Paweł Edmund Strzelecki - patron 2023 roku

Paweł Edmund Strzelecki

- patron 2023 roku

Start

Paweł Edmund Strzelecki

• Kim był

• Patron 2023 roku

• Kalendarium życia

• Badania i odkrycia

• Odznaczenia

• Upamiętnienie

• Ciekawostki

• Bibliografia, netografia

Paweł Edmund Strzelecki1797-1873

Paweł Edmund Strzelecki - polski podróżnik, geolog, geograf, badacz i odkrywca, filantrop. Jako pierwszy Polak indywidualnie okrążył świat w celach naukowych, odwiedził wszystkie kontynenty oprócz Antarktydy. W Australii dokonał swoich najważniejszych odkryć z zakresu geologii i mineralogii. To jemu Australijczycy zawdzięczają dziwnie brzmiącą nazwę najwyższego szczytu ich kontynentu – Mount Kosciuszko.

Paweł Edmund Strzelecki

Kim był

Patron 2023 roku

W 2023 roku przypada 150. rocznica śmierci Strzeleckiego. Oddając hołd wybitnemu uczonemu i odkrywcy, sejm Rzeczypospolitej Polskiej, uchwałą z dnia 22 lipca 2022 r. ustanawia rok 2023 Rokiem Pawła Edmunda Strzeleckiego.

Kalendarium życia

1797 • Paweł Edmund Strzelecki urodził się 20 lipca w Głuszynie pod Poznaniem w rodzinie zubożałego szlachcica Franciszka Strzeleckiego herbu Oksza i Anny z Raczyńskich. Miał starsze rodzeństwo Izabellę i Piotra. 1810 • Rozpoczyna naukę w Kolegium Ojców Pijarów w Warszawie.1814-1817 • Przebywa w Krakowie. Tu odnajduje go brat Piotr wracający z austriackiej niewoli, gdzie trafił jako żołnierz armii Księstwa Warszawskiego. Razem z bratem wraca do Wielkopolski, do Skubarczewa, gdzie mieszka ich siostra Izabella z mężem. Następnie wstępuje do wojska pruskiego na służbę w 6. Pułku Ułanów, gdzie osiągnął stopień podchorążego, ale po roku rezygnuje i wraca do domu siostry.

1820 • Zakochuje się w Aleksandrze Turnie, zwanej Adyną, lecz jej ojciec odmawia mu jej ręki. 1821 • Wyjeżdża za granicę. Celem jego pierwszych wypraw, sfinansowanych prawdopodobnie spadkiem po zmarłych rodzicach, była zachodnia Europa – Austria, Czechy, Szwajcaria, Włochy. 1823(?) • We Włoszech poznaje magnata Franciszka Sapiehę. 1825 • Sapieha powierza mu zarządzanie swoim wielkim majątkiem Bychowiec pod Mohylewem. Strzelecki zbiera w ten sposób kapitał na zamierzone podróże.

1829 • Umiera Franciszek Sapieha pozostawiając podróżnikowi w spadku dużą sumę pieniędzy, która pozwala Strzeleckiemu na sfinansowanie późniejszych wypraw.1830-1831 • Przebywa we Francji, następnie w Wielkiej Brytanii. 1834 • Wyrusza z Liverpoolu w 9-letnią podróż dookoła świata. 1834-1835 • Prowadzi wielotematyczne badania przyrodnicze w Ameryce Północnej. Następnie podróżuje przez Meksyk, Kubę i Brazylię, Urugwaj i Argentynę, aż do Chile.

1836-1838 • Prowadzi badania geologiczne i obserwacje meteorologiczne w Ameryce Południowej (Brazylia, Urugwaj, Chile), a następnie na Hawajach i wyspach Polinezji.1839-1843 • Eksploruje Australię, Nową Zelandię i Tasmanię. 1843 • Kłopoty ze zdrowiem sprawiają, że wraca do Europy, gdzie dwa lata później wydaje w Londynie pierwsze monumentalne opracowanie naukowe o Australii: „Fizyczny opis Nowej Południowej Walii i Ziemi van Diemena”.

1845 • Przyjmuje obywatelstwo brytyjskie i odtąd podpisuje się „Paul Edmund de Strzelecki”. Rok później otrzymuje za swą książkę Złoty Medal od Royal Geographical Society. 1847-1849 • Wyjeżdża do Irlandii jako pełnomocnik, a potem dyrektor wykonawczy Brytyjskiego Stowarzyszenia Pomocy, które w czasie Wielkiego Głodu niosło pomoc głodującym w Irlandii. Strzelecki skupił się na dożywianiu i niesieniu pomocy materialnej dzieciom, a nie dorosłym. W połowie 1848 roku, program żywienia w szkołach objął ponad 200 tysięcy dzieci. 1853 • Zostaje członkiem Towarzystwa Królewskiego w Londynie (The Royal Society of London).

1873 • Strzelecki umiera 6 października w Londynie na raka wątroby. Zostaje pochowany na cmentarzu Kensal Green. 1997 • Prochy Pawła Edmunda Strzeleckiego zostają sprowadzone do Polski i złożone w Krypcie Zasłużonych Wielkopolan w podziemiach Kościoła św. Wojciecha w Poznaniu.

Trumna z prochami Pawła Edmunda Strzeleckiego w Krypcie Zasłużonych Wielkopolan

Badania i odkrycia

1. Ameryka Północna: • badania przyrodnicze, • odkrył złoża rud miedzi w Kanadzie (nad jeziorem Ontario). 2. Ameryka Południowa: • badania wulkanów i złóż surowców mineralnych (Argentyna, Peru, Ekwador), • badania geologiczne i obserwacje meteorologiczne (Brazylia, Urugwaj, Chile).3. Hawaje i wyspy Polinezji • badania geologiczne.

4. Australia: • odkrył najwyższe pasmo górskie tego kontynentu – Wielkich Gór Wododziałowych – Góry Śnieżne, a jego najwyższy szczyt, który zdobył 12 marca 1840 roku, nazwał na cześć przywódcy insurekcji z 1794 roku Górą Kościuszki (Mount Kosciuszko).

Wielkie Góry Wododziałowe

Góra Kościuszki - 2228 m n.p.m.

Australia: • jest odkrywcą krainy Gippsland nazwanej tak przez niego na cześć ówczesnego gubernatora Nowej Południowej Walii George’a Gippsa (obecnie główny australijski region hodowli bydła), • odkrył dolinę Latrobe (nazwanej tak dla uczczenia wicegubernatora Charlesa La Trobe’a), gdzie znajdują się jedne z największych na świecie pokłady węgla brunatnego, ropy naftowej i złota.

Odznaczenia

Za swoją wieloletnią pracę badawczą, która spotkała się z dużym uznaniem angielskich kół naukowych, otrzymał liczne nagrody i zaszczyty, m. in.: • 1846 - Royal Geographical Society przyznało mu Złoty Medal Odkrywców,• 1849 - został uhonorowany, jako jeden z pierwszych cywili, Orderem Łaźni, • 1860 - Uniwersytet Oksfordzki przyznał mu honorowy doktorat prawa cywilnego, • 1869 - Królowa Wiktoria nadała mu tytuł Rycerza Komandora Orderu św. Michała i św. Jerzego – wysokie odznaczenie państwowe przyznawane za szczególne osiągnięcia i zasługi odniesione w służbie zagranicznej Wielkiej Brytanii.

Upamiętnienie

Nazwiskiem Pawła Edmunda Strzeleckiego nazwano wiele miejsc. Są to m.in.:• Góry Strzeleckiego – pasmo górskie w Wielkich Górach Wododziałowych, • Góra Strzeleckiego – szczyt na Wyspie Flindersa u północno-wschodnich wybrzeży Tasmanii, mierzy 756 m n.p.m., • Rzeka Strzeleckiego w Australii Południowej o dł. 190 km, • Pustynia Strzeleckiego w Australii Południowej, na zachód od jeziora Eyre, • Rezerwat Przyrody Strzeleckiego w Australii Południowej, • Pomnik Strzeleckiego w Jindabyne w Australii,

Pomnik Pawła Edmunda Strzeleckiego w Jindabyne

• Pomnik Strzeleckiego na Łazarzu w Poznaniu – będący miniaturą pomnika z Jindabyne w Australii, • Jego imieniem nazwano jeden z gatunków eukaliptusa – występującego naturalnie np. w Australii, • W 2019 roku w Dublinie otwarta została wystawa upamiętniająca działalność Strzeleckiego podczas Wielkiego Głodu, • Park im. Pawła Edmunda Strzeleckiego w Poznaniu, • Tablica na szczycie Góry Kościuszki upamiętniająca zdobycie jej przez podróżnika.

Tablica na szczycie Góry Kościuszki upamiętniająca zdobycie jej przez Strzeleckiego

Ciekawostki

1. Paweł Edmund Strzelecki odwiedził wszystkie kontynenty poza Antarktydą. 2. Jego podróż dookoła świata trwała 9 lat. 3. Strzelecki jest autorem pierwszego monumentalnego opracowania naukowego o Australii zawierającego wyniki jego badań geologicznych, mineralogicznych, etnograficznych, a także informacje o klimacie, rolnictwie, faunie, florze i kolonialnej historii Australii oraz Tasmanii. Dzieło to przez prawie pół wieku było niezastąpionym źródłem wiedzy o tamtej części świata. 4. Jego nazwiskiem nazwano w Australii ponad 20 miejsc. 5. Za swoje zasługi w niesieniu pomocy irlandzkim dzieciom w czasie Wielkiego Głodu, Strzelecki został wpisany do galerii bohaterów narodowych Irlandii.

Paweł Edmund Strzelecki

Bibliografia

Hrabia Strzelecki i niesienie pomocy ofiarom głodu na Zielonej Wyspie / Paweł Hamera // Wiadomości Historyczne 2019, nr 2, s. 4-8.

Netografia

https://pl.wikipedia.org/wiki/Pawe%C5%82_Edmund_Strzelecki https://commons.wikimedia.org/w/index.phpsearch=Pawe%C5%82+Edmund+Strzelecki&title=Special:MediaSearch&type=image https://polona.pl/item/hrabia-edmund-strzelecki,NDI4ODg2/0/#info:metadata http://mtkosciuszko.org.au/polski/kalendarium.htm https://commons.wikimedia.org/wiki/File:The_great_dividing_range.jpg https://pl.wikipedia.org/wiki/G%C3%B3ra_Ko%C5%9Bciuszki https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/db/Jindabyne-Strzelecki_statue.jpg https://pl.wikipedia.org/wiki/Pawe%C5%82_Edmund_Strzelecki#/media/Plik:Kosciuszko02.JPG https://www.rp.pl/historia/art1965381-wyprawy-pawla-edmunda-strzeleckiego

Oprac. Agnieszka KubackaPedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im. J. Lompy w KatowicachFilia w Gliwicach