KOMPENDIUM WODA
edukacja
Created on February 8, 2022
More creations to inspire you
Transcript
XXI EDYCJA KONKURSUPOZNAJEMY PARKI KRAJOBRAZOWE POLSKI 2021/2022
"O wodzie w przyrodzie"
Parki Krajobrazowe Polski
Woda w Parkach
Na terenie Polski powołano 126 Parków Krajobrazowych. Chronią one walory przyrodnicze, kulturowe, historyczne i krajobrazowe.
Parki krajobrazowe polski
W związku z tym, że w polskich parkach krajobrazowych można spotkać wiele różnorodnych siedlisk związanych z wodą hasłem tegorocznej edycji konkursu jest:„O wodzie w przyrodzie”
Parki krajobrazowe polski
Aby pokazać Wam różnorodność naszych parków krajobrazowych, a jednocześnie zwrócić uwagę na różne siedliska związane z wodą, prezentujemy Wam wybrane Parki z każdego województwa i opisujemy występującą w nich wodę pod różnymi postaciami (jezior, rzek, mokradeł, torfowisk itp.).
cofnij
Mazurski Park Krajobrazowy
Park Krajobrazowy Dolina Dolnej Odry
Zaborski Park Krajobrazowy
Suwalski Park Krajobrazowy
Park Krajobrazowy "Ujście Warty"
Sierakowski Park Krajobrazowy
Nadgoplański Park Tysiąclecia
Nadbużański Park Krajobrazowy
Park Krajobrazowy Pojezierze Łęczyńskie
Park Krajobrazowy "Doliny Baryczy"
Park Krajobrazowy Międzyrzecza Warty i Widawki
Stobrawski Park Krajobrazowy
Park Krajobrazowy Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich
Ciężkowicko-Rożnowski Park Krajobrazowy
Nadnidziański Park Krajobrazowy
Park Krajobrazowy "Lasy Janowskie"
Woda w Parkach Krajobrazowych
JEZIORA:
- jeziora lobeliowe
- jeziora polodowcowe
- Jezioro Śniardwy
- Jezioro Hańcza
- Jezioro Gopło
- nietypowe pojezierze
RZEKI:
- Rzeka Bug
- Rzeka Nida
- Rzeka Biała Tarnowska
- starorzecze - Użytek ekologiczny "Gęsi staw"
TORFOWISKA:
- torfowisko fluwiogeniczne
- rezerwat przyrody "Korzeń"
- rezerwat przyrody "Imielty Ług"
PRZEKSZTAŁCONE PRZEZ CZŁOWIEKA:
- melioracja doliny Warty
- Stawy Milickie
- antropogeniczne zbiorniki wodne
Park Krajobrazowy "dolina dolnej odry"
fot. C. Korkosz
Mozaika siedlisk podmokłych szuwary, turzycowiska i łęgi Międzyodrza
fot. zbiory ZPKWZ
Nieczynna śluza w PK DDO
Teren Parku obejmuje płaski obszar torfowiska między dwoma korytami Odry, która niedaleko miejscowości Widuchowa rozgałęzia się na Odrę Zachodnią i Regalicę. Szerokość powstałego w ten sposób regionu Międzyodrza zmienia się od około 2 km w południowej jego części do nawet 12 km w okolicach Szczecina.
Ukształtowanie doliny i terenów w bezpośrednim sąsiedztwie Międzyodrza jest wynikiem ostatniego zlodowacenia, a wielokorytowy, ustabilizowany układ rzeka zawdzięcza dość gwałtownemu, trwającemu od około 6 tys. lat procesowi narastania torfów.
Park to raj dla miłośników ptaków, które podziwiać można z każdego punktu wzdłuż Odry lub wewnątrz Międzyodrza. Oś doliny leży na szlaku corocznych przelotów ptaków na południe i stanowi miejsce odpoczynku dla tysięcy kaczek, gęsi i żurawi. Znaczna część z ponad 250 gatunków tu występujących bytuje na stałe na tym terenie.
Na charakter Parku znaczący wpływ miała działalność człowieka, której ślady znajdują się na terenie niemal całego Międzyodrza. Największe zmiany w dolinie przyniósł wiek XVIII, kiedy na terenie nadodrzańskich bagien rozpoczęły się prace melioracyjne i osuszające. Podjęte na szeroką skalę prace zmieniły nie tylko krajobraz regionu, ale przede wszystkim życie lokalnych mieszkańców, którzy w ciągu jednego pokolenia z rybaków stali się rolnikami. Powstało wówczas wiele rozległych polderów oraz dziesiątki kilometrów sztucznych przekopów, starorzeczy i kanałów.
Obszar Parku Krajobrazowego Dolina Dolnej Odry, leżący w dolinie rzeki, to największe w Europie Zachodniej i Środkowej fluwiogeniczne (czyli pochodzenia rzecznego, od łacińskiego słowa fluvius, czyli ‘rzeka’) torfowisko niskie, na którym występują rośliny i zwierzęta niespotykane już w dolinach innych wielkich rzek. Cały obszar parku poprzecinany jest siecią starorzeczy, rowów, kanałów, których długość łącznie przekracza 200 km!
Torfowisko Fluwiogeniczne
Rzeźba terenu parku ukształtowała się w trakcie cofania się najmłodszego zlodowacenia, a osady torfowe formowały się przez tysiące lat. Procesowi torfotwórczemu sprzyja słaby spadek doliny wynoszący na odcinku Gartz – Szczecin tylko 0,009 ‰ - dla człowieka niezauważalny. Do końca XIX wieku proces ten trwał nieprzerwanie naturalnie. Dopiero prace regulacyjne na Odrze podjęte w tym rejonie w 1904 roku spowodowały zakłócenie naturalnego rytmu przyrody.
Mozaika siedlisk Międzyodrza
( fot. zbiory ZPKWZ)
( fot. zbiory ZPKWZ)
Salwinia pływająca
Zaborski Park Krajobrazowy
Park położony jest w północno-zachodniej części Borów Tucholskich na Równinie Charzykowskiej, w południowej części województwa pomorskiego, w powiecie chojnickim. Zaborski Park Krajobrazowy znajduje się w strefie buforowej Rezerwatu Biosfery „Bory Tucholskie”(największy w Polsce). Symbolem Parku jest puchacz - największa europejska sowa. W krajobrazie przeważają piaszczyste równiny sandrowe, nazywane Wielkim Sandrem Brdy. Jeziora są ważnym i charakterystycznym składnikiem przyrody Zaborskiego Parku Krajobrazowego. Ich geneza związana jest z działalnością lodowca skandynawskiego, który podczas ostatniego zlodowacenia bałtyckiego przez dłuższy czas zatrzymał się na Pomorzu. Na obszarze Parku znajduje się 47 jezior. Występują tu prawie wszystkie genetyczne i limnologiczne typy jezior. Najczęstsze są jeziora rynnowe oraz wytopiskowe.
Kościół w Leśnie
Fot. Justyna Rymon Lipińska.
Rak szlachetny
Fot. Przemysław Śmietana
Fot. Beata Chojęta
Jezioro Charzykowskie
W Leśnie znajduje się najstarszy na Pomorzu Gdańskim kościół drewniany z 1650 roku kryty gontem ufundowany przez królową Marię Ludwikę Gonzagę, wewnątrz znajdują się dobrze zachowane barokowe ołtarze z XVII i XVIII wieku. Uroku wsi dodaje spiczasta drewniana dzwonnica, która jest najwyższą w Polsce budowlą drewnianą tamtych czasów (wys. 32 m). Godne odwiedzenia jest również cmentarzysko z kurhanami, grobami skrzynkowymi oraz kręgami kamiennymi.
We florze znaczny udział mają relikty polodowcowe, np. skalnica torfowiskowa i zimoziół północny. Wśród storczyków na szczególną uwagę zasługuje występujący tu obuwik pospolity. Dzięki prowadzonej ochronie czynnej do wód Parku przywrócono raka szlachetnego.
Jeziora Zaborskiego Parku Krajobrazowego zróżnicowane są pod względem wielkości, od małych, śródleśnych oczek wodnych o powierzchni 1 ha, do rozległych akwenów o wielkości powyżej 1000 ha, takich jak Jezioro Charzykowskie. Pod względem zajmowanej powierzchni Jezioro Charzykowskie znajduje się na 7 miejscu wśród jezior Pojezierza Pomorskiego i 21 miejscu wśród jezior Polski.
Jeziora lobeliowe
Prawdziwą perłą wśród naturalnych zbiorników wodnych Zaborskiego Parku Krajobrazowego są jeziora lobeliowe. W Polsce jest ich ok. 180. Występują one głównie na Pojezierzu Pomorskim i stanowią około 2% jezior w Polsce. Jeziora lobeliowe wyróżnia obecność takich gatunków wskaźnikowych, jak: lobelia jeziorna, poryblin jeziorny i brzeżyca jednokwiatowa. Kryterium zaliczenia jeziora do tej grupy jest obecność w nim przynajmniej jednego z wymienionych gatunków.
Kwitnąca lobelia jeziorna
Fot. Justyna Rymon Lipińska
Podwodne płaty lobelii jeziornej
Fot. Krzysztof Banaś
Żerujące okonie w łanie poryblinu jeziornego
Fot. Marek Merdalski
Rośliny wskaźnikowe tych zbiorników są bardzo wrażliwe na zmianę parametrów wody, między innymi odczynu oraz stężenia jonów magnezu, wapnia i fosforu. Najbardziej wrażliwa na zmianę trofii jest lobelia. Podczas starzenia się jezior lobeliowych, zbiorniki zmieniają swoją żyzność, a lobelia jeziorna ginie. Na zmiany te w warunkach naturalnych wpływają głównie fizyczne i chemiczne cechy siedlisk otaczających dany zbiornik wodny. Nabrzeża jezior lobeliowych występujących w Parku porastają lasy. Ich wycinka mogłaby spowodować bezpośrednie zagrożenie dla lobelii, ponieważ próchnica z wyrębu leśnego spływałaby wraz z deszczem do jeziora. Zjawisko to jest tym bardziej niebezpieczne, gdy zbiornik znajduje się w depresji, a brzegi są nachylone.
Jeziora lobeliowe znajdujące się na terenie Zaborskiego Parku Krajobrazowego posiadają niską wartość pH, są ubogie w wapń, magnez i fosfor, co ściśle związane jest z obecnością borów sosnowych, torfowisk mszarnych, oraz torfowisk wysokich i przejściowych wokół jezior. Ze względu na wysoką wartość przyrodniczą oraz krajobrazową, wiele z nich zostało na terenie Parku objętych ochrona rezerwatową np. Jezioro Nawionek, Piecki oraz Moczadło.
W jeziorach lobeliowych, woda jest uboga w substancje odżywcze (oligotroficzna) oraz związki wapnia, przez co jest kwaśna. Dobrze zachowane jeziora oligotroficzne charakteryzuje bardzo wysoka przezroczystość wody.
mazurski Park Krajobrazowy
Mazurski Park Krajobrazowy znajduje się w południowo-wschodniej części województwa warmińsko-mazurskiego. Jest to najstarszy w województwie i jeden z największych parków krajobrazowych w Polsce. W granicach Parku znajduje się największe w Polsce jezioro Śniardwy oraz północna część Puszczy Piskiej. Atrakcję stanowi szlak kajakowy rzeki Krutyni. Ponad 90% powierzchni Mazurskiego Parku Krajobrazowego pokrywa się z jedynym w województwie warmińsko-mazurskim Rezerwatem Biosfery MAB „Jeziora Mazurskie”.
Meandrująca rzeka Krutynia
Fot. Waldemar Bzura
Fot. Waldemar Bzura
Puszcza Piska
jezioro Śniardwy
Jezioro Śniardwy jest największym zbiornikiem tego typu w Polsce. Jego powierzchnia wynosi ok. 113 km². Dla porównania to tyle ile ponad 16.000 boisk piłkarskich. Z uwagi na swoją powierzchnię Śniardwy nazywane są często "Mazurskim Morzem". Jezioro powstało z wytopienia odłączonego od lodowca fragmentu lodu, który miał ogromną masę. Ucisk był tak duży, że obnizył teren tworząc depresję, na tyle znaczącą, że wszystkie cieki wodne uchodzą koncentrycznie do Śniardw. Przez jezioro biegnie szlak wodny Wielkich Jezior Mazurskich - unikalny na skalę europejską. Szlak ten od lat zachwyca przybywających tu licznie żeglarzy, wędkarzy i wszelkiego typu miłośników wodnego wypoczynku. W zabagnionych zatokach można dostrzec duże bogactwo roślinności bagiennej i wodnej. Akwen ma również znaczenie jako ostoja i lęgowisko licznych gatunków ptactwa.
Widok z Półwyspu Szeroki Ostrów.
Widok na wyspy na Jeziorze Śniardwy: Pajęczą (po lewej) i Czarci Ostrów (po prawej).
Zdjęcie tzw. przeczki, czyli miejsce połączenia Jeziora Mikołajskiego (bliżej) z Jeziorem Śniardwy (dalej).
Na jeziorze występują silne wiatry i przez to jest ono niebezpieczne dla mniej wytrawnych wodniaków. Najtragiczniejszym dniem w dziejach żeglugi na jeziorach Śniardwy oraz Mikołajskim był 21 sierpnia 2007, kiedy to wiejący silny wiatr z prędkością dochodzącą do 130 km/h, czyli 12 w skali Beauforta poprzewracał oraz zatopił kilkadziesiąt łodzi. W wyniku tego śmierć poniosło 12 osób. Kataklizm trwał ok. 15 min.
Suwalski Park Krajobrazowy
Suwalski Park Krajobrazowy utworzono 1976 roku. Na obszarze zagłębienia Szeszupy i terenach otaczających jezioro Hańcza powołano pierwszy park krajobrazowy w Polsce. Jego pomysłodawcą i głównym inicjatorem był Antoni Patla - miłośnik Suwalszczyzny i działacz społeczny. Ten niewielki powierzchniowo obszar (6 338 ha) stanowi przykład unikatowego krajobrazu polodowcowego ukształtowanego przez plejstoceński lądolód skandynawski 12 tys. lat temu.
Zespół Jezior Kleszczowieckich
fot. Teresa Świerubska
Rezerwat Głazowisko Bachanowo nad Czarną Hańczą
fot. Teresa Świerubska
SPK charakteryzuje obecność zbiorowisk i gatunków roślin o charakterze borealnym i kontynentalnym. Stwierdzono tu ok. 700 gatunków roślin zielnych, z czego wiele to rośliny rzadkie i podlegające ochronie, m.in. skrzyp olbrzymi, wielosił błękitny, rosiczka długolistna, lipiennik Loesela.
Rzeka Czarna Hańcza
fot. Teresa Świerubska
Suwalski Park Krajobrazowy zachwyca mnóstwem wzniesień i pagórków oddzielonych od siebie głębokimi dolinami rzecznymi i licznymi jeziorami. Polodowcową pamiątką są również okazałe głazy przetransportowane tu z lądolodem aż z gór skandynawskich, które tworzą rozległe głazowiska.
Tutaj znajduje się najgłębsze w Polsce jezioro Hańcza (108,5 m) oraz najpiękniejszy pod względem krajobrazowym zespół jezior kleszczowieckich, który tworzą trzy jeziora: Kojle, Perty i Purwin. Cały obszar Parku znajduje się w dorzeczu Niemna, do którego swoje wody odprowadzają dwie główne rzeki SPK: Czarna Hańcza i Szeszupa.
Interesujący jest świat bezkręgowców, charakteryzujący się obecnością w wodach jeziora Hańcza zespołu skorupiaków skandynawsko-bałtyckich. Rzadkość stanowią również gatunki ryb – głowacz pręgopłetwy i białopłetwy, strzebla potokowa, miętus, a wśród ssaków smużka i nietoperz nocek łydkowłosy. W rzekach Suwalskiego Parku Krajobrazowego żyją mszywioły wymagające czystych, dobrze natlenionych wód oraz nadecznik stawowy – słodkowodna gąbka uznana za biologiczny wskaźnik czystości wód.
Jezioro Hańcza jest najgłębszym jeziorem Polski, a także Niżu Środkowoeuropejskiego (głębokość maks. 108,5 m). Wody jeziora wypełniają głęboką rynnę polodowcową. Jego brzegi wyściełają ogromne ilości głazów. Nagromadzenie głazów powstało podczas wytapiania zalegającej w rynnie jeziora bryły martwego lodu. Największy z głazów, zwany Kamieniem Granicznym, liczy sobie ponad 11 metrów obwodu. Dno jeziora charakteryzuje się stromymi stokami. Pełno tu rowów, dołów, górek i stromych wąwozów. Miejscami płycizny sięgają do 50 m od linii brzegowej, w innym miejscu brzeg urywa się gwałtownym urwiskiem.
jezioro Hańcza
fot. Teresa Świerubska
fot. Piotr Malczewski
fot. Teresa Świerubska
Kamieniste plaże Hańczy są prawie pozbawione roślinności brzegowej. Roślinność zanurzona tworzy rozległe podwodne łąki, w skład których wchodzą gatunki roślin typowych dla wód czystych, przezroczystych i głębokich (ramienice: zwyczajna, szorstka i szczeciniasta).
Otoczenie jeziora tworzy wysoka i stroma skarpa. Jej wysokość przekracza miejscami 280 m n.p.m. Ze stoków skarpy sączą się liczne strumienie zasilające wody jeziora. Od północy do jeziora wpływa rzeka Czarna Hańcza (dopływ Niemna), która opuszcza je na południowym krańcu we wsi Bachanowo.
Unikalny charakter zbiornika ma również wpływ na skład ichtiofauny. Spośród 24 gatunków ryb tylko sum europejski i troć jeziorowa pochodzą z zarybień. Obok siei, sielawy i stynki – gatunków typowych dla jezior sielawowych – występują tu ryby stanowiące prawdziwą rzadkość: strzebla potokowa, głowacz białopłetwy (chr.) i pręgopłetwy (chr.), które są typowymi gatunkami wód rzecznych, a Hańcza jest jedynym ich jeziorowym stanowiskiem w Polsce. Czyste, chłodne i dobrze natlenione wody Hańczy bogate są w organizmy stanowiące relikty polodowcowe, które przybyły tu z wodami lodowca i przetrwały w jeziorze do dzisiaj np. kiełż głębinowy Pallasiola quadrispinosa, ślimak sadzawczak drobny Marstoniopsis scholtzi, pijawka Theromyzon maculosum.
Park Krajobrazowy"Ujście Warty"
Charakterystycznym elementem krajobrazu Parku jest ogromna równina - pradolina, sąsiadująca od północy i od południa z wysoczyznami. Rzeźba tego terenu została ukształtowana przez zróżnicowane procesy trwające podczas zlodowacenia północnopolskiego, zwłaszcza podczas okresu postoju lądolodu. Obecnie łączą się tu dwie wielkie rzeki: Odra i Warta, tworząc niezwykły charakter regionu. W celu ochrony tego wyjątkowego miejsca w 1996 roku powołano Park Krajobrazowy „Ujście Warty”. Obejmuje obecnie ponad 17 tys. ha, pozostając jednym z największych parków w Zespole Parków Krajobrazowych Województwa Lubuskiego.
Gęsi na zimowisku
Wiosenne rozlewiska
fot. P. Cieniuch
fot. A. Szmatowicz
fot. N. Borkowska-Wójcik
Twierdza Kostrzyn
W granicach Parku jest wiele rozproszonych, lecz wartych obejrzenia zabytków architektury i obiektów o historycznym znaczeniu. Słońsk to przede wszystkim robiące duże wrażenie wysokie mury zamku Joannitów-pozostałość po siedzibie zakonu, kościół farny z XV/XVI wieku, cmentarz wojenny oraz Muzeum Martyrologii. Ewenementem Kostrzyna są wzniesione na brzegu Odry ruiny twierdzy z zachowanymi fortami z XVI wieku. Godne uwagi są kościoły: ryglowy w Okszy, kamienne w Żabicach i Czarnowie. W atrakcje turystyczne obfituje również Dąbroszyn. Znajduje się tu kompleks folwarczno-pałacowy z XVII wieku, przyległy park w stylu barokowym, ze świątynią Zofii i Cecylii.
Nadwarciańskie łąki i rozlewiska mają kluczowe znaczenie przede wszystkim dla ptaków wodno - błotnych, wśród których jest wiele bardzo rzadkich. Należą do nich: ohar, rybitwy czarna, białowąsa i rzeczna, zausznik, kulik wielki, rycyk, krwawodziób, bączek, derkacz i zagrożona w skali światowej wodniczka. Nad rozlewiskami szybują rzadkie ptaki szponiaste takie jak bielik, kania czarna, kania ruda, błotniak łąkowy i stawowy oraz orlik krzykliwy. Teren Parku ma szczególne znaczenie jako miejsce pierzenia się ptaków wodnych w okresie letnim kiedy tracą lotność. Stanowi również bardzo ważne miejsce odpoczynku i żerowania licznych ptaków podczas jesiennych i wiosennych przelotów oraz jako zimowisko dla gromadzących się w liczące kilkadziesiąt tysięcy osobników stada kaczek, gęsi, łabędzi i traczy.
Roślinność Parku jest bardzo różnorodna. Obszary, długotrwale zalewane wodami rzecznymi, porastają szuwary z wysokimi trawami — mozgą trzcinowatą, manną mielec z płatami zarośli wierzbowych. Charakterystyczne są również trzcinowiska. Jednym z ważniejszych w Polsce miejsc występowania muraw kserotermicznych jest południowa część Parku.
Wielka melioracja doliny Warty i “Nowa Ameryka”
Cechą wyróżniającą Park Krajobrazowy „Ujście Warty” spośród wielu innych są dominujące w krajobrazie bardzo rozległe i często podmokłe łąki i pastwiska. Przecinająca je sieć niewielkich rzek i kanałów melioracyjnych liczy ponad 300 km długości i jest pozostałością rozbudowanej niegdyś sieci hydrograficznej rzeki Warty. Nie zawsze tak było. Do drugiej połowy XVIII wieku bieg tej rzeki był jeszcze dziki i nieuregulowany. Warta wpadała do Odry szeroką, bagnistą deltą.
Krajobraz ujścia Warty
Mydlnica zwyczajna, fot. G. Jędro
Zabytkowa przepompownia
fot. P. Cieniuch
Kanały melioracyjne w Parku Krajobrazowym "Ujście Warty"
fot. P.Jankowski
fot. N. Borkowska-Wójcik
Z tego okresu pochodzą także zabytkowe, o bardzo ciekawej architekturze stacje pomp w Słońsku i Warnikach.
Fryderyk II Wielki, władca XVIII-wiecznych Prus, rozpoczął wielkie prace melioracyjne znacząco przekształcające koryto Warty i jego sąsiedztwo. Według historyków chodziło nie tylko o nowe ziemie pod osadnictwo, czy ułatwienie transportu rzecznego, ale także rosnące potrzeby żywnościowe Berlina i zapewnienie mu stałych dostaw mięsa, sera, masła i siana. Przez okres 30 lat na tereny osuszone, z delty Warty przybyło 15 tys. ludzi, powstało 30 osad i wsi. Pierwszymi kolonistami byli tzw. Olędrzy, znający się na uprawie ziemi na terenach zalewowych. Umiejętność znoszenia trudów i radzenia sobie z okresowymi powodziami sprawiła, że byli jednymi z najlepszych gospodarzy.
Historyczną ciekawostką regionu jest „Nowa Ameryka”. W czasie prowadzonych na wielką skalę melioracji doliny, teren ten zasiedlono i nadano im amerykańskie nazwy, nie bardzo przystające do tutejszej rzeczywistości np.: Jamajka (Jamno), Hampshire (Budzigniew), Pensylwania (Polne). “- Ja Wam Nową Amerykę i wolność dam nad Wartą” – ponoć powiedział Fryderyk II Wielki chłopom, którzy chcieli wyemigrować do Stanów zjednoczonych Ameryki, w poszukiwaniu łatwiejszego życia.
sierakowski Park Krajobrazowy
Pobernardyński kościół w Sierakowie
fot. Karolina Ferenc
Puszcza Notecka
fot. Karolina Ferenc
Jezioro Chrzypskie
fot.Karolina Ferenc
Jest największym parkiem krajobrazowym położonym w całości w granicach województwa wielkopolskiego. Najbardziej charakterystycznym elementem polodowcowego krajobrazu parku są liczne jeziora, z powodu których park i tereny przyległe nazywane są Krainą 100 Jezior lub Pojezierzem Międzychodzko-Sierakowskim. Park na dwie części dzieli przepływająca przez niego rzeka Warta. Większa, południowa część to głównie tereny rolnicze z licznymi jeziorami. Mniejsza, północna to fragment rozległego kompleksu leśnego Puszczy Noteckiej ze śródleśnymi jeziorami na jej skraju i pagórkami wydmowymi.
Puszcza Notecka to w znacznej mierze monokultury sosnowe posadzone po klęsce gradacji strzygoni choinówki w latach 1922–1924. Starsze drzewostany zachowały się np. w rezerwacie przyrody Cegliniec.
Jezioro Chrzypskie to największy zbiornik Parku. Jest on ważnym zimowym noclegowiskiem gęsi.
Pobernardyński kościół w Sierakowie - XVII wieczna budowla ufundowana przez Opalińskich. W ołtarzu głównym znajduje się obraz Artusa Wolfforta „Zdjęcie z krzyża”, który przez długi czas uznawany był za dzieło Petera Paula Rubensa.
JEZIORA POLODOWCOWE
Na terenie Parku znajduje się ponad 60 jezior o powierzchni powyżej 1 ha oraz liczne mniejsze oczka i zbiorniki sztuczne. Wody jezior odprowadzają niewielkie cieki uchodzące do rzeki Warty. Większość jezior powstało w polodowcowych rynnach utworzonych przez wody roztopowe spływające pod lądolodem. Doliny rynnowe często mają wydłużony kształt i strome zbocza, u podnóży których tworzą się obszary źródliskowe. W dolinie Warty znajdują się niewielkie zarastające zbiorniki utworzone przez odcięcie fragmentu koryta rzecznego – starorzecza. Bogactwo siedlisk skutkuje występowaniem wielu gatunków rzadkich i zagrożonych. W zarastającym jeziorze Ostrowo na terenie rezerwatu przyrody Bukowy Ostrów stwierdzono występowanie mięsożernej rośliny – aldrowandy pęcherzykowatej. Na torfowiskach spotkać można rosiczkę okrągłolistną i ważkę zalotkę większą, a w wodach źródlisk chroniony gatunek chruścika – krynicznię wilgotkę. Występują tu też takie gatunki jak bóbr, bielik, kania czarna i ruda, zimorodek, traszka grzebieniasta czy kumak nizinny.
Obszar źródliskowy nad Jeziorem Kubek
fot.Jacek Wendzonka
Starorzecze Warty w Kłosowicach
fot.J. Wendzonka
Jezioro Śremskie
fot.Karolina Ferenc
Jezioro Śremskie to najgłębszy zbiornik Parku. Jego głębokość sięga 45 m, a dno znajduje się 6 m poniżej poziomu morza. Zjawisko to nazywamy kryptodepresją. Jest to jedyne takie jezioro w Wielkopolsce.
Obszar źródliskowy nad Jeziorem Kubek. W wielu miejscach głębokie rynny polodowcowe rozcinają podziemne warstwy wodonośne. Wypływające tam wody tworzą obszary źródliskowe. Poniżej nich woda często tworzy strumienie zasilające jeziora lub niewielkie cieki.
Starorzecze Warty w Kłosowicach. Starorzecza to płytkie zarastające zbiorniki, w których spotkać można grążela żółtego czy osokę aloesowatą.
nadgoplański Park tysiąclecia
Nadgoplański Park Tysiąclecia jest obszarem pól uprawnych, łąk, pastwisk, bagien, trzcinowisk, nieużytków, gdzie stosunkowo mało jest obszarów leśnych. Cechą charakterystyczną Parku jest występowanie jednego dużego zbiornika wodnego, jakim jest jezioro Gopło.
Gęś gęgawa
Nadgoplański Park Tysiąclecia został założony w 1992 roku, z kolei rezerwat o tej samej nazwie istnieje już od 1967 roku. Powierzchnia Parku wynosi 9982,71 ha, a rezerwatu 1882,65 ha. Ciekawostką jest fakt, że istnieją dwa Nadgoplańskie Parki Tysiąclecia – jeden na terenie województwa kujawsko – pomorskiego, a drugi wielkopolskiego (podział nastąpił w 2009 roku).
fot. D. Pach
fot. D. Pach
Półwysep Potrzymiech
Mysia wieża
K. Nowińska
Tereny Nadgoplańskiego Parku Tysiąclecia są sprzyjające do wyprowadzania lęgów ptaków wodnych, błotnych i lądowych oraz jest to ich miejsce odpoczynku podczas przelotów. Szacuje się, że na terenach Parku występuje blisko 200 gatunków ptaków, z czego ok. 150 jest lęgowych. Do najbardziej charakterystycznych ptaków Nadgopla należą: gęś gęgawa (ptak znajdujący się w logo Parku), żuraw, kormoran, bąk, perkoz dwuczuby oraz bielik. Ważną częścią Parku są tereny rolnicze, które zajmują dużą powierzchnię w skali całej powierzchni Parku, co przyczynia się do występowania takich gatunków jak np. skowronki, bażanty, kuropatwy.
Z uwagi na intensywne osadnictwo już od czasów średniowiecznych, na terenach Nadgopla nie występują okazałe, stare drzewostany. Najstarsze drzewa to pojedynczo występujące okazy, często rosnące przy dawnych zespołach pałacowo – parkowych. Szczególną uwagę należy zwrócić na pomnik przyrody, znajdujący się na Półwyspie Potrzymiech, którym jest wiąz szypułkowy „Popiel”. Szacuje się, że liczy sobie ok. 300 lat.
Nadgoplański Park Tysiąclecia słynie z wartości historycznych. Kruszwica, która leży na terenie Parku i gdzie swoją siedzibę ma NPT, jest uznawana za kolebkę Państwa Polskiego. Znajduje się tutaj Mysia Wieża, jako pozostałość po Zamku Kruszwickim ufundowanym przez Kazimierza Wielkiego. Związana jest z nią „Legenda o królu Popielu”, którego zjadły myszy.
Sercem Nadgoplańskiego Parku Tysiąclecia jest jezioro Gopło, które jest największym zbiornikiem wodnym województwa kujawsko – pomorskiego oraz dziewiątym co do wielkości jeziorem w Polsce.
jezioro gopło
fot. archiwum NPT
fot. M. Maruszak
Powierzchnia jeziora wynosi 2154,5 ha. Na jeziorze występuje 12 wysp, o łącznej powierzchni 25,5 ha. Jezioro Goło jest jeziorem rynnowym, o długości 25 kilometrów. Najszersze miejsce (Szerzawy) ma 2,5 kilometra szerokości, a najwęższe zaledwie 50 m (pod tzw. Małym mostem w Kruszwicy).
W runie leśnym spotkać można pozostałości szaty roślinnej schyłku okresu lodowcowego: borówkę bagienną, bagno zwyczajne czy mącznicę lekarska oraz unikatowe, chronione gatunki roślin jak wawrzynek wilczełyko czy lilia złotogłów. Rozległa przestrzeń leśna i szczególne warunki klimatu sprawiły, że na obszarze tym zachowały się także rzadkie gatunki porostów jak np. będący wskaźnikiem czystości powietrza granicznik płucnik.
nadbużański ParkKrajobrazowy
Park utworzony został w 1993 roku. Położony jest w środkowo-wschodniej części województwa mazowieckiego. Swym zasięgiem obejmuje doliny Dolnego Bugu (od okolic ujścia rzeki Tocznej do ujścia Liwca) i Dolnej Narwi w rejonie Pułtuska wraz z przyległymi częściami ich dorzeczy. Park chroni prawie 120 km biegu rzeki Bug oraz 40 km rzeki Narew.
fot. arch. NPK
fot. arch. NPK
Zespół pałacowo-parkowy w Korczewie
Kosaciec syberyjski
fot. arch. NPK
Rzeka Bug
Głównym walorem Parku jest dolina Bugu z meandrującą rzeką, licznymi starorzeczami, wyspami, piaszczystymi łachami i stromymi skarpami. Oprócz doliny rzecznej do Parku wchodzą również kompleksy leśne - pozostałości dawnych puszcz, które zajmują około 36 % powierzchni. Na obszarze NPK i jego otuliny znajduje się 15 rezerwatów przyrody o charakterze: florystycznym („Bojarski Grąd”, „Biele”, „Podjabłońskie”, „Kaliniak”), leśno-faunistycznym („Mokry Jegiel”), leśnym („Jegiel”, „Turzyniec”, „Czaplowizna”, „Sterdyń”, „Dębniak” i „Przekop”), torfowiskowym („Śliże”), krajobrazowym („Wilcze błota”), ornitologicznym („Moczydło”, „Dzierżenińska Kępa”). Ponadto na terenie NPK utworzonych zostało 62 użytków ekologicznych i 278 pomników przyrody.
Flora NPK ma charakter wybitnie niżowy. Występuje tu 136 gatunków chronionych, w tym 93 gatunki objęte ochroną całkowitą, np.: gnidosz królewski, zaraza błękitnawa, kosaciec syberyjski i mieczyk dachówkowaty oraz 391 zaliczanych do rzadkich w skali kraju i regionu. Oprócz gatunków typowo niżowych występują gatunki nadmorskie - lepiężnik kutnerowaty i górskie - parzydło leśne.
Na terenie NPK znajduje się wiele cennych zabytków. Są to pałace, zespoły pałacowe, ogrody i parki: w Korczewie, Ceranowie, Sterdyni, Starejwsi, Łochowie i Kaliskach oraz Zamek w Pułtusku. W miejscowości Kaliska (gm. Łochów), w zabytkowym pałacu „Willa Paderewskich – Julin” mieści się siedziba Zespołu ds. Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego. Ponadto na obszarze Parku licznie spotykamy kapliczki, figurki i krzyże przydrożne. Charakterystyczne dla tego regionu są karawaki, czyli dwuramienne krzyże, które w przekonaniu tutejszych mieszkańców miały chronić przed morowym powietrzem.
rzeka bug
Bug jest czwartą, najdłuższą rzeką w Polsce. Przepływa przez zachodnią Ukrainę, wschodnią Polskę i zachodnią Białoruś. Bug ma źródło w Werchobużu na północy Wyżyny Podolskiej na Ukrainie. Powierzchnia jego dorzecza wynosi 39 420 km², z czego większość leży na terenie Polski. Wpływa do Zalewu Zegrzyńskiego, stanowiąc jednocześnie lewy dopływ Narwi.
fot. arch. NPK
Ujście rzeki Liwiec do Bugu
Kulik wielki
fot. arch. NPK
Na obszarze Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego wraz z jego otuliną Bug posiada wiele dopływów. Uchodzą do niego rzeki: Ugoszcz, Buczynka, Cetynia, Toczna, Wilżanka, Dzięciołek i największy jego lewy dopływ – Liwiec.
Dolina Bugu odgrywa ważną rolę jako trasa przelotu, miejsce odpoczynku i żerowania dla wielu gatunków ptaków migrujących. Na jej obszarze w granicach NPK występują rzadkie, lęgowe gatunki ptaków, do których należą m.in.: bielik, kulik wielki, bąk, zielonka, sieweczka rzeczna, sieweczka obrożna, rybitwa białoczelna i rybitwa rzeczna. W stromych nadrzecznych skarpach gnieżdżą się zimorodki i kolonijnie jaskółki brzegówki. Oba te gatunki wykopują korytarze w ziemi zakończone komorą lęgową.
Park Krajobrazowy Pojezierze łęczyńskie
Park położony jest w zachodniej części Polesia Lubelskiego. Powierzchnia Parku wynosi 11 816 hektarów, a otuliny 14 095 hektarów. Od strony wschodniej Park Krajobrazowy „Pojezierze Łęczyńskie” sąsiaduje z Poleskim Parkiem Narodowym, tworząc tym samym jego otulinę.
Krajobraz pojezierny o wschodzie słońca
Rezerwat Jezioro Brzeziczno
Cerkiew w Dratowie
Wraz z innymi obszarami chronionymi na Polesiu Lubelskim, wchodzi także w skład utworzonego w 2012 roku, Transgranicznego Rezerwatu Biosfery „Polesie Zachodnie”.
Najbardziej charakterystyczne w Parku są jeziora z przylegającymi do nich torfowiskami wysokimi i przejściowymi oraz stawy. Jeziora różnią się od siebie czystością wód, kształtem, trofią, a także rodzajem roślinności. Na zbiorowiskach torfowiskowych występują rzadkie gatunki roślin: brzoza niska, wierzba lapońska, wąkrotka zwyczajna, gnidosz królewski, kruszczyk błotny, storczyk szerokolistny i wiele innych. Na szczególną uwagę wśród fauny zasługuje występujący tutaj żółw błotny.
Na terenie Parku utworzono rezerwat wodno-torfowiskowy „Jezioro Brzeziczno”, który chroni dystroficzne jezioro z otaczającym je torfowiskowym płem. Osobliwością przyrodniczą rezerwatu jest występowanie rzadkiej roślinności owadożernej: aldrowandy pęcherzykowatej oraz trzech gatunków rosiczek - okrągłolistnej, długolistnej i pośredniej.
Najciekawsze obiekty zabytkowe znajdują się w otulinie Parku. W Ostrowie Lubelskim zachował się kościół z połowy XVIII w. zbudowany w stylu późnobarokowym według projektu Pawła Fontany. Interesujące obiekty zabytkowe znajdują się również w miejscowości Dratów: cerkiew prawosławna w stylu rosyjskim z końca XIX wieku, drewniana plebania, cmentarz wojskowy z I wojny światowej oraz pomnik z okresu międzywojennego upamiętniający odzyskanie przez Polskę niepodległości. W Ostrowie, Bójkach, Jedlance, Krasnem i kilku innych wsiach zachowały się stare drewniane chaty wiejskie, a przy nich gdzieniegdzie, coraz rzadsze – przystudzienne żurawie.
nietypowe pojezierze
Większość polskich pojezierzy leży na obszarach, które w okresie ostatniego zlodowacenia pokryte były lądolodem. Ciekawostką jest, że poza jego zasięgiem występuje jedynie grupa 67 naturalnych zbiorników wodnych, tworzących Pojezierze Łęczyńsko-Włodawskie. Jeziora łęczyńsko-włodawskie są zatem jedynymi spośród wszystkich niżowych jezior Polski, które nie mają genezy polodowcowej. W granicach PK „Pojezierze Łęczyńskie” znajduje się 17 jezior należących do tej grupy.
Jezioro Rogóźno
Jezioro Piaseczno
Rozwój jezior termokrasowych wiąże się z ociepleniem klimatu i wzrostem wilgotności, a jego istota polega na wytapianiu lodów gruntowych zalegających w warstwie wiecznej zmarzliny. Zatem powstanie jezior łęczyńsko-włodawskich było możliwe przy zmianie warunków klimatycznych, na etapie wytapiania się wiecznej zmarzliny. Dodatkowo musiały istnieć pewne sprzyjające warunki lokalne, które pomogły w nagromadzeniu dużej ilości lodów gruntowych. Wytapianie się lodów gruntowych zapoczątkowało powstawanie zagłębień termokrasowych, a w nich z czasem - jezior.
Powstanie mis jeziornych Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego jest bardzo zróżnicowaną i złożoną kwestią, która przez wiele lat stanowiła temat sporny. Istniały różne teorie. Najbardziej prawdopodobną stała się teoria wytopiskowo – termokrasowa, która z biegiem lat i wykonywanych badań przerodziła się w prawdziwą genezę jezior łęczyńsko-włodawskich.
Park Krajobrazowy Międzyrzecza Warty i Widawki
Park Krajobrazowy Międzyrzecza Warty i Widawki powołano w 1989 roku jako czwarty spośród siedmiu parków krajobrazowych położonych w granicach obecnego województwa łódzkiego. Przez park przepływa trzecia co do długości rzeka w Polsce – Warta, która na jego terenie przyjmuje duży prawobrzeżny dopływ – Widawkę i lewobrzeżny – Oleśnicę. Zanim Widawka wpadnie do Warty pochłania jeszcze Grabię i Nieciecz. Warto podkreślić, że koryta tych rzek wraz z najbliższym otoczeniem mają prawie w całości charakter naturalny lub tylko w niewielkim stopniu przekształcony przez człowieka.
Romański kościół św. Urszuli i Jedenastu Tysięcy Dziewic w Strońsku.
Półkolisty, kamienny tympanon przedstawiający mitologiczne, dwugłowe zwierzę – amfisbenę.
Widok na rzekę Wartę z grodziska w Konopnicy
Jednym z atrakcyjniejszych zabytków architektury sakralnej parku jest kościół św. Urszuli i Jedenastu Tysięcy Dziewic, położony w samym centrum niezwykle malowniczej miejscowości Strońsko. Ta romańska budowla wzniesiona w latach 1235-1247, jest jednym z najstarszych ceglanych kościołów w Polsce.
Unikalnym detalem zdobiącym wnętrze świątyni jest półkolisty, kamienny tympanon przedstawiający mitologiczne, dwugłowe zwierzę – amfisbenę. Warto również zwrócić uwagę na mury kościoła, gdyż kryją w sobie charakterystyczne wgłębienia powstałe w wyniku użycia świdra ogniowego bądź według innych przypuszczeń, za pokutę lub dla uzyskania proszku ceglanego w celach leczniczych. Na ścianach prezbiterium i absydy znajdują się zagadkowe napisy wyryte w cegle. Najstarsze z nich pochodzą z XVI w. i są to najprawdopodobniej inskrypcje pielgrzymów odwiedzających w przeszłości Strońsko. Jeden z lepiej zachowanych to podpis wędrowca o imieniu Gregorius Brzesnesis.
Z obszarem doliny Warty wiążą się również inne cenne wartości kulturowe. Zbocza skarpy nadwarciańskiej od najdawniejszych czasów stanowiły obszar intensywnego osadnictwa. W miejscowości Konopnica, na wysokiej, porośniętej lasem skarpie znajdują się resztki grodziska stożkowatego zwanego „Zamczyskiem”. Przyjmuje się, że obiekt funkcjonował od przełomu XIII/XIV wieku do przełomu XVI/XVII stulecia i cechował się wybitnymi walorami obronnymi.
Rezerwat torfowiskowy „Korzeń”
Rezerwat „Korzeń” położony jest pomiędzy Rembieszowem a przysiółkiem Korzeń w gminie Zapolice. Jest to odcięty meander rzeki Widawki zajmujący powierzchnię 34,93 ha. Rezerwat obejmuje kompleks bagien śródleśnych o dużej wartości przyrodniczej. Celem utworzenia rezerwatu jest ochrona dużej powierzchni torfowiska o charakterze przejściowym oraz dobrze zachowanych biocenoz zespołów leśnych: olsu torfowcowego i porzeczkowego.
Rezerwat torfowiskowy „Korzeń”
Rosiczki okrągłolistne w rezerwacie „Korzeń”
Rosiczki długolistne w rezerwacie „Korzeń”
Na terenie torfowiska występuje duże zróżnicowanie siedlisk, znajdujące odzwierciedlenie w bogactwie gatunkowym roślin. Udokumentowano tu występowanie gatunków jak: rosiczka długolistna i okrągłolistna, widłak jałowcowaty, torfowy i goździsty, grzybienie białe, bagno zwyczajne, paprotka zwyczajna, porzeczka czarna, kalina koralowa, żurawina błotna.
Obszar rezerwatu jest szczególnie cenny jako stanowiska lęgowe dla ptaków, zwłaszcza żurawia i brodźca samotnego. Teren ten stwarza również dogodne warunki dla rozrodu wielu gatunków płazów, w tym licznej populacji żaby jeziorkowej.
Park Krajobrazowy "dolina baryczy"
Kościół o konstrukcji ryglowej w Miliczu
Park Krajobrazowy „Dolina Baryczy” jest parkiem ponadregionalnym. Leży na terenie województw dolnośląskiego (80%) i wielkopolskiego (20%). Celem jego utworzenia było zachowanie wartości krajobrazowych, przyrodniczych i historyczno-kulturowych. Jest największym parkiem krajobrazowym w Polsce, jego powierzchnia całkowita wynosi 86 336 ha.
Oś hydrograficzną Parku stanowi rzeka Barycz o długości 133 km. Barycz wyróżnia się najmniejszym w Polsce średnim spadkiem 0,035% oraz rozległym dorzeczem. Niewielkie spadki terenu umożliwiły wybudowanie wielkich zbiorników wodnych tanim kosztem już w średniowieczu. Obecnie w całym Parku istnieją liczne stawy rybne o łącznej powierzchni blisko 7 500 ha, otoczone polami uprawnymi, łąkami lub lasami, pogrupowane w zwarte kompleksy stawowe.
Grzybieńczyk wodny
Czaple biała i siwa na stawach
Najcenniejszym elementem fauny parku jest oczywiście bogactwo gatunkowe ptaków. Łącznie odnotowano tu aż 300 gatunków.
Na terenie parku stwierdzono występowanie 121 zespołów roślinnych (naturalnych, półnaturalnych i synantropijnych). Do najcenniejszych należą zbiorowiska wodne, w tym bardzo rzadkie w skali Polski zbiorowisko z udziałem grzybieńczyka wodnego.
Na terenie parku zachowały się liczne zabytki kultury materialnej. Pozostałościami osadnictwa wczesnośredniowiecznego są grodziska (m.in. koło Kaszowa i Milicza). Dobrze zachowała się barokowa architektura sakralna konstrukcji ryglowej z kościołem św. Andrzeja Boboli w Miliczu na czele. Walory kulturowe oraz przyrodnicze łączą liczne parki podworskie, z których w najlepszym stanie zachował się park w Miliczu.
Stawy Milickie
Zabagnione dna Kotliny Milicko-Odolanowskiej i Żmigrodzkiej oraz niski spadek rzeki Baryczy umożliwiły wybudowanie w rejonie Milicza i Żmigrodu w P.K. "Dolina Baryczy" wielu stawów służących hodowli karpi i linów. Pierwsze akweny założyli w XIII w Cystersi, dając początek największemu w Europie kompleksowi stawów rybnych.
Rezerwat Olszyny Niezgodzkie
Rezerwat Stawy Milickie
Rezerwat Stawy Milickie
Dzisiaj gospodarka rybacka odgrywa znaczącą rolę obejmując około 200 stawów o łącznej powierzchni 7,5 tys. ha. Zgrupowane są one w 22 oddzielnych kompleksach stawowych różnej wielkości – od kilkudziesięciu do ponad 1600 ha. Największe zbiorniki to staw Stary, staw Mewi Duży i staw Grabownica liczące około 300 ha każdy. Znawcy tematu utrzymują, że Stawy Milickie należą do najstarszych i największych tego typu obiektów w Europie.
Chociaż stawy są dziełem człowieka, to przez setki lat dosłownie wrosły w krajobraz i stały się jego integralną częścią. Razem z przyległymi do nich lasami i łąkami tworzą zróżnicowaną i powiązaną sieć ekosystemów. Sprzyja to istnieniu dużego bogactwa flory i fauny.
Dla ochrony ptactwa wodno-błotnego w 1963 r. utworzono tutaj rezerwat przyrody „Stawy Milickie”, liczy on 5324 ha, co czyni go jednym z największych rezerwatów w Polsce. Rezerwat jest też jednym z 14 obszarów wodno-błotnych w Polsce, które objęto Konwencją Ramsarską. Wpisano go również na prestiżową listę Living Lakes (Żyjące Jeziora), obok takich akwenów jak: Jezioro Bajkał, Jezioro Wiktorii oraz Jezioro Bodeńskie.
Stobrawski Park Krajobrazowy
Stobrawski Park Krajobrazowy jest to najmłodszy i zarazem największy park województwa opolskiego. Położony jest w dorzeczu rzek Stobrawy, Budkowiczanki, Bogacicy, Brynicy i Smortawy. Południowa granica parku opiera się o Odrę i Nysę Kłodzką. Kompleksy leśne stanowią niemal 80% powierzchni parku. Wśród lasów przeważają bory sosnowe porastające wydmy miejscami osiągające 20 m wysokości.
Średniowieczny zespół zamkowy w Karłowicach
W dolinach rzek znajdują się najcenniejsze przyrodniczo fragmenty parku. Są nimi położone wzdłuż Odry tereny lasów grądowych, łęgowych, podmokłych łąk oraz porośnięte roślinnością wodną i bagienną starorzecza. Cenne są również doliny pozostałych mniejszych rzek, które wraz licznymi kompleksami stawów hodowlanych są ostoją dla wielu rzadkich gatunków zwierząt (głównie ptaków) i roślin.
Zabytkowy park w miejscowości Pokój
Kompleks zabytków dawnej huty w Zagwiździu
W Karłowicach znajduje się średniowieczny zespół zamkowy obejmujący zamek, park oraz okalającą całość fosę. Został zbudowany w XIV wieku przez szlachecką rodzinę Bessów. Interesujące są również obiekty sakralne parku. Jednym z nich jest kościół szachulcowy w Radomierowicach. Warto również zwrócić uwagę na trudne do odnalezienia w terenie średniowieczne grodziska będące słowiańskimi warowniami, których środkową część stanowi stożek otoczony fosą i wałem obronnym. Na terenie Parku znajduje się kilka takich miejsc m.in. w okolicy Murowa.
W Zagwiździu zobaczyć możemy kompleks zabytków dawnej huty z XVIII wieku założonej przez króla pruskiego Fryderyka II. (Źródło: Archiwum ZOPK)
Z zabytków kultury materialnej, które możemy podziwiać w Stobrawskim PK wymienić należy położony w samym sercu parku Pokój założony w połowie XVIII wieku przez księcia wirtemberskiego Karola Krystiana Erdmanna. Pokój był jedną z bardziej znanych miejscowości uzdrowiskowych na Śląsku, stanowił też istotne centrum kulturalne regionu. Jednym z najciekawszych obiektów pozostaje tu ogród francuski oraz park angielski wraz z pozostałościami parkowych figur i pomników, z których najbardziej znany jest żeliwny odlew lwa. Znajduje się tu również pochodząca z Ameryki Północnej najstarsza i najbardziej okazała sosna wejmutka. Fot. D. Łęgowski
Użytek ekologiczny „Gęsi Staw” (starorzecze)
Starorzecza to przyrzeczne jeziora leżące na dnie doliny rzecznej. Stanowią część koryta i są odcięte wałem przykorytowym od obecnego nurtu. Obecność ich wskazuje, że naturalne koryta rzeczne praktycznie nigdy nie są proste. Powstawanie meandrów spowodowane jest różnicą w sile oddziaływania wody na brzeg zewnętrzny i wewnętrzny zakola rzeki. Na terenie Stobrawskiego Parku Krajobrazowego zinwentaryzowano ich około 300. Niektóre z nich to bezimienne, niewielkie oczka wodne, ale są też zbiorniki większe, bardziej znane i chętnie odwiedzane przez turystów i do takich należy na pewno Gęsi Staw. Jest to malownicze starorzecze rzeki Odry wraz z przyległymi zabagnieniami, położone przy wale przeciwpowodziowym na południe od Wielopola.
Kotewka orzech wodny
(Fot. D. Łęgowski)
Zaskroniec zwyczajny
Zarośnięta roślinnością wodną powierzchnia starorzecza Na zdjęciu widać błyszczące, okrągłe liście grzybienia północnego, w centrum osokę aloesowatą oraz liczne rozety liściowe kotewki orzecha wodnego.
Jest to jeden z 8 użytków ekologicznych występujących w Stobrawskim PK.
Z roślin możemy tu zobaczyć m.in. salwinię pływającą, grążel żółty, grzybienie białe oraz kotewkę orzecha wodnego. Ten ostatni gatunek jest rośliną, która była wykorzystywana do celów spożywczych na terenie Europy już 6 tys. lat temu. Ponadto jej kolczaste, wysuszone orzechy w dawnych czasach, gdy ludzie najczęściej chodzili boso, rozsypywano wokół zabudowań dla ich ochrony przed złodziejami.
Świat zwierząt Gęsiego Stawu reprezentują m.in. szczeżuja, zaskroniec oraz liczne płazy i ważki. W samym starorzeczu żyje też wiele gatunków ryb, z których jednym z ciekawszych jest różanka. Jest to ryba karpiowata objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. Jej wyjątkowość wynika ze sposobu składania ikry. Samica tego gatunku posiada długie pokładełko, dzięki któremu składa jajeczka wprost do wnętrza małża. Przy odrobinie szczęścia możemy dostrzec nad Gęsim Stawem polującą w okolicy kanię rudą – symbol Stobrawskiego Parku Krajobrazowego oraz kanię czarną, ptaki drapieżne charakterystyczne dla dolin rzecznych.
Park Krajobrazowy Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich
Park położony jest w południowo – zachodniej części województwa śląskiego i zajmuje wschodnią część Kotliny Raciborskiej oraz północne fragmenty Płaskowyżu Rybnickiego. Na terenie Parku znajduje się tylko jeden rezerwat przyrody – „Łężczok”.
Wzajemne przenikanie się elementów przyrodniczych i kulturowych stanowi charakterystyczną cechę tego obszaru. Ważną przesłanką utworzenia Parku była ponadto ochrona korytarza ekologicznego łączącego dorzecza górnej Wisły i górnej Odry, a poprzez Bramę Morawską również struktury przyrodniczej Europy Środkowej ze strukturami przyrodniczymi Europy Południowej.
Meandry rzeki Rudy
fot. Tomasz Sczansny
Meandrująca rzeka Ruda
fot. Tomasz Sczansny
antropogeniczne zbiorniki wodne
W systemie wodnym Parku znaczną rolę odgrywają zbiorniki wodne. Naliczono ich tutaj ponad 270, a jak wskazuje rozkład suchych grobli w przeszłości było ich jeszcze więcej. Obszar Parku Krajobrazowego Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich położony jest w obrębie zlewni rzek Rudy, Suminy i Bierawki. Wymienione rzeki, choć stosunkowo krótkie, odznaczają się znaczną zasobnością w wodę.
Udział otwartych powierzchni wodnych w ogólnej powierzchni Parku (2%) jest porównywalny z obszarami pojeziernymi. W odróżnieniu od nich, zbiorniki PK CKKRW to w większości stawy hodowlane oraz zalewiska powyrobiskowe, czyli twory antropogeniczne. Obfitości wód powierzchniowych towarzyszą znaczne zasoby hydrogeologiczne, stanowiące wartość objętą ochroną jako zasoby wód podziemnych.
Rezerwat Łężczok
fot. Tomasz Sczansny
Hełmiatka
fot. Tomasz Sczansny
Kotewka orzech wodny
fot. Marek Stryjniak
Najbogatszym przyrodniczo terenem w obrębie PK CKKRW jest kompleks leśno-stawowy Łężczok w okolicach Raciborza, będący obecnie jedynym rezerwatem w granicach Parku. Utworzono go w celu zachowania wielogatunkowego lasu łęgowego, alei zabytkowych drzew, starorzeczy rzeki Odry ze stanowiskiem kotewki orzecha wodnego oraz miejsc lęgowych awifauny. Rezerwat przyrody Łężczok” zajmuje około 4 km².
Obfitość wód, zwłaszcza powierzchniowych, przyczyniła się do znacznego zróżnicowania warunków siedliskowych, a co za tym idzie do rozwoju wielu cennych gatunków flory (m.in. salwinia pływająca, kotewka orzech wodny) i fauny (m.in. hełmiatka, rybitwa rzeczna).
Ciężkowicko-RożnowskiPark Krajobrazowy
Ciężkowicko-Rożnowski Park Krajobrazowy położony jest w południowo-wschodniej Polsce w województwie małopolskim. Jest to park o charakterze pogórskim. Charakterystyczne są tu liczne, zorientowane równoleżnikowo pasma wzniesień, których najwyższe szczyty przekraczają 500 m n.p.m. Rzeźba terenu jest odzwierciedleniem budowy geologicznej, a konkretnie pofałdowanych i wypiętrzonych warstw tzw. fliszu karpackiego zbudowanego głównie z piaskowców i łupków. Na powierzchni występują ostańce piaskowcowe, których największe skupienie objęto ochroną jako rezerwat przyrody „Skamieniałe Miasto”.
Rzeka Biała przepływająca blisko rezerwatu "Skamieniałe Miasto"
Krajobraz Parku
Skała "Piekło" w rezerwacie "Skamieniałe Miasto"
Park znajduje się na terenie dwóch pogórzy: Ciężkowickiego oraz Rożnowskiego. Granicą dzielącą Ciężkowicko-Rożnowski Park Krajobrazowy na część wschodnią i zachodnią jest rzeka Biała, zwana także Białą Tarnowską lub Białą Dunajcową
Szczególnym w skali kraju walorem Ciężkowicko-Rożnowskiego Parku Krajobrazowego jest tzw. mozaika krajobrazu, czyli układ małopowierzchniowych pól uprawnych, łąk, pastwisk oraz lasów. Na terenie Parku występują także źródła wód mineralnych.
rzeka Biała Tarnowska
Skójka gruboskorupowa
Zimorodek
Kamienisto-żwirowe łachy w korycie Białej Tarnowskiej
Jednym z nieocenionych walorów przyrodniczych Ciężkowicko-Rożnowskiego Parku Krajobrazowego jest rzeka Biała Tarnowska. Jej źródła znajdują się w Beskidzie Niskim, następnie jej wody płyną przez teren Pogórza Ciężkowickiego i Rożnowskiego i uchodzą do Dunajca. Uznawana jest za jedną z najdzikszych rzek polskich Karpat. W przeciwieństwie do innych rzek górskich podobnych rozmiarów, w jej głównym biegu nie ma zbiorników retencyjnych oraz zapór wodnych. Z tego powodu jest jednym z najważniejszych miejsc rozrodu ryb w całym dorzeczu Górnej Wisły.
Biała Tarnowska charakteryzuje się dużą zmiennością stanów wód i przepływów. Późną zimą obserwowane są wezbrania roztopowe, zaś wiosną i latem wezbrania powodowane przez długotrwałe opady deszczu lub krótkie intensywne opady burzowe. Jesienią przy długotrwałej ubogiej w opady pogodzie obserwowana jest tzw. niżówka jesienna, czyli znaczne obniżenie stanów wód i przepływów w rzece.
Biała Tarnowska
Rzeka ma górski charakter, jej nurt możemy podzielić na fragmenty o wartko płynącej, dobrze natlenionej wodzie, tzw. bystrza oraz miejsca gdzie woda jest nieco głębsza, lecz płynie wolniej, czyli plosa. W korycie rzeki możemy spotkać usypane przez wodę żwirowo-kamienne łachy, w tych miejscach często występuje roślinność pionierska w Białej Tarnowskiej reprezentowana przez wrześnię pobrzeżną. W wielu miejscach brzegi Białej Tarnowskiej porośnięte są przez wierzbę siwą, zaś w dolinie rzeki możemy spotkać fragmenty lasów łęgowych oraz olsowych.
W wodach Białej Tarnowskiej występuje kilkanaście gatunków ryb. Najczęściej spotykanymi przedstawicielami ichtiofauny są: kleń, pstrąg potokowy, świnka czy składający ikrę kamiennych zagłębieniach głowacz białopłetwy. Reintrodukowany został również łosoś atlantycki. Na uwagę zasługuje fakt, iż występuje tu również minóg strumieniowy – nie jest on rybą lecz prymitywnym kręgowcem zaliczanym do grupy bezżuchwowców. Pospolicie występują tu kaczki krzyżówki, a przy odrobinie szczęścia możemy dostrzec pięknie ubarwionego zimorodka.
W Białej Tarnowskiej można też spotkać skójkę gruboskorupową – gatunek słodkowodnego małża, który jest wrażliwy na zanieczyszczenia chemiczne wód oraz przekształcenia środowiska. Niestety liczebność w skali europejskiej ciągle maleje. W Polsce gatunek ten jest uważany za zagrożony i podlega ścisłej ochronie, natomiast w Białej Tarnowskiej jego populacja jest dość liczna i utrzymuje się na stałym poziomie. Skójka gruboskorupowa jest długowiecznym gatunkiem, może dożyć nawet 80 lat.
Z uwagi na bogactwo przyrodnicze obszar w pobliżu koryta Białej Tarnowskiej został objęty ochroną jako obszar Natura 2000. Jego celem jest ochrona siedlisk przyrodniczych oraz gatunków uznawanych za cenne na terytorium Unii Europejskiej. Dolina rzeki z uwagi na niski stopień przekształcenia środowiska stanowi również korytarz ekologiczny wykorzystywany przez wiele gatunków ptaków i ssaków.
Nadnidziański Park Krajobrazowy
Nadnidziański Park Krajobrazowy jest największym spośród ośmiu parków krajobrazowych położonych w całości w województwie świętokrzyskim. Znajduje się w jego południowej części, obejmuje środkowy i dolny fragment Doliny Nidy, Nieckę Solecką i północno – zachodnią część Garbu Pińczowskiego.
Park został utworzony w celu ochrony i zachowania wyjątkowych walorów przyrodniczych związanych między innymi z występowaniem rzadkich skał gipsowych, tworzących niepowtarzalne formy krasu gipsowego.
Pińczów - panorama miasta
Jego obszar wyróżnia się dużym zróżnicowaniem siedlisk przyrodniczych od skrajnie suchych - murawy kserotermiczne poprzez bagienne, a nawet wodne. W okolicy miejscowości Szczerbaków na terenie użytku ekologicznego pn. „Słone Źródło”, wokół rozlewisk słonej wody rosną rzadkie gatunki słonolubne (halofity) takie jak: muchotrzew solniskowy i łoboda oszczepowata w odmianie solnej.
Park znany jest z licznych zabytków kultury materialnej oraz bogatej historii. Tutaj w IX wieku powstało pierwsze państwo Wiślan z ośrodkiem władzy w Wiślicy. Na przełomie XVI - XVII wieku Pińczów był znanym w Polsce ośrodkiem kultury, ówcześnie nazywanym „polskimi lub sarmackimi Atenami”. Z Pińczowem związany był Hugo Kołłątaj - współtwórca Konstytucji 3-go Maja, który w miejscowej Akademii rozpoczął swoją edukację szkolną.
Rzeka Nida
Przez teren Nadnidziańskiego Parku Krajobrazowego przepływa rzeka Nida. Stąd pochodzi jego nazwa. Powstaje ona z połączenia dwóch rzek: Białej i Czarnej Nidy. Ta, najdłuższa w województwie świętokrzyskim rzeka, po ok. 152 km niedaleko miejscowości Nowy Korczyn wpływa do Wisły. Wody Nidy należą do najcieplejszych w Polsce, temperatura w niej może dochodzić do 27o C. Typowa rzeka nizinna, o niskim spadku, rozlewa się po szerokiej terasie zalewowej, tworząc liczne zakola i meandry, stanowi naturalny korytarz ekologiczny dla doliny Wisły.
Środkowy i dolny fragment rzeki Nidy objęty jest ochroną jako Obszar Specjalny Ochrony Ptaków NATURA 2000 „DOLINA NIDY”.
Skójka gruboskorupowa
Śródlądowa delta Nidy
https://www.poradnik-wedkarski.pl/sumik-karlowaty
Sumik karłowaty
Nida mimo, że nie uchodzi do morza, ma swoją własną deltę, która jest unikatową w skali kraju strukturą geomorfologiczną. Między miejscowościami Motkowice, Skowronno Dolne, a Umianowice, wpływa do zagłębienia terenu o płaskim, nieprzepuszczalnym dnie. Na tym odcinku zwalnia ona swój bieg. Jej koryto główne, dzieli się na kilka ramion, którymi wody zaczynają płynąć równolegle. Niesione przez rzekę osady, miejscami wypłycają jej koryto, a w innych podnoszą poziom lustra wody. To przyczynia się do powstania w zagłębieniach, obniżonych rozlewisk, bagien i terenów podmokłych, tworząc w ten sposób deltę śródlądową. Dopiero w rejonie miejscowości Sobowice ramiona rzeczne Nidy łączą się ze sobą, w jedno koryto główne.
W wodach Nidy żyje słodkowodny małż - skójka gruboskorupowa, która jest bardzo wrażliwa na zanieczyszczenia jonami: amonowymi i azotanowymi. W ciągu doby może przefiltrować ok. 40 l wody, a jej obecność jest wskaźnikiem (bioindykatorem) czystości wody w rzece.
Bogaty świat ichtiofauny reprezentują powszechnie znane gatunki ryb. Na szczególną uwagę, zasługują chronione: koza, różanka oraz piskorz. Jednak w przyszłości ta bioróżnorodność może ulec zmianie, a to ze względu na obecność 4 obcych, inwazyjnych gatunków ryb, takich jak: sumiki karłowaty i czarny, trawianka i karaś srebrzysty.
Park Krajobrazowy "lasy Janowskie"
Ze względu na unikatowe właściwości krajobrazowe Lasy Janowskie objęte są szczególną ochroną w postaci parku krajobrazowego i kilku rezerwatów (woj. podkarpackie 3 rezerwaty). W logo tego parku figuruje kurak leśny-głuszec. Cały teren Parku charakteryzuje się dużą zmiennością krajobrazu leśnego. Łąki śródleśne i rozległe torfowiska sąsiadują z piaszczystymi wydmami porośniętymi lasem, towarzyszą im kompleksy stawów, z których część wyłączona z użytkowania stopniowo zarasta. Takie zróżnicowanie środowiska leśnego stwarza warunki dla życia wielu gatunków roślin i zwierząt. Na terenach podmokłych wytworzyły się bory bagienne, olsy oraz łęgi.
Park Krajobrazowy „Lasy Janowskie” to nie tylko przyroda. W tutejszy pejzaż wpisane są ślady przeszłości w postaci zabytków architektury drewnianej, obiektów sakralnych, zespołów urbanistycznych i miejsc pamięci narodowej. Świadczą one o bogatej, nieraz burzliwej, historii tego regionu. Nazwa Lasy Janowskie pochodzi od stolicy całego regionu – Janowa Lubelskiego. Duża część tego terenu należała niegdyś do ogromnego majątku rodu Zamoyskich – Ordynacji Zamojskiej. W Lasach Janowskich odnajdziemy liczne, piękne kapliczki, wśród nich wiele bardzo starych i zabytkowych. Dużą uwagę zwracają także liczne stare krzyże przydrożne.
rezerwat przyrody „Imielty Ług”
Jeden z trzech rezerwatów „Imielty Ług” położony jest na terenie województwa podkarpackiego, w zachodniej części Lasów Janowskich. Utworzony został na terenie 804 ha zajmowanym przez torfowiska wysokie, przejściowe, stawy i bory, przez co prezentuje wybitne wartości krajobrazowe. Uroku dodają mu interesujące formy rzeźby terenu, do których należy zaliczyć wydmę wcinającą się w postaci ostrogi w obszar torfowiska. Centralną część rezerwatu zajmuje zarastający staw, będący dawnym naturalnym śródleśnym zbiornikiem wodnym. Otaczają go wydmowe wzgórza porośnięte lasem.
Bocian czarny
Rosiczka okrągłolistna
Bagno zwyczajne
Teren ten skupia wiele gatunków flory i fauny. Znajduje się tutaj ważna ostoja ptactwa wodnego - obserwowano tu blisko 100 gatunków ptaków, m.in. żurawia, bociana czarnego, bielika, rybołowa, błotniaka stawowego, bąka, dzięcioła czarnego i zielonosiwego. Spotkać tu można także m.in. gacka brunatnego, gąsiorka, kumaka nizinnego, zalotkę większą, czy żmiję zygzakowatą.
Na terenie rezerwatu występuje wiele gatunków roślin rzadkich i chronionych np. bagnica torfowa, bagno zwyczajne, bobrek trójlistkowy, grzybienie białe, modrzewnica zwyczajna, przygiełka biała rosiczka okrągłolistna i pośrednia. Na uwagę zasługuje długa lista mszaków i porostów.