Szlakiem zbrodni i kary

Start

W Europie do naszych czasów zachowało się ponad 7000 krzyży pokutnych, na ziemiach Polski – ponad 600, z tego większość na Śląsku i Ziemi Lubuskiej.

Gdyby spytać mieszkańców miejscowości, w których do dziś stoją krzyże, o to, odkąd one stoją, większość odpowiedziałaby – „od zawsze”. Fakt. Tradycja stawiania krzyży pokutnych (przez innych nazywanych krzyżami ugody compositio), pojawiła się w Europie w XIII wieku i stąd trafiła na ziemie polskie – zwłaszcza na Śląsk. Śląsk bowiem był do 1526 r. w granicach Królestwa Czeskiego, tym samym w granicach Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego. To wszystko, co pojawiło się w Europie Zachodniej, miało swoje przełożenie także na Śląsku. Dotyczyło to również zwyczaju publicznej ugody zabójcy z rodziną ofiary. Miało to związek z licznym w XIII w. osadnictwem na prawie niemieckim, a wraz z osadnikami przybywały nowe prawa i zwyczaje.

Szlakiem zbrodni i kary

„My, Henryk Landsberg, scholastyk kolegiaty niemodlińskiej, wszystkim wyznawcom Chrystusa, do których dotrze ten dokument, zaświadczamy, iż Burchard Mencelin, zarządca należącego do pana Guntera von Bischofsheima majątku w Niwniku, pozbawiony został życia przez Dietera Haxta, armigera pana Wolfhera von Stercza. Za zbrodnię tę pan von Stercza i Dieter Haxt zgodzili się uiścić na rzecz rodziny zabitego kwotę pokutną w zatwierdzonej przez świadczących panów rycerzy wysokości czterdziestu grzywien. Sumę pięciu grzywien otrzyma nadto parafia kościoła w Niwniku. Wezwany do pomocy chirurg nie otrzyma nic, jako że pomoc ni żadnego skutku nie przyniosła. Na znak ugody wzniesiony zostanie na miejscu zbrodni krzyż pokutny kosztem wzmiankowanego armigera Haxta, na którym to krzyżu wykute będzie narzędzie zbrodni, czyli topór."

Krzyż pokutny wkopamy pod murem kościoła (Pastuchów)

Więcej w artykule

Być może z takiego archiwalnego egzemplarza skorzystał też Andrzej Sapkowski, wplatając do fabuły jednej z powieści scenę zawarcia ugody:

W średniowieczu zabójstwo (nawet nieumyślne) wywoływało zemstę rodową na sprawcy, bądź – w razie jego ucieczki – na jego bliższej lub dalszej rodzinie. Ponieważ wyniszczało to całe rodziny, społeczeństwo starało się doprowadzić do zwyczajowej ugody dwóch zwaśnionych stron, zapobiegając dalszemu rozlewowi krwi. Stąd dotychczasową zasadę „oko za oko, ząb za ząb” zastąpiła ugoda prywatna lub prywatno-kościelna między mordercą a rodziną ofiary, tzw. compositio. Na ogół taką umowę sporządzało się na piśmie.

Do XIV w. krzyże były proste i pozbawione rytów. Te z wyżłobionymi narzędziami, przy pomocy których dokonano zabójstwa, zaczęły pojawiać się w XV–XVI. Można znaleźć krzyże z rzeźbami kuszy, noży, mieczy, sztyletów, wideł, toporów, włóczni, sierpów, pistoletów. Zdarzały się też krzyże z atrybutem zawodu ofiary, np. młotem i obcęgami. Napisy informujące o czasie, miejscu, sprawcy, ofierze, powodzie i narzędziu mordu zaczęły się pojawiać wraz z upowszechnieniem pisma. Alternatywę krzyży stanowiły kapliczki pokutne z wnęką na ołtarzyk, figurę lub obraz.

Krzyże pokutne czy pojednania?

Przejdź do zadania

Przyporządkuj opisy do właściwej ilustracji przedstawiającej krzyż z wizerunkiem broni jaką dokonano zbrodni.

ZADANIE 2

Na krzyżach pokutnych zwanych również krzyżami pojednania, tak jak w przytoczonym cytacie z książki często widnieje wizerunek narżedzia zbrodni.

Na zdjęciu największy na Dolnym Śląsku krzyż pokutny w Kijowicach koło Bierutowa. Wysoki na 240 cm krzyż na którym przedstawiono ryt Chrystusa Ukrzyżowanego oraz klęczącego rycerza – zabitego Konrada, z datą jego tragicznej śmierci – 1357.

Odpowiedź znajdziesz na ostatnim slajdzie.

ZADANIE 1

Czy wiesz z którego z utworów Andrzeja Sapkowskiego pochodzi cytat umieszczony na poprzedniej stronie?

Klikając w zdjęcie można je powiększać. Rozwiązania sprawdź na ostatnim slajdzie

5.

4.

3.

2.

1.

Krzyż pokutny z rytem kuszy

Krzyż pokutny z rytem miecza

Krzyż pokutny z rytem oszczepu

Krzyż pokutny z rytem strzały

Krzyż pokutny z rytem noża

Okole i Krzyże pokutne w Chrośnicy

• Krzyże i kapliczki pokutne (pojednania), jako element średniowiecznej jurysdykcji karnej

Trzy krzyże pojednania w murze przykościelnym – Miłków

• Pod tymi krzyżami znicze nie zapłoną

• Krzyż pokutny (Wikipedia)

• Kamienny świadek zabójstwa – krzyż pojednania (pokutny)

• Kamienne pamiątki zbrodni i przebaczenia sprzed wiekówe, kapliczki pokutne i inne zabytki jurysdykcji karnej

• Krzyże pokutne. Szlakiem zbrodni i kary

• Krzyże pokutne - woj. dolnośląskie (na stronie mapa z zaznaczonymi na niej miejscami w których postawiono, lub na które zostały przeniesione krzyże pojednania)

Jeśli zainteresował Cię temat przeczytaj artykuły

Oprac. Edyta KilianDolnośląska Biblioteka Pedagogiczna we Wrocławiu

Trzy krzyże pojednania – oklice Jaksina

1. Krzyż pokutny z rytem miecza
2. Krzyż pokutny z rytem oszczepu
3. Krzyż pokutny z rytem strzały
4. Krzyż pokutny z rytem noża
5. Krzyż pokutny z rytem kuszy

Zadanie 2

• A. Sapkowski. Narrentum - T. 3 - Lux perpetua

Odpowiedzi

Zadanie 1