Aleksandra Piłsudska

Patronka Roku 2023

Aleksandra Piłsudska ze Szczerbińskich1882-1963

Akt chrztu Aleksandry Piłsudskiej

Aleksandra Szczerbińska urodziła się 12 grudnia 1882 roku w rodzinie niezamożnej szlachty. Kiedy miała 14 lat jej wychowaniem, w związku ze śmiercią rodziców, zajęła się babka Karolina Zahorska.

Piłsudska Aleksandra, Wspomnienia, Warszawa, Instytut Prasy i Wydawnictw Novum, 1989.

„Urodziłam się w zaborze rosyjskim w Suwałkach, tym spokojnym gubernialnym miasteczku, nie wyróżnionym specjalnie przez historię”

Suwałki. Gimnazjum żeńskiej/Biblioteka Narodowa

„... każdą próbę mówienia po polsku, w czasie przerwy, w klasie czy w mieście, karano natychmiast, zazwyczaj zatrzymywaniem po lekcjach. Nie było dnia, aby nie padło choć jedno słowo pogardy dla Polski.”

Aleksandra zdobywała wykształcenie w okresie postępującej rusyfikacji. Początkowo pobierała nauki w domu i u pani Dobrowolskiej, która organizowała tajne nauczanie, później w Suwalskim Gimnazjum Żeńskim.

Piłsudska Aleksandra, Wspomnienia, Warszawa, Instytut Prasy i Wydawnictw Novum, 1989.

„Szkoła działała spokojnie przez kilka lat. (…) Lekcje odbywały się w mieszkaniu znajomego pana, który bywał u mich rodziców. (…) Chodząc tam na naukę, musiałyśmy zawsze książki ukrywać starannie.”

Dom Rodziny Szczerbińskich w Suwałkach/NAC

„Mimo wszystkich trudności i szykan te lata w gimnazjum w Suwałkach zaliczam do najszczęśliwszych w życiu. Ponurą rzeczywistość i przygnębienie starszege pokolenia rozjaśniała nasza wesołość, młodość. Poważny, stary dom, który pamiętał powstańców i zachował atmosferę nienawiści do Rosji, rozpromieniał wybuchami beztroskiego śmiechu, gdy wieczorami tańczyliśmy mazury i oberki. Lubiłam tańczyć. Byłam wysoka, szczupła i giętka, pełna niezmożonej energii i żywotności”

Piłsudska Aleksandra, Wspomnienia, Warszawa, Instytut Prasy i Wydawnictw Novum, 1989.

Kontynuowała naukę na Wyższych Kursach Handlowych Żeńskich Józefy Siemiradzkiej w Warszawie. Brała też udział w wykładach tzw. Uniwersytetu Latającego. Była to nieformalna szkoła wyższa, która w 1905 r. została przekształcona w jawnie działające Towarzystwo Kursów Naukowych.

Mając dziewiętnaście lat Aleksandra ukończyła gimnazjum i wyjechała z Suwałk.

Piłsudska Aleksandra, Wspomnienia, Warszawa, Instytut Prasy i Wydawnictw Novum, 1989.

„Nasiona, zasiane w dzieciństwie, skiełkowały i zapuściły korzenie. Jeden był tylko cel przede mną – walka o wolną Polskę.”

„(…) kobieta w długiej sukni mogła swobodnie nieść dwa lub trzy mauzery przywiązane do ciała, wzdłuż nóg. Rewolwery i amunicję zaszywano w szerokie pasy, które kładło się pod ubranie. Dynamit znakomicie nadawał się do gorsetu.”

W 1903 roku Aleksandra Szczerbińska rozpoczęła pracę jako urzędniczka w fabryce wyrobów skórzanych w Warszawie. Została członkinią Polskiej Partii Socjalistycznej gdzie zajmowała się pracą propagandową, kolportowała partyjną prasę i utworzyła Żeńskie Koło PPS. Trzy lata później stając się uczestniczką Organizacji Bojowej PPE przyjęła psełdonim „Ola”. Była odpowiedzialna za przechowywanie i wydawania broni oraz jej transport z Europy Zachodniej. Twierdziła, że najlepszą metodą było przewożenie broni i amunicji „na sobie”, co ułatwiał kobiecy strój.

Piłsudska Aleksandra, Wspomnienia, Warszawa, Instytut Prasy i Wydawnictw Novum, 1989.

W 1907 roku Aleksandra została aresztowana przez policję carską. Po kilkudniowym pobycie w więzieniu przy ulicy Daniłowicza w Warszawie przeniesiono ją na Pawiak, a po trzech miesiącach zwolniono z braku dowodów. Po uwolnieniu wyjechała do Kijowa.

https://muzeumpilsudskiblog.pl/

Broszura Władysława Pobóg-Malinowskiego, wydana w 1933 roku/blog.polona.pl

28 września 1908 roku Aleksandra Piłsudska wzięła udział w napadzie na pociąg w Bezdanach. Była to jedna z najgłośniejszych akcji Organizacji Bojowych PPS. Przygotowaniami i przebiegiem akcji kierował Józef Pilsudski. Wzięło w niej udział szesnastu mężczyzn i cztery kobiety. Udało im się zdobyć 200 tysięcy rubli na dalsza działalność partii.

Po wybuchu wojny wstąpiła do Legionów Polskich i objęła funkcję komendantki służby kurierskiej. Działała w Polskiej Organizacji Wojskowej za co została aresztowana przez Niemców.

Lata do wybuchu I wojny światowej Aleksandra Szczerbińska spędziławe Lwowie. Pracowała w Towarzystwie Opieki nad Więźniami Politycznymi, włączyła się w działalność funkcjonującego w konspiracji Związku Walki Czynnej. W 1912 roku uczestniczyła w tworzeniu Oddziału Żeńskiego Związku Strzeleckiego.

Po procesie została osadzona w obozie odosobnienia w Szczypiornie a później przeniesiona do Lauban. W 1916 roku po ogłoszeniu aktu 5 listopada została zwolniona i powróciła do Warszawy. Zaangażowała się w działalność Ligii Kobiet Pogotowia Wojennego.

Piłsudska Aleksandra, Wspomnienia, Warszawa, Instytut Prasy i Wydawnictw Novum, 1989.

„(...) W listopadzie 1915 roku aresztowano mnie w domu, pod zarzutem uprawiania agitacji za werbunkiem do „organizacji nielegalnej znanej pod nazwą POW”. Osadzono mnie na Pawiaku, znanym mi już dobrze sprzed kilku lat, teraz pod niemiecką administracją.”

historiaposzukaj.pl

Od prawej: brygadier Józef Piłsudski, Aleksandra Szczerbińska

Józefa Piłsudskiego Aleksandra Szczerbińska pierwszy raz spotkała w maju 1906 roku. W 1907 roku przebywali razem w Kijowie. Wspólna praca stworzyła możliwość częstych kontaktów i nawiązania bliższej znajomości. Czterdziestoletni Piłsudski zakochał się w młodszej o piętnaście lat Aleksandrze. Był wówczas żonaty z Marią Piłsudską.

Piłsudska Aleksandra, Wspomnienia, Warszawa, Instytut Prasy i Wydawnictw Novum, 1989.

„(...) przez długi czas nie zaznaliśmy nic z tego, co uważa się za podstawy szczęśliwego małżeństwa, nie mieliśmy ani domu, ani spokoju, ani bezpieczeństw, Zamiast tego – ciągłą pracę, częstą biedę, niebezpieczeństwo i niepewność jutra. Miłość nasza przetrwała to wszystko i – co ważne – przeżyło później lata spokoju i zwycięstwa.”

7 lutego 1918 roku urodziła się Wanda, pierwsza córka Aleksandry Szczerbińskiej i Józefa Piłsudkiego, 20 lutego 1920 roku Jadwiga.

25 października 1921 roku, kilka miesięcy po śmierci Marii Piłsudskiej para wzięła ślub i zamieszkała razem w podwarszawskim Sulejówku.

[Aleksandra i Józef Piłsudscy podczas V Zjazdu Legionistów w Kielcach]/Biblioteka Narodowa

W 1926 roku kiedy Józef Piłsudski stanął na czele rządu i wojska rodzina przeniosła się do Belwederu. Aleksandra stała się osobą publiczną i spadło na nią wiele obowiązków związanych z pełnieniem roli pierwszej damy oraz pracą w wielu organizacjach społecznych.

Aleksandra Piłsudska zasiadała w Kapitule Orderu Virtuti Militari. Patronowała i przewodniczyła Lidze Kobiet oraz była przewodniczącą Stowarzyszenia "Nasz Dom”, które prowadziło zakład dla sierot. Angażowała się w pracę Stowarzyszenia „Rodzina Wojskowa” zakładając przedszkola i szkoły powszechne dla dzieci z rodzin wojskowych. Była inicjatorką założenia Stowarzyszenia „Osiedle” starającego się o zapewnieni lepszych warunków życia dla najuboższych mieszkańców przedmieść stolicy.

Aleksandra Piłsudska siedzi druga z lewej

Piłsudska Aleksandra, Wspomnienia, Warszawa, Instytut Prasy i Wydawnictw Novum, 1989.

„Codziennie od dziewiątej rano do trzeciej po południu i od piątej do ósmej zajmowałam się pracą społeczną, a między trzecią i piątą domem i dziećmi. Wieczory po kolacji spędzaliśmy razem, po czym mąż wracał jeszcze do pracy, często siedząc aż do świtu. Na rozrywki i dłuższy wypoczynek w ciągu dnia nie było czasu (...) Dom i praca w organizacjach wypełniała moje życie w czasie zimowych miesięcy w Warszawie. Musiałam jednak niekiedy znaleźć czas na konieczne w pewnych okolicznościach tzw. reprezentacje. Oboje z mężem nie lubiliśmy oficjalnych przyjęć i rautów."

[Aleksandra Piłsudska przekazuje córce Wandzie urnę z sercem Józefa Piłsudskiego do miejsca pochówku]/Biblioteka Narodowa

Po śmierci Józefa Pilsudskiego 12 maja 1935 roku Aleksandra nie zaprzestała swojej działalności społecznej. W darze otrzymała kilkuhektarową działkę wraz z dworem w miejscowości Kamienny Dwór w Białostockiem.

W pierwszych dniach po wybuchu II wojny światowej wraz z córkami brała udział w akacji pomocy ofiarom nalotów i udzielała się w punktach Czerwonego Krzyża w Warszawie. Później wyjechały do Kamiennego Dworu skąd ewakuowały się na Litwę aby ostatecznie wyjechać do Londynu. W czasie wojny i po jej zakończeniu Aleksandra patronowała emigracyjnemu środowisku piłsudczyków i podejmowanym przez nich inicjatywom.

Grób Aleksandry, Jadwigi i Wandy Piłsudskich oraz kapitana Andrzeja Jaraczewskiego na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie

Na emigracji spisała wspomnienia, które ukazały się nakładem Wydawnictwa Gryf w 1960 roku. Za granicą wznawiano je wielokrotnie. W Polsce zostały wydane po raz pierwszy w 1989 roku przez Wydawnictwo Novum. Zmarła 31 marca 1963 roku i spoczęła na North Sheen Cemetery. W roku 1992 jej prochy przeniesiono na Powązki w Warszawie.

INNE ODZNACZENIA:

• Wielka Wstęga Orderu Odrodzenia Polski (11 listopada 1937)
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (8 listopada 1930)
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (10 listopada 1928)
• Krzyż Niepodległości z Mieczami (6 listopada 1930)
• Krzyż Walecznych Złoty Krzyż Zasługi (9 listopada 1932)
• Krzyż Siedemdziesięciolecia Powstania Styczniowego (1933)
• Odznaka Honorowa Polskiego Czerwonego Krzyża I stopnia (1935)
• Złota Odznaka Honorowa Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej I stopnia

Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari nr 6110

Aleksandra Piłsudska była jedną z kilkudziesięciu kobiet, które otrzymały order Virtuti Militari w latach II Rzeczypospolitej. Została odznaczona 1 maja 1933 r. za jak napisano w opinii „Męstwo i hart ducha, wykazane w tym okresie daje jej świadectwo wysokiej miary cnoty żołnierskiej – poświęcenia w pracy i pogardy śmierci wobec szczytnego celu walki o Niepodległość”

22 czerwca 2021 roku w Pałacu na Wyspie odbył się chrzest nowego kwiatu. Imieniem "Marszałkowa Aleksandra Piłsudska" nazwana została wyjątkowa odmiana róży o intensywnym różowo-fioletowym kolorze, zdobiąca Ogród Modernistyczny w Łazienkach Królewskich.

www.lazienki-krolewskie.pl

Fot. Paweł Czarnecki

Róża "Marszałkowa Aleksandra Piłsudska"

Źródła: 1. Wołowska-Rusińska Magdalena, Ola z ulicy Krzywej. Opowieść o Aleksandrze Piłsudskiej ze Szczerbińskich, Suwałki, Muzeum Okręgowe w Suwałkach, 2015, ISBN 978-83-61494-05-8. 2. Piłsudska Aleksandra, Wspomnienia, Warszawa, Instytut Prasy i Wydawnictw Novum, 1989. 3. HistoriaPoszukaj.pl 4. https://polona.pl/5. https://www.nac.gov.pl/