Adam Mickiewicz

Adam Bernard Mickiewicz ur. 24 grudnia 1798 w Zaosiu lub Nowogródku, zm. 26 listopada 1855 w Stambule – polski poeta, działacz polityczny, publicysta, tłumacz, filozof, działacz religijny, mistyk, organizator i dowódca wojskowy, nauczyciel akademicki.

Mickiewicz urodził się w Nowogródku na Litwie i zawsze Litwę uważał za swoją ojczyznę. Studiował w Uniwersytecie Wileńskim, potem uczył w szkole powiatowej w Kownie. Był jednym z założycieli i aktywnym działaczem tajnego patriotycznego Towarzystwa Filomatów, za co został aresztowany wraz z grupą przyjaciół i uwięziony w klasztorze bazylianów w Wilnie (1823-1824). Lata 1824-1829 spędził w centralnej Rosji, w Odessie, Moskwie i Petersburgu, gdzie wszedł w środowisko elity postępowej inteligencji rosyjskiej. W 1829 r. wyjechał w podróż po Europie. Zwiedzał Niemcy, Szwajcarię i Włochy, w Berlinie słuchał wykładów Hegla. Nawiązał liczne kontakty w międzynarodowym środowisku artystycznym. Po wybuchu powstania listopadowego w 1830 r. bezskutecznie usiłował wrócić do kraju. Od 1832 r. mieszkał w Paryżu, z przerwą na pobyt w Lozannie (1839), gdzie wykładał literaturę łacińską, oraz w Rzymie (1848), gdzie próbował uzyskać poparcie papieża Piusa IX dla ruchów wolnościowych tzw. Wiosny Ludów.

Życie poety w Paryżu było trudne. Brakowało mu stałych źródeł dochodów. Przez pewien czas Mickiewicz uczestniczył w życiu publicznym, współpracował m.in. z Towarzystwem Literackim i Towarzystwem Narodowym Polskim. W 1833 r. był redaktorem i publicystą "Pielgrzyma Polskiego". Przyjaźnił się m.in. z ks. Hughes'em de Lamennais, Charles'em de Montalembertem, George Sand. W 1834 r. ożenił się z Celiną Szymanowską, z którą miał sześcioro dzieci. W 1840 objął nowo powstałą katedrę literatur słowiańskich w Collège de France. Wraz z Jules'em Micheletem i Edgarem Quinetem stanowili opozycję demokratyczną wobec monarchii lipcowej. W 1841 poeta związał się z kołem Towiańskiego, przywódcy sekty głoszącej nowe objawienie i odrodzenie życia duchowego. Propaganda towianizmu, a jeszcze bardziej - radykalne poglądy polityczne i społeczne były przyczyną zawieszenia go w funkcji profesora.

Podczas pobytu w Rzymie w 1848 r. Mickiewicz utworzył Legion Polski, jego cele i pogram wyłożył w tekście "Skład zasad". Później wraz z grupą Francuzów i emigrantów założył pismo "La Tribune des Peuples" o radykalnym programie społecznym. Wskutek interwencji ambasady rosyjskiej pismo zostało zawieszone, a Mickiewicz - po zamachu stanu w 1851 r. - poddany nadzorowi policyjnemu. Ostatnią akcją patriotyczną poety była próba sformowania Legionów Polskich do walki z Rosją po przystąpieniu Francji do wojny krymskiej. W tym celu przybył do Stambułu we wrześniu 1855 r., gdzie niespodziewanie zmarł. Mickiewicz został pochowany we Francji na polskim cmentarzu w Montmorency. W 1900 r. trumnę uroczyście przeniesiono do sarkofagu w katedrze wawelskiej.

Adam Mickiewicz debiutował w 1818 wierszem Zima miejska na łamach „Tygodnika Wileńskiego”. Najwcześniejszy okres twórczości Mickiewicza, trwający od debiutu do 1824, określa się mianem okresu wileńsko-kowieńskiego. Pozostawał on wówczas pod wpływem Woltera, którego tłumaczył na język polski. W 1820 napisał wiersz Oda do młodości, utwór przynależący jeszcze do poetyki postklasycyzmu, ale wyłamujący się z ideałów oświecenia. Oda nawoływała do czynnej walki, wyrażała wiarę w moc rewolucyjnego przekształcania rzeczywistości, siłę młodości i zbiorowości. W 1822 powstał zbiór Ballad i romansów, uważany powszechnie nie tylko za właściwy debiut Mickiewicza, ale również za dzieło oficjalnie rozpoczynające epokę romantyzmu w Polsce. Sporo kontrowersji wywołała w swoim czasie ballada Romantyczność, zwłaszcza śmiałym przełożeniem ludowości nad postęp cywilizacyjny. Dalsze wiersze z okresu kowieńsko-wileńskiego z lat 1822–1824 są w dużej mierze swobodnymi przeróbkami utworów Lorda Byrona, Jeana Paula oraz Jeana de La Fontaine’a. W 1834 Mickiewicz wydał w Paryżu ostatnie wielkie dzieło swego życia – Pana Tadeusza. Ten poemat epicki stał się najbardziej popularnym w kolejnych pokoleniach dziełem literatury polskiej. Ogłoszony w 1828 "Konrad Wallenrod. Powieść historyczna z dziejów litewskich i pruskich" jest wzorem romantycznego poematu historycznego: akcja osadzona w XIV w., staranny koloryt lokalny, bohater uwikłany w sprzeczne systemy wartości. W Dreźnie (1832) powstały "Dziady cz. III". Wraz z wcześniejszą cz. II i IV tworzą całość charakterystyczną dla dramatu romantycznego: fragmentaryczną, luźno skomponowaną, niejednolitą stylistycznie. Cz. II i IV nawiązują do pogańskiego obrzędu wywoływania duchów zmarłych.

W 1822 Mickiewicz opublikował Poezje T. I, które uznaje się za początek polskiego romantyzmu. W "Przedmowie" i balladzie "Romantyczność" sformułował nowy program literatury odwołującej się do wierzeń i wyobrażeń ludowych, świata uczuć, wrażliwości na przyrodę i obecność "niewidzialnego". W poezji tej zatarte zostały sztywne granice gatunków, wykorzystana została poetyka klechdy, ballady i dumy. Najbardziej znane utwory to wspomniana Romantyczność, Świteź, Świtezianka, Trzech Budrysów, Farys.

Twórczość Mickiewicza wywarła trwały wpływ na polską kulturę: na świadomość zbiorową, literaturę i sztukę. Przez dwa wieki była stałym elementem edukacji literackiej i wychowania patriotycznego. Literatura XIX i XX wieku pełna jest metafor, cytatów i aluzji do dzieł Mickiewicza. Poeta inspirował m.in. takich twórców, jak Juliusz Słowacki, Bolesław Prus, Stanisław Wyspiański, Stefan Żeromski, Czesław Milosz.Mickiewicz inspirował także malarzy i grafików (ilustracje do jego utworów wykonywali m.in. Gerson, Andriolli, Smokowski, Lesser), kompozytorów (muzykę pisali m.in. Chopin, Moniuszko, Szymanowski, Paderewski, Czajkowski ).Sam Mickiewicz, jako symbol Poety-Wieszcza Narodowego, był tematem portretów, rysunków i medalionów (uwieczniali go m.in. Walenty Wańkowicz, Józef Oleszkiewicz, Norwid, Delacroix).