Dzień Języka Ojczystego

Ewolucja języka polskiego

Polski wyraz noc może utożsamiać się:-z angielskim night,-niemieckim Nacht, -francuskim nuit, -szwedzkim natt, -łacińskim nox czy litewskim naktis. Wszystkie pochodzą najprawdopodobniej od praindoeuropejskiego wyrazu *nókwts.

Polskie słowo matka. Tak jak niemieckie Mutter, rosyjskie mat, perskie madar czy łacińskie mater ma wspólne źródło w języku praindoeuropejskim – *mehter. Zaskakujące, prawda?

Prajęzyk

Historia języka polskiego

W czwartym tysiącleciu p.n.e. wskutek wędrówek plemion język praindoeuropejski uległ zróżnicowaniu. Powstały dialekty, z których rozwinęły się osobne języki, m.in. pragrecki, praitalski, pragermański czy prabałtosłowiański, który później rozpadł się na prabałtycki i prasłowiański. Ludy zasiedlające tereny od Bałtyku po Karpaty i od Odry po Bug, mówiące po prasłowiańsku, rozpoczęły wędrówki na wschód i południe. Zaczęły mówić „po swojemu”, dlatego też wyodrębniły się języki zachodniosłowiańskie, wschodniosłowiańskie i południowosłowiańskie.

Uporządkujmy je:

- zachodniosłowiańskie: polski, czeski, słowacki, łużycki (dolnołużycki i górnołużycki), kaszubski oraz wymarłe: połabski, pomorski, słowiński; -wschodniosłowiańskie: ukraiński, białoruski i rosyjski;- południowosłowiańskie: serbski, chorwacki, słoweński, bułgarski, macedoński.

Rozmieszczenie języków indoeuropejskich wśród rodzin językowych świata:

Podsumowując, język polski wywodzi się z języka praindoeuropejskiego i powstał z zachodniego wariantu języka prasłowiańskiego, z dialektu lechickiego.

Język polski przez ostatnie 1000 lat wciąż ewoluował. Niejeden współczesny uczeń głowił się nad tekstami średniowiecznymi, próbując cokolwiek z nich zrozumieć. Im tekst starszy, tym więcej trudności nam nastręcza. A to słownictwo się zmieniło, a to formy gramatyczne. Historycy języka polskiego wyróżniają cztery okresy rozwoju polszczyzny: - staropolski – między czasami najdawniejszymi a początkiem wieku XVI,- średniopolski – od wieku XVI do drugiej połowy XVIII, - nowopolski – do 1939 r., - współczesny – po 1939 r

Polskie nazwy pojawiające się w zabytkach piśmiennictwa:

Księga henrykowska

Księga henrykowska, właśc. Liber fundationis claustri sanctae Mariae Virginis in Heinrichow (Księga założenia klasztoru świętej Marii Dziewicy w Henrykowie) – kronika założenia i uposażenia opactwa cystersów w Henrykowie, spisana po łacinie po 1268, zawiera zdanie w języku staropolskim Day, ut ia pobrusa, a ti poziwai; w 2015 wpisana na listę „Pamięć Świata” UNESCO.

Bulla gnieźnieńska

Bulla Ex commisso nobis a Deo, zwana Bullą gnieźnieńską – bulla papieska wydana 7 lipca 1136 roku w Pizie, znosząca zwierzchność arcybiskupstwa magdeburskiego nad polskim Kościołem. Tekst został napisany w języku łacińskim. Bulla stanowi jeden z najcenniejszych zabytków polskiej historiografii i jest ważnym źródłem poznania kultury, stosunków społecznych oraz organizacji Kościoła polskiego w XI i XII w.

Kronika Thietmara

Kronika spisana w latach 1012–1018 przez biskupa merseburskiego oraz kronikarza Thietmara z Merseburga. Jedno z najważniejszych źródeł historycznych Europy Środkowej wczesnego średniowiecza stanowiący materiał źródłowy do historii wielu europejskich krajów m.in. Niemiec, Polski, Czech.

Dagome iudex

Incipit pochodzącego z końca X wieku regestu kopii dokumentu donacyjnego władcy identyfikowanego z księciem Polski Mieszkiem I, darowującego państwo, nazwane w dokumencie „Civitas Schinesghe”, w opiekę Stolicy Apostolskiej. Dokument, na którym oparł się kopista, sporządzony został prawdopodobnie w kancelarii wystawcy w Gnieźnie około 991 roku, choć jest również możliwe, że powstał w Quedlinburgu lub w Rzymie.

Geograf Bawarski – anonimowy mnich znany ze sporządzenia spisu grodów zwanego „Zapiską karolińską”, nota Descriptio civitatum et regionum ad septentrionalem plagam Danubii (pol. Opis grodów i ziem z północnej strony Dunaju) spisana około roku 845 w Ratyzbonie dla Ludwika Niemca, odkryta w bibliotece elektora bawarskiego, w księdze z XII w., przez hrabiego de Buat[1], ministra pełnomocnego Ludwika XV, który ogłosił ją drukiem w 1772. Zawiera informacje o ludach i plemionach (zwłaszcza plemionach zachodniosłowiańskich), żyjących na wschód od Łaby i na północ od Dunaju, określając liczbę grodów każdego z plemion.

Geograf Bawarski

Bogurodzica średniowieczna polska pieśń religijna i najstarszy zachowany wraz z melodią polski tekst poetycki. Nie jest znana data powstania utworu, przyjmuje się, że nastąpiło to w XIII lub XIV wieku, chociaż pierwszy zapis tekstu pochodzi dopiero z początku XV wieku

Pierwsze teksty napisane w pełni po polsku :

-polskie średniowieczne kazania, pochodzące prawdopodobnie z końca XIII lub z XIV wieku, uznawane za najstarszy dokument prozatorski stworzony w języku polskim. Zostały one odnalezione przez Aleksandra Brücknera w 1890 roku w oprawie kodeksu, zawierającego Dzieje Apostolskie i Apokalipsę.

Kazania świętokrzyskie

Psałterz floriański

– trójlingwiczny, łacińsko-polsko-niemiecki, psałterz pochodzący z końca XIV wieku. Jego nazwa pochodzi od miejscowości w Austrii – Sankt Florian, gdzie w 1931 roku w imieniu polskiego rządu zakupił go Ludwik Bernacki, dyrektor lwowskiego Ossolineum. Bywa także zwany Psałterzem Jadwigi.

Kazania gnieźnieńskie

– zbiór kazań w języku polskim i łacińskim spisany na początku XV wieku.Rękopis kazań zachował się w bibliotece kapituły katedralnej w Gnieźnie stąd też zbiór nazywany jest Kazaniami gnieźnieńskimi. Po Kazaniach świętokrzyskich stanowią najstarszy zabytek polskiej prozy kaznodziejskiej i jeden z najważniejszych zabytków języka polskiego.

Biblia królowej Zofii

-także Biblia szaroszpatacka – najstarsze polskie tłumaczenie Starego Testamentu. Przekład został wykonany w dwóch tomach na zlecenie żony Władysława Jagiełły, królowej Zofii Holszańskiej.

Zjawiska gramatyczne tego okresu

Emilia Mydlarz Zachariasz Pszczółka

Dziękujemy za uwagę