёмяць з гісторыяй значных ваенных канфліктаў і трагедыяй мірнага насельніцтва ў іх. Экспазіцыя размешчана па кругавым руху:

• "Дрэва гісторыі" (аб ваенных паходах і войнах на беларускай зямлі ў перыяд з X па XX стагоддзі);
• "Пачатак вайны";
• "Акупацыя" (раскрывае тэму гета, Халакосту, канцлагераў, масавых расстрэлаў мірнага насельніцтва – тут паказаны ўнікальныя фотадоказы аб генацыдзе беларускага народа);
• "Спаленыя вёскі";
• "Памяць" (месца пакланення ўсім ахвярам сярод мірнага насельніцтва Беларусі; уключае назвы ўсіх населеных пунктаў, як тых, што былі спалены і не ўвайшлі ў склад мемарыяльнага комплексу "Хатынь", так і адроджаных пасля вайны);
• "Ідзі і глядзі" (дэманструе гістарычныя даследаванні трагедыі вайны, адлюстроўвае гісторыю стварэння мемарыяльнага ансамбля).

Цэнтральны элемент экспазіцыі – "крывавы ручай", які сімвалізуе ўсіх ахвяр агрэсіі ў Беларусі. А ў зале "Акупацыя" размешчана кранальная скульптура дзяўчыны, якая ідзе на эшафот, як увасабленне бязвінна забітых, сімвал юнацтва, якое загінула, не паспеўшы расцвісці. На абпаленай сцяне, якая нагадвае аб ракавым дні 22 сакавіка 1943 года, размешчана карта Беларусі, дзе чырвонымі вугольчыкамі тлеюць 216 спаленых вёсак, што падзялілі лёс Хатыні. Як дабрацца да Хатыні і дзе спыніццаУ Хатынь можна прыехаць толькі на аўтамабілі. Мемарыял размешчаны на 54-м кіламетры ад Мінска, за 5 км ад шашы Мінск – Віцебск. Паварот да яго паказвае спецыяльны паказальнік, складзены з бетонных блокаў шэрага колеру. Калі вы плануеце падарожнічаць, лепш за ўсё спыніцца ў адной з гасцініц Мінска. Некаторыя з буйных гасцініц арганізуюць аднадзённыя паездкі ў мемарыяльны комплекс "Хатынь". Славутыя турыстычныя мясціны каля ХатыніМемарыяльны комплекс "Хатынь" – адна з найбольш важных выдатных турыстычных мясцін у Беларусі. Ён размешчаны пад Мінскам. Калі вы плануеце паездку ў Хатынь – лепш за ўсё на цэлы дзень.

Гісторыка-культурны комплекс «Лінія Сталіна» Гісторыка-культурны комплекс «Лінія Сталіна» — фартыфікацыйных гістарычны комплекс на тэрыторыі Беларусі, створаны да 60-годдзя перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне па ініцыятыве беларускага дабрачыннага фонду «Памяць Афгана». Уяўляе сабой кавалак так званай «Лініі Сталіна», якая была збудавана на старой (да 1939 года) заходняй мяжы СССР. Ініцыятыва была падтрымана Прэзідэнтам Рэспублікі Беларусь — Аляксандрам Лукашэнкам. У стварэнні комплексу прымалі ўдзел дзяржаўныя і грамадскія арганізацыі, прадпрыемствы, а таксама падраздзяленні інжынерных войскаў Узброеных Сіл Рэспублікі Беларусь. «Лінія Сталіна» зімойКомплекс быў адкрыты 30 чэрвеня 2005 года. Уяўляе сабой ваенна-гістарычны музей пад адкрытым небам. Гістарычная аснова музея — даўгачасныя агнявыя пункты (ДАПы) Мінскага ўмацаванага раёна. Узноўлены і абсталяваны ротны ўчастак ўмацаванага раёна; адноўленыя два кулямётныя ДАПы, артылерыйскія паўкапаніры, камандна-назіральны пункт. Па даваенных чарцяжах адноўлена інжынернае абсталяванне мясцовасці. У экспазіцыі — усе віды акопаў, траншэі і супрацьтанкавыя равы, пазіцыі для стралковых аддзяленняў, бліндажы для сховішчы асабістага складу, акопы для гармат, надаўбні — драўляныя, бетонныя, металічныя, драцяныя загароды розных тыпаў. У музеі сабраная экспазіцыя ваеннай тэхнікі, артылерыі, танкаў, авіяцыі, стралковай зброі. На тэрыторыі комплексу таксама размешчаны адзін з помнікаў Сталіну ў Беларусі. Комплекс размешчаны каля вёскі Лашаны Мінскага раёна за 20 км на паўночны захад ад Мінска.

Мемарыяльны комплекс «Буйніцкае поле» Помнікі, прысвечаныя героям Вялікай Айчыннай вайны, можна знайсці літаральна ў кожным буйным населеным пункце нашай рэспублікі. Адзін з яскравых узораў мемарыяльных комплексаў можна сустрэць недалёка ад невялікай вёскі Буйнічы Магілёўскай вобласці, якая стала вядомай у ходзе абарончых дзеянняў. Убачыць дадзены мемарыял можна як самастойна, так і ў межах шматлікіх экскурсій, у тым ліку і на ваенную тэматыку. Імгненні гістарычнай праўды У 1941 годзе лінія, якая праходзіла з правага боку ад вёскі, мела сапраўды стратэгічнае прызначэнне. Нямецка-фашысцкія захопнікі імкнуліся дабрацца да Магілёва, абыходзячы менавіта мяжу Цішоўка-Буйнічы-Сялец, таму яго абарона мела рашаючую ролю не толькі ў канкрэтнай бітве, але і ў абароне беларускіх зямель у цэлым. Асноўны ўдар прынялі на сябе воіны 340-га артылерыйскага і 388-га стралковага карпусоў, а таксама кіраўнікі абарончым рухам палкоўнікі Куцепаў і Мазалаў. З боку захопнікаў выступала 3-я танкавая дывізія (якая, да слова, у ходзе аднаго з баёў страціла адразу 39 адзінак тэхнікі), яе падтрымлівалі сілы авіяцыі і артылерыі. Такім чынам, відавочна перавага на карысць немцаў ва ўзбраенні. Тым не менш, абарона працягвалася на працягу 23-х дзён. У ходзе бесперапынных баёў варожыя войскі доўгі час не маглі пранікнуць за пярэдні край абарончай лініі, а калі ўрэшце рэшт змаглі прарвацца, у хуткім часе былі адкінутыя падаспелай контратакай. Толькі 22-га ліпеня дарэшты аслабелыя і парадзеўшыя войскі арміі былі вымушаныя адступіць. У памяць пра загінулых У сувязі з такой значной у гісторыі Беларусі бітвай у 2002-м годзе было вырашана ўстанавіць на гэтым месцы мемарыяльны комплекс пад назвай «Буйніцкае поле». Ключавой фігурай тут выступае капліца, пад якой размясцілася пахаванне знойдзеных астанкаў воінаў Чырвонай арміі. Што датычыцца ўнутранага ўпрыгожвання цаглянага 17-мятровага будынка, на яго сценах усталявалі памятныя мемарыяльныя дошкі. У цэнтры размясціўся так званы «Маятнік Фуко» – кніга памяці загінулым воінам і народным апалчэнцам. Пры ўваходзе на тэрыторыю мемарыяльнага комплекса ўвагу прыцягвае арка, што алеяй вядзе да капліцы. Яна ўпрыгожана гарэльефнымі дошкамі, якія таксама служаць свайго рода ўзгадваннем і прызнаннем вечнай памяці герояў. Па ўсёй тэрыторіі комплекса размясціліся рэшткі ваеннай тэхнікі. Асаблівую цікавасць прадстаўляе сапраўды ўнікальны экспанат – нямецкі танк рэдкай мадэлі, літаральна вылаўлены з дна ракі Друць. Па меркаваннях гісторыкаў, у такім добрым стане дадзены тып танка не захаваўся больш ні ў адным музеі. Комплекс уключае таксама вельмі займальны элемент, звязаны з мясцовым пісьменнікам, вядомым па усёй Беларусі (і нават за яе межамі). Канстанцін Сіманаў завяшчаў сваім нашчадкам развеяць свой прах над Буйніцкім полем. Тут жа размешчаны і гранітны камень у яго гонар. Сіманаў у 1941 годзе пабываў на месцы бітвы ў якасці ваеннага карэспандэнта, і менавіта дзякуючы яму многія сталі сведкамі падзей, што ў свой час адбываліся тут. Ну і, канешне ж, мемарыяльны комплекс у памяць героям Вялікай Айчыннай вайны дапаўняе Возера слёз. Яно надае ўсёй кампазіцыі асабісты шарм і навявае светлы сум.

Мемарыяльны комплекс «Кацюша» ў ОршыУ абранае «Кацюша…Ад шчасця слёзы лье…». Усім вядомыя гэтыя чуллівыя словы вайсковай песні, што з'яўляецца гімнам Вялікай Айчыннай вайны. Колькі слёз было праліта матулямі, жонкамі і дзецьмі па мужчынах, якія пайшлі на поле бою. «Кацюша» - так пяшчотнае і з душэўным трапятаннем звалі савецкую баявую ўсталёўку, якую так любяць разглядаць зацікаўленыя хлапчукі ў школьных падручніках і майстраваць нешта падобнае дома разам з татамі. На разнастайных выставах, прысвечаных тэхніцы вайсковых часоў, «Кацюша» карыстаецца адменнай папулярнасцю. Аднак гэта не проста масіўная куча металу з жаночым імем, гэта наймагутнейшая тэхніка з велізарнай разбуральнай сілай. Менавіта «Кацюша» адыграла ў многіх баях вырашальную ролю за вызваленне мясцовага насельніцтва і многіх беларускіх гарадоў. На тэрыторыі былога савецкага саюзу ўсталявана немала манументаў, прысвечаных «Кацюшы». Адзін з самых буйных знаходзіцца ў Віцебскай вобласці ў горадзе Орша. Тут не толькі можна ўбачыць баявую ўсталёўку, але і ўшанаваць памяць гераічнай сілы, волі і мужнасці савецкіх салдатаў, якія загінулі пры выкананні абавязку. Вызваленне Оршы было адным з самых цяжкіх за ўвесь перыяд Вялікай Айчыннай вайны. У саракавыя гады гэты горад лічыўся адным з самых важных чыгуначных вузлоў, таму тут можна было ажыццяўляць поўны кантроль усіх эшалонаў з баявымі ўсталёўкамі. У сувязі з гэтым немцы пабудавалі ў Оршы «ўсходні вал» с мэтай замацавання наступальных пазіцый і далейшага паходу на Смаленск. Каб прадухіліць планы фашыстаў, савецкім камандаваннем было змушана запусціць эксперыментальную батарэю «Кацюша». Адкрыў першы залп капітан Іван Флёраў, расстрэльваючы немцаў на вакзале ў Оршы. Чаканы эфект быў павялічаны ў некалькі разоў: усяго за 8 секундаў вораг быў цалкам знішчаны, уключаючы варожую баявую тэхніку. Такім чынам, наступ фашыстаў на Смаленск атрымалася спыніць на 7 дзён. Гэта дазволіла нашым салдатам значна ўмацаваць свае пазіцыі. Аднак на вайне не бывае доўгай радасці, за выняткам, вядома ж, перамогі. Крыху пазней уся батарэя Флёрава была знішчана фашыстамі, уключаючы саму «Кацюшу». Камандзір атрада таксама загінуў пры абароне таямніцы рэактыўнай усталёўкі. Толькі ў 1995 годзе Флёраву прысвоілі званне Героя Расійскай Федэрацыі. Праз год, у 1996 годзе, у памяць пра гэты найбуйнейшы подзвіг савецкіх салдатаў у Оршы быў усталяваны мемарыяльны комплекс, які мае яшчэ адну назву – «За нашу савецкую радзіму!». Аўтарамі помніка сталі беларускія архітэктары і скульптары Юрый Градаў, Валянцін Занковіч і Леанід Левін. Гэтыя таленавітыя беларускія майстры таксама распрацавалі комплекс «Хатынь», за што ў дальнейшым атрымалі Ленінскую прэмію. Сёння тут можна ўбачыць макет рэактыўнага комплексу «Кацюша», які рэальна ўяўляе ўсе прапорцыі і дэталі арыгінальнай баявой усталёўкі. Побач знаходзяцца 8-мятровыя рэйкі і мармуровы куб з таблічкай. Дарэчы, комплекс «Кацюша» ў Оршы ўваходзіць у спіс гістарычных і культурных каштоўнасцяў Рэспублікі Беларусь.

Мемарыяльны комплекс «Прарыў» Подзвіг савецкіх салдатаў назаўжды застанецца ў памяці і сэрцах людзей, якім пашанцавала жыць пад мірным небам. На працягу 60 гадоў Беларусь усімі сіламі спрабавала стварыць як мага больш помнікаў і мемарыяльных комплексаў на сваёй тэрыторыі, каб кожнае новае пакаленне паважала подзвіг герояў і імкнулася вырашаць усе канфлікты мірным шляхам. За гады Вялікай Айчыннай вайны ў гісторыю ўвайшло нямала людзей, якія звяршылі неверагодныя подзвігі ў імя вызвалення Радзімы. У гонар геройскага ўчынку шаснаццаці партызанскіх атрадаў блакады быў створаны мемарыяльны комплекс «Прарыў». Гэты помнік знаходзіцца ў вёсцы Паперына Вушацкага раёна Віцебскай вобласці. Іх подзвіг сапраўды заслугоўвае самай пільнай увагі і невычэрпнай павагі. Тут, у вёсцы Паперына, атрады партызан пад кіраўніцтвам В.Е. Лабанка здолелі вырвацца з акруження і ўстойліва ваявалі з фашыстамі да з'яўлення падмогі. У наступстве камандзіру Лабанку было прысвоена званне Героя Савецкага Саюзу. Дзякуючы гэтаму прарыву, 11 красавіка 1944 года атрымалася выратавацца не толькі многім партызанам, але і атрымалі заслужанае права на мірнае жыццё яшчэ 15 000 мірных жыхароў. Да пачатку 1944 года на тэрыторыі вёскі і паблізу яе размяшчалася практычна 300 кіламетраў абарончых меж. Тут партызаны старанна прадумвалі і стваралі абарончыя акопы і дзоты. На тэрыторыі Віцебскай вобласці савецкія салдаты стварылі выдатную сістэму абароны – замінавалі палі, завалілі дрэвамі і раскапалі дарогі, спалілі ўсе драўляныя масты, каб ворагу цяжэй было заваяваць тэрыторыю Беларусі. Госці комплексу пры пад'ездзе да мемарыяла могуць убачыць бронзавую рэльефную пліту накшталт карты, дзе адлюстравана схема абароны партызан. Напісаная інфармацыя на блоку ўразіць нават найдалёкіх ад гісторыі людзей: ледзь больш 17 000 нашых салдатаў здабылі перамогу над 60 000 ворагаў! Мужнасць перамагла, зараз яна назаўжды ўшанавана скульптурнымі кампазіцыямі ў мемарыяльным комплексе «Прарыў». Помнік у вёсцы Паперына выглядае як 11–мятровая бетонавая сцяна, расколатая на дзве роўныя часткі. Па цэнтры размяшчаецца фігура партызана з бронзы. Крыху правей ад гэтай кампазіцыі знаходзяцца 33 пліты з імёнамі 1 450 салдатаў–герояў, якія ўсе ж аддалі сваё жыццё на полі бою ў бітве з ворагамі. З гэтага ліку тых, хто загінуў на тэрыторыі комплексу пахавана толькі трэць салдатаў. Забетанаваны і тая частка дарогі, па якой у далёкім 1944 годзе ішлі партызаны. На ўзвышэнні высаджана 16 дубоў – знак устойлівасці і мужнасці 16 партызанскіх брыгад. Дарэчы, менавіта гэты мемарыяльны комплекс уваходзіць у лік самых значных і памятных месцаў, што адлюстроўваюць ход баявых дзеянняў Вялікай Айчыннай вайны. Кампазіцыйнай кропкай усяго комплексу лічыцца «Апошні прывал» – скульптура з трох бронзавых вінтовак, складзеная як піраміда. Тут жа ўмацавана стужка з надпісам пра тое, што партызаны выканалі свой святы абавязак перад Радзімай і загінулі ў баі. Комплекс «Прарыў» быў адкрыты ўлетку 1974 года, праз трыццаць гадоў пасля трагічных падзей. Помнікі былі зроблены рукамі таленавітых беларускіх скульптараў і архітэктараў А. Анікейчыка, Ю. Градава і Л. Левіна. Гэтыя майстры таксама былі аўтарамі многіх іншых помнікаў вайсковых дзеянняў.

Курган Бесмяротнасцi ў Полацку Курган Бесмяротнасцi ў Полацку быў створаны гараджанамі ў памяць аб суграмадзянах і салдатах, якія загінулі ў час Вялікай Айчыннай вайны. Ён збудаваны з попелу спаленых вёсак і з зямлі з брацкіх магіл і з палёў бітваў. У ім спачывае зямля з крэпасці-героя Брэста і іншых раёнаў Беларусі, а таксама з Альшанскіх могілак у Празе, дзе пахаваны савецкія воіны-вызваліцелі. Да гэтага ўзгорка прыходзяць Удзячныя нашчадкі салдат і мірных грамадзян, каб ушанаваць памяць герояў вайны і падзякаваць іх за шчаслівае мірнае жыццё. Курган сімвалізуе брацкую магілу воінаў і мірных жыхароў, якія загінулі ў Вялікую Айчынную ў розных частках Беларусі. Праект ажыццёўлены па задуме галоўнага архітэктара Полацка-н.п. Глазунова. Каб насыпаць 10-метровы пагорак, у яго заклалі 2500 кубаметраў зямлі. Курган ўяўляе сабой конусападобную насып з лесвіцай, на вяршыні якой размешчана пляцоўка з паходняй. Па святах гэты факел запальваюць у памяць пра герояў вайны, а 9 мая, У Дзень Перамогі, там праводзяцца патрыятычныя акцыі. Ля падножжа кургана разбіты парк, прысвечаны 50-годдзю Савецкай улады, у ім размешчаны Музей баявой славы, які ахоўваецца гарматай і супрацьтанкавым вожыкам. Унутры-экспазіцыя з матэрыяламі пра гісторыю збудавання помніка: фотадакументы, прадметы побыту, манеты, газеты і часопісы. У цэнтры экспазіцыі — прататып капсулы часу з пасланнем нашчадкам, якую заклалі ў дні адкрыцця мемарыяла. Ваенна-гістарычная частка музея прысвечана героям-вызваліцелям Полацка ад нямецка-фашысцкіх акупантаў. У вітрынах выстаўлены асабістыя рэчы, зброя, дакументы і фатаграфіі ўдзельнікаў баёў, а таксама партызан і падпольшчыкаў. Пасланне з мінулага ля падножжа гарыць Вечны агонь памяці, а побач спачывае мармуровая пліта, пад якой ляжыць капсула з пасланнем пакаленню, які жыве ў 2017 г., у 100-гадовы юбілей Кастрычніцкай сацыялістычнай рэвалюцыі. Яе замуравалі пад пліту 8 чэрвеня 1966 г., а ў 2017 г. адбылося яе ўрачыстае выкрыццё. Што завяшчалі людзі 60-х будучым пакаленням? Вядома ж, мірнае, ізабільнае жыццё і новых працоўных здзяйсненняў, праўда, яны ніяк не маглі меркаваць, што сацыялізм так і не дажыве да свайго 100-годдзя.

Мемарыяльны комплекс "Ала" Уражальны мемарыял створаны на месцы аднайменнай вёскі, спаленай нацыстамі ў гады Вялікай Айчыннай вайны. Адкрыццё гэтага новага сімвала памяці і смутку для ўсіх беларусаў адбылося ў гонар 75-годдзя Вялікай Перамогі і дзень пачатку вайны – 21 чэрвеня 2020 г. Вёска Ала была акупіравана ў канцы ліпеня 1941 года. Раніцай 14 студзеня 1944 года нямецкі карны атрад разам з вайсковай часцю, якая налічвала каля 1 тыс. салдат, акружыў сялібу. Людзей заганялі ў хаты, якія затым падпальвалі. Тых, хто спрабаваў уцячы, расстрэльвалі з кулямётаў і аўтаматаў, кідалі ў агонь жывымі. У той ракавы дзень было забіта 1758 мірных жыхароў, больш як палавіна з якіх – дзеці – 950 загубленых юных жыццяў. І гэта амаль дванаццаць Хатынь! Пасля вайны вёска Ала не адрадзілася. У 1958 годзе на брацкай магіле, у якой спачываюць мірныя жыхары і савецкія воіны (2253 чалавекі), быў устаноўлены помнік – скульптура салдата з вянком, які стаіць на каленях. А да 75-годдзя Перамогі пахаванне ператварылася ў маштабны мемарыяльны комплекс "Ала". Сімвалічнае месца аб’ядноўвае тры часткі – уваходную групу, мемарыяльную зону і пешаходны маршрут па былой вясковай вуліцы, што злучае іх. У цэнтры мемарыяльнай зоны ўзвышаецца сімвалічны крыж і звон. Побач – званіца ў выглядзе стылізаванага вясковага хлява з колькасцю званоў па колькасці вёсак, жыхары якіх тут загінулі.

Мемарыяльны ансамбль у гонар воінаў Беларускай пагранічнай акругі Мемарыял, узведзены ў 2004 годзе ў цэнтральнай частцы Гродна, прысвечаны савецкім воінам, якія гераічна абаранялі рубяжы краіны з самых першых дзён Вялікай Айчыннай вайны. На фоне пагранічных слупоў – сімвалаў 15 саюзных рэспублік – узвышаецца бронзавая скульптура трох воінаў, якія, надзейна закрываючы граніцу сваімі целамі і сціскаючы ў руках зброю, праходзяць праз вогненныя сцены абароны. Лейтматывам кампазіцыі стаў надпіс - "Загінулым, але не пераможаным воінам-пагранічнікам Беларускай пагранічнай акругі". Ансамбль дапаўняюць гранітныя пліты, што сімвалізуюць брацкія магілы тых мужных салдат, якія 21 чэрвеня 1941 года першымі ўступілі ў бой з ворагам.