Wielkanoc na Lubelszczyźnie dawniej i dziś

Wielkanoc na Lubelszczyźnie dawniej i dziś

Środa Popielcowa: początek Wielkiego Postu

palmy i pisanki

Wielka Niedziela i Wielki Poniedziałek

dekoracyjny pająk

Triduum Paschalne

Środa Popielcowa (Popielec, Wstępna Środa)

W kalendarzu katolickim jest pierwszym dniem Wielkiego Postu. Jest to dzień pokuty i ścisłego postu, w czasie którego głowy wiernych kapłan posypuje popiołem. Popiół jest symbolem tego, że wszystko, co materialne i doczesne, przemija i przypomina o konieczności przygotowania się na Zmartwychwstanie Chrystusa. Zgodnie z tradycją popiół pochodzi ze spalonych ubiegłorocznych palm.

posłuchaj

W oczekiwaniu na Święta Wielkanocne panny wykonywały nowego pająka do dekoracji izby paradnej (największego pomieszczenia w domu)

Palmy wielkanocne

Kolejnym ważnym symbolem przygotowań do Świąt Zmartwychwstania Chrystusa są palmy, które święcimy w Niedzielę Palmową na pamiątkę wjazdu Pana Jezusa do Jerozolimy. Wykonywane są zazwyczaj z trzciny, wierzby, bukszpanu, ziół, kwiatów suszonych i sztucznych. W zależności od regionu palmy różnią się wyglądem, wielkością i techniką wykonania.

Nasze palmy

A jak palmy wyglądały dawniej? I jak zrobić je samodzielnie?

Pisanki

Dziś pisanki dla każdego z nas oznaczają zdobione jajka, ale tak naprawdę ich nazwa pochodzi od czasownika"pisać", który kiedyś oznaczał również "malować", "rysować", ponieważ wielkanocne jajka głównie zdobiono rysunkami. Dość popularne były również "kraszanki", którym dodawano "krasy" - pierwotnie malowano na czerwono, potem określenie "krasa" rozszerzyło się na "piękna barwa". W niektórych okolicach do dziś stosuje się rozróżnienie: kraszanka – jajko tylko barwione, pisanka – jajko z wyrysowanymi lub wyrytymi wzorkami.Technik zdobienia pisanek jest mnóstwo: pisanie woskiem (batik), wydrapywanie wzorów, malowanie, wyklejanie, decoupage, zdobienie koralikami i cekinami, quilling (naklejanie zwiniętych cienkich pasków papieru), a nawet szydełkowanie i wiele, wiele innych.

Na Lubelszczyźnie najbardziej popularną techniką było batikowanie, czyli nakładanie wzoru roztopionym woskiem pszczelim, przy pomocy specjalnego pisaka. Jajko zanurza się potem w barwniku dla uzyskania jasnego ornamentu na ciemnym tle. Po zafarbowaniu i osuszeniu wosk ogrzewa się i ściera. Miejsca, które nie były pokryte woskiem, pozostają niezafarbowane. Na koniec pisankę naciera się tłuszczem dla uzyskania efektu połysku.

Do pierwszej wojny światowej pisanki malowano barwnikami roślinnymi:Żółty – z owoców i korzeni rdestu, z kory jabłoni, nasion widłaka, pączków kwiatów czarnego bzu; Zielony – z wygotowanych młodych pędów pszenicy i żyta, listków jemioły,Czerwony – z łusek cebuli, odwar z czerwca; Niebieski – z owoców bzu czarnego; Różowy – z soku z buraka; Fioletowy – z kwiatów maku.

posłuchaj

Nasze pisanki

hh

Triduum Paschalne

(z łac. triduum, „trzy dni”) to najważniejsze wydarzenie w roku liturgicznym, którego istotą jest celebracja misterium paschalnego: męki, śmierci i zmartwychwstania Chrystusa. Rozpoczyna się wieczorną mszą w Wielki Czwartek, kończy zaś nieszporami Niedzieli Wielkanocnej.W Wielki Czwartek wieczorem odprawiana jest uroczysta msza Wieczerzy Pańskiej, na pamiątkę ustanowienia sakramentu kapłaństwa i eucharystii. Msza Wieczerzy Pańskiej pozostaje niezakończona – nie ma podczas niej błogosławieństwa wiernych i rozesłania, a Najświętszy Sakrament zostaje przeniesiony do kaplicy adoracji, nazywanej zwyczajowo ciemnicą.

W Wielki Piątek kontynuowana jest liturgia rozpoczęta i przerwana w Wielki Czwartek. Jest to dzień powagi, skupienia i postu, w którym szczególnie czci się drzewo krzyża. Od rana trwa adoracja Najświętszego Sakramentu w kaplicy adoracji. Odprawia się drogę krzyżową. Centrum tego dnia jest liturgia Męki Pańskiej.

posłuchaj

W Wielką Sobotę Kościół trwa przy grobie Pańskim, rozważając mękę Chrystusa. W kościołach, kaplicach i przy krzyżach święci się pokarmy przyniesione przez wiernych w koszyczkach. Wieczorem, podczas liturgii wigilii paschalnej, święcone są woda i ogień oraz ponownie rozbrzmiewają dzwony i organy. Według tradycji wszystkie obrzędy wigilii paschalnej odbywają się w nocy. Ceremonię kończy uroczysta procesja rezurekcyjna z Najświętszym Sakramentem wokół kościoła (często poprzedza ona również pierwszą poranną mszę świętą). Procesja jest radosnym ogłoszeniem zmartwychwstania Chrystusa i wezwaniem całego stworzenia do udziału w triumfie Zmartwychwstałego.

posłuchaj

W Wielką Niedzielę cała rodzina gromadzi się przy uroczyście nakrytym do śniadania stole. Najczęściej śniadanie wielkanocne ma postać obiadu, a główną serwowaną potrawą jest zupa. Tradycyjnie w czasie śniadania wielkanocnego podaje się żur, barszcz biały lub zupę chrzanową z jajkiem i białą kiełbasą. Wspólne biesiadowanie poprzedza modlitwa o Boże błogosławieństwo.

Dawniej w wieczór Wielkiej Niedzieli aż do samego poniedziałku kawalerowie i "śmigusiarze" śpiewali pieśni dyngusowe pod oknami wiejskich domostw. Przyśpiewki te były zlepkiem pieśni wielkanocnych, pieśni o schrystianiozowanych treściach i zabawnych wierszyków. Chłopcy składali życzenia, wychwalali gospodarzy, a zwłaszcza pannę na wydaniu (jeśli taka była w domu), w zamian spodziewając się poczęstunku.

posłuchaj

Lany Poniedziałek, czyli Poniedziałek Wielkanocny lub inaczej Śmigus Dyngus, związany jest przede wszystkim z tradycją oblewania wodą. Dawniej oblewała się przeważnie młodzież, zwykle całymi wiadrami lub sikawkami wykonanymi z drewna czarnego bzu. Oblanie wodą stanowiło dla dziewczyny pewnego rodzaju wyróżnienie – oznaczało, że podoba się chłopcom. Jeśli natomiast w ten dzień pozostała sucha, nie wróżyło jej to powodzenia i szybkiego zamążpójścia.

Tego dnia smagano się również jałowcowymi gałązkami, wierzbowymi albo brzozowymi witkami. Najczęściej smagano dziewczyny, dopóki nie złożyły okupu (zazwyczaj pisanek). Z czasem zwyczaje te połączono i nadano wspólną nazwę śmigus-dyngus. Z tym dniem związany jest jeszcze jeden zwyczaj - jeszcze świtem, gospodarze wychodzili w pole z wodą święconą i zeszłoroczną palmą, aby poświęcić ziemię na dobry urodzaj.

W ten niespokojny czas i pomimo trudnego do zrozumienia zła, które dzieje się na naszych oczach, życzymy wszystkim NADZIEI. Nadziei, która nigdy nie gaśnie, która pozwala widzieć światełko nawet w najciemniejszym mroku, która towarzyszy wyczekującym na Zmartwychwastanie i która pozwala wierzyć, że nie umieramy, ale zdążamy ku życiu.

Przygotowali:Urszula PawłowskaUrszula WidelskaAndrzej PietraśUczniowie klas: 4b, 1a, 1b, 1cŹródła:https://www.facebook.com/muzeum.wsi.lubelskiej/:https://fb.watch/bZCntLAmmj/ https://fb.watch/bZCq2L6h-9/ https://fb.watch/bZCrWutIvY/https://www.nck.pl/projekty-kulturalne/projekty/ojczysty-dodaj-do-ulubionych/ciekawostki-jezykowe/PISANKI_i_KRASZANKI https://teatrnn.pl/leksykon/artykuly/etnografia-lubelszczyzny-pisanki/#techniki-zdobienia-jaj https://teatrnn.pl/leksykon/artykuly/etnografia-lubelszczyzny-koledowanie-wielkanocne/ https://teatrnn.pl/leksykon/artykuly/etnografia-lubelszczyzny-cykl-roczny-w-zyciu-wsi-kwiecien/#poniedzialek-wielkanocny pl.wikipedia.org Głąbowa Janina “Dzieje I losy ludzi wsi Niedrzwica Kościelna w okresie międzywojennym” Lublin – Niedrzwica Kościelna 2003 Fotografie:Pixabay.com Pl.wikipedia.org Skansen.lublin.pl Flickr.com Commons.wikimedia.org