Matki niepodległości

Matki

niepodległości

Ojcowie

kim byli ludzie, którzy przyczynili się do odzyskania przez Polskę niepodległości i budowali II RP?

ojcowie niepodległości

Józef Piłsudski, Roman Dmowski, Ignacy Paderewski, Wincenty Witos, Wojciech Korfanty, Ignacy Daszyński to jedni z najwybitniejszych działaczy społecznych i politycznych. Bez wątpienia zasługują na miano ojców niepodległości.

Matki niepodległości

O ile wymienienie nazwisk ojców niepodległości nie sprawia problemów, o tyle wskazanie chociażby kilku zasłużonych postaci kobiecych nie jest już takie proste. A było ich naprawdę wiele - od działaczek społecznych i oświatowych, przez posłanki po członkinie organizacji bojowych.

czasy

W okresie zaborów kobiety podejmowały się zarówno działalności oświatowej, jak i kulturalnej, przekazując polskie tradycje, zwyczaje i zaszczepiając patriotyzm kolejnym pokoleniom. Oprócz tego, angażowały się w działania organizacji spiskowych i niepodległościowych często podjemując się trudnych zadań, za które groziła kara więzenia bądź zsyłki na Sybir. Niektóre decydowały się na czynny udział w walce zbrojnej w powstaniach.

Scholastyka Mackiewicz - za działalność kurierską (przenoszenie broni) jako

Anna Pustowójtówna - walczyła w powstaniu styczniowym.

emancypantki

Wiek XIX to gwałtowny rozwój ruchu sufrażystek i emancypantek. Na ziemiach polskich, do haseł o dopuszczenia kobiet do życia publicznego, przyznania im takich samych praw osobistych i politycznych, jakimi dysponowali mężczyźni, dochodziły postulaty niepodległościowe. Działaczki polskich ruchów kobiecych zdawały sobie sprawę, że tylko wtedy, gdy licznie i aktywnie zaangażują się w działania niepodległościowe, będą w stanie wywalczyć w wolnej Polsce swoje prawa.

Bibianna Moraczewska - pisarka, działaczka społeczna i niepodległościowa. Była autorką dwóch podręczników o historii Polski.

Narcyza Żmichowska - pierwsza polska emancypantka, utworzyła nieformalną grupę "Entuzjastek".

Kazimiera bujwidowa

Wybitna działaczka społeczna. Uczestniczka studiów biologicznych na Uniwersytecie Latającym. Była kierowniczką, założonego przez jej męża, Zakładu Produkcji Szczepionek i Surowic na UJ. Doprowadziła do utworzenia pierwszego na ziemiach polskich gimnazjum dla dziewcząt z programem i maturą równorzędną jak w gimnazjach męskich. Zainicjowała akcję pisania przez kobiety podań o prawo do studiów. Dzięki jej działaniom w 1904 r. zaczęto przyjmować na uczelnie pierwsze studentki (chociaż bez prawa do uzyskania dyplomu ukończenia studiów).

Maria dulębianka

Malarka, pobierała nauki u Jana Matejki. Nie mogąc studiować w Krakowie (przyjmowano tylko mężczyzn), wyjechała kształcić się w Académie Julian w Paryżu. W 1885 r. podjęła walkę o umożliwienie studiowania kobietom na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Wykorzystując lukę w austriackich przepisach, w 1908 r. kandydowała do Sejmu Krajowego we Lwowie, zdobywając ponad 500 głosów. Ostatecznie jej kandydatura została odrzucona "ze względów formalnych".

walka

I Wojna Światowa to moment, w którym kobiety po raz pierwszy tak licznie angażowały się w działania zbrojne. Były to zarówno indywidualne decyzje o przybieraniu męskich imion i wstępowaniu do Legionów Polskich, jak i próby organizacji kobiecych oddziałów militarnych.

Ochotnicza Legia Kobiet

Ochotnicza organizacja wojskowa, powstała w 1918 r. we Lwowie. Za jej twórczynię uważana jest Aleksandra Zagórska. W okresie wojny polsko-bolszewickiej kobiety z OLK służyły praktycznie we wszystkich rodzajach wojsk polskich.

Aleksandra Zagórska

Przysposobienie Wojskowe Kobiet

ALEKSANDRA

Pracując jako urzędniczka w fabryce wyrobów skórzanych w Warszawie zetknęła się z lewicą i wstąpiła do PPS. Działała w Organizacji Bojowej PPS zajmując się szmuglowaniem broni i amunicji. Brała udział w słynnej akcji pod Bezdanami w 1908 r. W czasie I WŚ służyła w oddziale wywiadowczo - kurierskim 1 Brygady Legionów Polskich, zostając komendantką służby kurierskiej. Członkini POW, internowana w obozie w Szczypiornie.

WANDA GERTZ

Jedna z pierwszych kobiet, które osiagneły stopień oficerski (major) w polskim wojsku. Wobec zakazu przyjmowania kobiet do Legionów Polskich, w 1915 r. zgłosiła się do służby przebrana za mężczyznę, jako Kazimierz Żuchowicz. Przez rok służyła w 1. Pułku Artylerii I Brygady Legionów. Po odkryciu jej tożsamości, została oddelegowana do POW, w której zorganizowała Oddział Żeński. W czasie wojny polsko-bolszewickiej działała w Ochotniczej Legii Kobiet. W okresie międzywojennym działała zaś w Przysposobieniu Wojskowym Kobiet.

prawa

W momencie odzyskania niepodległości, kwestia przyznania kobietom praw wyborczych wcale nie była taka oczywista. Decyzja, o przyznaniu zarówno czynnego, jak i biernego prawa wyborczego kobietom w Polsce w 1918 r., postawiła nasz kraj w czołówce postępowych państw na świecie (wyprzedziliśmy chociażby USA, Wlk. Brytanię, Francję, Włochy, Hiszpanię czy Szwajcarię).

dekret

28 listopada 1918 r. Tymczasowy Naczelnik Państwa, Józef Piłsudski, wprowadził dekret o ordynacji wyborczej.

Ulotka wyborcza Gabrieli Balickiej

odezwa z końca 1918 r.

"Kobiety Polki! (...) Wy, które przez 150 lat niewoli umiałyście w domach waszych zachować miłość Ojczyzny, stańcie ławą, gdy głos każdej rozstrzygać będzie o losie Polski.(...) Każda kobieta leniwa, która w dniu 26 stycznia nie da do urny wyborczej swego głosu (...) szerzy anarchię. Kobiety Polki, głosujcie!"

pierwsze parlamentarzystki

26 stycznia 1919 r., zostały przeprowadzone pierwsze wybory do Sejmu Ustawodawczego. Na 442 posłów wybrano 8 posłanek, które reprezentowały niemal wszystkie partie polityczne (od socjalistów po narodową demokrację).

"Brakująca połowa dziejów" A.Kowalczyk

"Wszystkie pierwsze parlamentarzystki były doświadczonymi działaczkami społecznymi i w porównaniu ze swoimi kolegami znakomicie wykształcone – ukończyły co najmniej szkołę średnią (…), podczas gdy co czwarty poseł nie miał żadnego wykształcenia lub jedynie szkołę elementarną."

problem

Wraz z pojawieniem się w sejmie kobiet pełniących funkcje posłów, pojawił się problem, jak powinno się je nazywać. Proponowano kilka wersji:
- poślica

Gabriela Balicka

Jedna z pierwszych Polek z tytułem naukowym doktora. Zajmowała się pracą naukową z zakresu anatomii i cytologii roślin w Monachium. Na początku XX w. przeniosła się do Warszawy. W czasie I WŚ zaangażowała się w działalność Czerwonego Krzyża. Współzałożycielka Nrodowej Organizacji Kobiet. Od 1919 do 1935 r. nieprzerwanie była posłanką, zasiadała m.in. w Komisji Oświatowej.

Jadwiga Dziubińska

Absolwentka Uniwersytetu Latającego, działaczka oświatowa. Założyła ośrodek kształcenia młodzieży wiejskiej w Otrębusach, który działał w oparciu o jej autorskie i nowoczesne metody kształcenia. Od 1918 r. aktywna działaczka PSL "Wyzwolenie", z ramienia którego w 1919 r. zasiadła w sejmie. W trakcie pełnienia funkcji posłanki działała w Komisjach Oświaty, Ochrony Zdrowia i Polityki Społecznej.

Irena Kosmowska

W latach 1905-1908 studiowała, jako wolna słuchaczka, literaturę i historię na Uniwersytecie Lwowskim. Pracowała jako nauczycielka, prowadząc w domu bezpłatny internat. Związana była również z radykalnym, ludowym czasopismem "Zaranie". Zaangażowała się w organizację ruchu niepodległościowego w środowisku ludowym, stając się członkinią zarządu PSL "Wyzwolenie". W Sejmie zasiadała od 1919 do 1930 r.

Maria Moczydłowska

Uczestniczka strajku szkolnego i rewolucji z 1905 r. Nauczycielka i działaczka oświatowa, związana z Narodowym Zjednoczeniem Ludowym, z ramienia którego zasiadła w sejmie po wyborach z 1919 r. Jako pierwsza kobieta zabrała głos na forum polskiego parlamanetu. Z jej inicjatywy uchwalono tzw. "Lex Moczydłowska" ograniczający sprzedaż alkoholu. Inicjatorka ponadpartyjnej współpracy posłanek.

Zofia Moraczewska

Nauczycielka, zdobyła wykształcenie m.in. w Seminarium Nauczycielskim Żeńskim we Lwowie. Po poznaniu przyszłego męża, Jędrzeja Moraczewskiego (późniejszego premiera II RP), przystapiła do Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej Galicji i Śląska Cieszyńskiego. Prowdziła działania oświatowe w środowiskach robotniczych. W 1919 wybrana do Sejmu z listy PPS. Przewodnicząca Ligii Kobiet Polskich.

Zofia Sokolnicka

Ukończyła Wyższą Szkołę Żeńską w Poznaniu. Wybitna działaczka społeczna. Była założycielką i działaczką w kilkudziesięciu organizacjach (m.in. Towarzystwo Kursów Naukowych, Związek Kobiet Pracujących w Przemyśle, Handlu i Służbie Domowej, Towarzystwo Opieki Rodzicielskiej). Była współautorką tajnego podręcznika "Jak uczyć dzieci czytać i pisać po polsku". W okresie I WŚ emisariuszka Endecji do Szwajcarii. W 1919 wybrana została do Sejmu.

Franciszka Wilczkowiakowa

Przed I WŚ była działaczką polonijną w zachodnich Niemczech, prowadziła m.in. polską księgarnię. W czasie I WŚ włączyła się aktywnie w działalność Naczelnej Rady Ludowej. W 1918 została posłanką w Sejmie Dzielnicowym w Poznaniu, a po wyborach uzupełniających w czerwcu 1919 r. zasiadła w sejmie Polskim. Była redaktorką miesięcznika "Głos Kobiety"

Nauczycielka i działaczka społecza. Między 1910 a 1918 r. w Toruniu, w ramach tajnego nauczania, propagowała polską prasę i uczyła j.polskiego. W 1919 r. w swoim domu założyła pierwsze polskojęzyczne przedszkole w Kwidzynie. Była członkinią Zarządu Towarzystwa Polek oraz działaczką Towarzystwa Czytelni Ludowych. Mandat poselski uzyskała w 1920 r. w wyborach uzupełniajacych.

II rp

Zrównanie kobiet i mężczyzn wobec prawa potwierdzała Konstytucja Marcowa z 1921 r. Art. 96 stwierdzał, iż wszyscy obywatele są równi wobec prawa. Taki zapis w Konstytucji nie gwarantował jednak kobietom w okresie 20-lecia międzywojennego całkowitej równości (np. ustawa o państwowej służbie cywilnej warunkowała przyjęcie kobiety zamężnej do służby państwowej od zgody jej męża, ustawa o obywatelstwie państwa polskiego głosiła, że kobiety tracą polskie obywatelstwo w momencie zawarcia związku małżeńskiego z obywatelem innego państwa.). Pomimo tych niedogodności kobiety w Polsce wykorzystały nowe możliwości i nową rzeczywistość, na którą również miały wpływ.

Stanisława Paleolog - komendantka i organizatorka Policji Kobiecej, komisarz Policji Państwowej, podpułkownik Wojska Polskiego

Wanda Grabińska - pierwsza kobieta na stanowisku sędziowskim w Polsce

Zofia Baltarowicz-Dzielińska - pierwsza studentka Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie

Helena Willman-Grabowska - pierwsza kobieta wykładowca i profesor w historii Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Janina Lewandowska - pierwsza kobieta na świecie, która wykonała skok spadochronowy z wysokości 5 km.

Halina Konopacka - pierwsza polska złota medalistka olimpijska

bibliografia

https://niepodlegla.gov.pl/wp-content/uploads/2022/03/KOBIETY-NIEPODLEG%C5%81EJ-ebook-1.pdf

https://zawacka.pl/uploads/katalog_pwk_www.pdf

Dziękuję

Magdalena Kończewska