Piekary Śląskie

Miasta Górnego Śląska. Piekary Śląskie

Widok z lotu ptaka na centrum miasta.

Piekary Śląskie to miasto na prawach powiatu, położone w południowej Polsce, na Górnym Śląsku, w województwie śląskim, w centrum Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. Miasto leży nad rzeką Brynicą, w północnej części Wyżyny Śląskiej.

Pierwszy wizerunek herbu pochodzi z 1810 roku. Można na nim zobaczyć dwóch mężczyzn ubranych w długie sukmany i rogatywki, trzymających się za ręce. Na późniejszym wizerunku herbu z 1870 roku mężczyźni już nie mają charakterystycznych nakryć głowy. Na mocy Uchwały Rady Miasta w Piekarach Śląskich z dnia 30 VI 2005 r. w statucie miasta dokonano zmiany dotyczącej herbu. Nowym elementem stał się wizerunek piekarskiej Bazyliki umieszczony między postaciami dwóch mężczyzn, którzy odsunięci wyciągają ku sobie dłonie.

Herb Piekar Śląskich

Nazwa „Pecare” została wspomniana w dokumencie biskupa krakowskiego Pawła z Przemankowa, datowanym na 2 X 1277 roku. Wywodzi się prawdopodobnie od piekarzy wypiekających chleb na potrzeby bytomskiego grodu książęcego. Twierdzono też, że nazwa wzięła się od pieczar, powstałych w wyniku eksploatacji rud kruszconośnych, zalegających w dużych ilościach, płytko pod powierzchnią ziemi. W XVII i XVIII wieku zaczęła upowszechniać się nazwa Wielkie Piekary oraz Niemieckie Piekary, które to określenia spotykamy w dokumentach i opracowaniach historycznych. Ustawa sejmu śląskiego z 10 lipca 1939 roku przyznawała Piekarom Śląskim prawa miejskie od dnia 1 stycznia 1940 roku lecz z powodu wybuchu wojny nadanie praw miejskich nastąpiło dopiero 1 stycznia 1947 roku. Do tego czasu Piekary Śląskie były gminą wiejską.

Historia miasta

W wyniku reformy administracyjnej z 1975 roku w skład miasta wchodzą następujące dzielnice:

Dąbrówka Wielka

Brzeziny Śląskie

Kamień

Brzozowice

Szarlej

Kozłowa Góra

Jedna z nich podaje, że na miejscu dzisiejszych Piekar Śląskich pod koniec X wieku osiedliło się dwoje ludzi: czeladnik garncarski Ziemomosływ i córka Komesa Bogumiła, którzy uciekli z Opola. Oni dali początek nowej osadzie. W te okolice przybył także Bartłomiej, który specjalizował się w wypiekaniu chleba. Barłomiej doświadczenie zdobył w Rzymie, Magdeburgu i Pradze. Piekarz był mistrzem w swoim fachu, dlatego wiadomość o jego wypiekach obeszła okoliczne osady. Od jego zawodu wzięła się także nazwa naszego miasta – Piekary.***Druga legenda opowiada o tym, że książę polski Kazimierz zszedł pod ziemię, by zobaczyć górników przy pracy. Po wyjściu z kopalni książę poczuł smak pieczonego chleba na pobliskim wzgórzu. Krzyknął wówczas „Piekarze!” i od tego wzięła się nazwa miasta. ***Kolejna legenda, opowiada o tym, że nazwa naszego miasta wywodzi się od licznych pieczar, które niegdyś znajdowały się na okolicznych terenach. Pieczary to pozostałości po pracach górniczych na tym terenie, eksploatacji w XII wieku rud żelaza lub srebra. W dokumentach używano słowa Pecare, co oznacza pieczarę.

Legendy o Piekarach Śląskich

Stanowi najwyższy punkt w granicach miasta i położony jest w zachodniej części centrum Piekar Śląskich. Kopiec Wyzwolenia w Piekarach Śląskich usypany został w latach 1932–1937 dla uczczenia 250 rocznicy przemarszu husarii polskiej króla Jana III Sobieskiego pod Wiedeń oraz 15. rocznicy przyłączenia wschodniej części Górnego Śląska do Polski. Stał się symbolem walki o polskość i pamiątką walk powstańców śląskich. Z okazji budowy Kopca Wyzwolenia została założona księga pamiątkowa zawierająca wpisy i pieczęcie osób, organizacji, instytucji i stowarzyszeń biorących udział w sypaniu obiektu. ***Są wśród nich wpisy Wojciecha Korfantego, księdza Emila Szramka, Księga przechowywana jest w zbiorach Izby Regionalnej działającej przy Miejskiej Bibliotece Publicznej im. Teodora Heneczka w Piekarach Śląskich. W 2017 roku w ramach akcji bibliotecznej "100 obiektów na 100-lecie Odzyskania Niepodległości" została zeskanowana w Społecznej Pracowni Digitalizacji Biblioteki Śląskiej. Wersja cyfrowa znajduje się w Śląskiej Bibliotece Cyfrowej.

Kopiec Wyzwolenia

Kopiec Wyzwolenia

Bazylika powstała w latach 1841–1846 z inicjatywy księdza Jana Nepomucena Ficka. Sanktuarium Matki Bożej w Piekarach Śląskich to nmiejsce nazywane duchową stolicą Górnego Śląska. Obiektem kultu w Piekarach Śląskich jest obraz Matki Boskiej Sprawiedliwości i Miłości Społecznej, do którego co roku pielgrzymuje kilkaset tysięcy pątników. Do rozsławienia sie obrazu przyczyniły się wydarzenia związane z zarazą w 1676 roku. Mieszkańcy Tarnowskich Gór, których zaraza dotknęła przybyli do Piekar, aby wymodlić swe ocalenie. Cofnięcie zarazy uznano za cud.

Bazylika Najświętszej Marii Panny i św. Bartłomieja w Piekarach

Rycina z wizerunkiem Matki Boskiej Piekarskiej z 1842 roku

Pałac Kajfasza

+ INFO

Wieczernik

Kościół Zmartwychwstania Pańskiego

Kalwaria Piekarska powstała pod koniec XIX wieku obok bazyliki, park kryje kaplice różańcowe i drogę krzyżową, cudowne źródełko oraz piękny neogotycki kościół kalwaryjski. To właśnie tutaj każdego roku przybywa tysiące pielgrzymów.

To murowana neogotycka kaplica wzniesiona w 1905 roku, znajdująca się w Piekarach Śląskich-Szarleju, tuż przy granicy z Bytomiem, wpisana do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego. Historyczne przekazy podają różne okoliczności powstania drewnianej kapliczki. Według jednej z legend obiekt został wzniesiony na przełomie XIX/XX wieku z inicjatywy bogatego mieszkańca Bytomia, z zawodu rzeźnika, jako wotum dziękczynne za uzdrowienie córki, które przypisywał wstawiennictwu Maryi. *** Według innej relacji motywem zbudowania kapliczki było upamiętnienie obecności króla Jana III Sobieskiego w Piekarach Śląskich, który 20 sierpnia 1683 roku w tymmiejscu przekraczał granicę między dwoma miejscowościami. Według tego przekazu monarcha ze swoimi wojskami miał maszerować tędy zmierzając na odsiecz wiedeńską. Zdarzenie to miało zostać upamiętnione przez anonimowego inicjatora wzniesieniem pamiątkowej kapliczki.

Kaplica Maria Hilf w Piekarach Śląskich

Muzeum powstało w 2009 roku. W ramach ekspozycji prezentowana jest historia obrazu Matki Boskiej Piekarskiej i jego 350-letniego kultu. Wśród zbiorów znajdują się m.in. chrzcielnica kamienna z 1303, repliki koron, nałożonych obrazowi w 1925 oraz dary, złożone m.in. przez króla Jana III Sobieskiego, Lecha Wałęsę oraz proboszczów bazyliki: ks. Jakuba Roczkowskiego, ks. Jana Ficka oraz ks. Władysława Nieszporka – inicjatora utworzenia placówki. Jedna z sal poświęcona jest osobie papieża Jana Pawła II i jego związkom z piekarskim sanktuarium. Prezentowane są tu wota, złożone przez niego: złoty różaniec, stuła i świeca z herbem papieskim. Natomiast w kolejnej prezentowane są drewniane rzeźby, zdobiące dawniej kaplicę piekarskiej Kalwarii.

Muzeum Sanktuaryjne w Piekarach Śląskich

To jedna z głównych ulic miasta. Przy ulicy Bytomskiej swoją siedzibę ma Urząd Miasta, Miejskie Centrum Informacji i Turystyki , główna siedziba Miejskiego Domu Kultury w Piekarach Śląskich i Radia Piekary. Rozgłośnia radiowa działa w mieście od 17 października 1996 roku rozpoczęto nadawanie regularnych programów. W 2009 roku rozgłośnia została laureatem Nagrody im. Wojciecha Korfantego. Pierwszy Radioklub w Piekarach założono już w 1926 roku.

Ulica Bytomska

Zakład Sztuki Kościelnej w Piekarach Śląskich to prawdopodobnie jedyny taki zakład w Polsce. Za oficjalną datę powstania piekarskiego Zakładu Sztuki Kościelnej przyjęto dzień 29 czerwca 1898 roku, kiedy to w kościele katolickim i prawosławnym obchodzona jest uroczystość ku czci dwóch największych apostołów Piotra i Pawła. Zakład ten, jako jeden z najstarszych, nielicznych przetrwał dwie wojny światowe i okres PRL-u.***Założycielami piekarskiego Zakładu Sztuki Kościelnej byli dwaj bracia, z których jeden to przemysłowiec, a drugi artysta. Artyści wykonywali krzyżyki, medaliki, figury świętych, obrazy oraz ramy artystyczne. Produkowano figury rzeźbione w drewnie i odlewy gipsowe. Budynek przy ul. Bytomskiej 129, w którym mieści się do dzisiaj ta instytucja, pomimo upływu lat zachował się niemal bez zmian.z

Zakład Sztuki Kościelnej Stanisława Schaefera

Zasłużeni dla Piekar Śląskich

Warzyniec Hajda - polski działacz ludowy i poeta, górnik, czynny w społecznym i kulturalnym życiu Piekar Śląskich. Autor około 200 utworów. Adresował swoją twórczość do ludu, z którego sam się wywodził. Nazywany był "Śląskim Wernyhorą". Był inicjatorem usypania Kopca w Piekarach dla uczczenia 200-nej rocznicy przemarszu przez miasto króla Jana III Sobieskiego, zmierzającego pod Wiedeń ze swoją armią.

Pomnik Wawrzyńca Hajdy w Piekarach Śląskich-Szarleju, odsłonięty w 2012 roku

Był jednym z pierwszych polskich drukarzy i wydawców książek i prasy na Górnym Śląsku. Założył drukarnię w Piekarach Śląskich gdzie wydawane były książki do nabożeństwa, śpiewniki, literatura staropolska, kalendarze oraz dzieła górnośląskich pisarzy. Wydawali w niej swoje dzieła Józef Lompa, Karol Miarka i wielu innych ówczesnych pisarzy Ślaskich.25 maja 2017 Rada Miasta Piekary Śląskie nadała Miejskiej Bibliotece Publicznej w Piekarach Śląskich imię Teodora Heneczka. Drukował również polskie czasopisma, takie jak: „Dziennik Górnośląski”, „Tygodnik Katolicki”, oraz „Poradnik dla ludu górnośląskiego”. W latach 1868–1872 wydawał „Zwiastun Górnośląski”.

Teodor Heneczka

Tablica pamiątkowa na budynku w którym znajdowała się drukarnia Teodora Heneczka przy ulicy Bytomskiej w Piekarach Śląskich

W 2017 roku w ramach projektu Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Teodora Heneczka w Piekarach Śląskich pt. „Po czcionce do książki. Śladami piekarskiego drukarza Teodora Heneczka” powstał krój pisma Heneczek. Pomysł zaprojektowania fontu zrodził się w związku z 200. rocznicą urodzin drukarza i 170. rocznicą otwarcia przez niego pierwszej polskiej drukarni w Piekarach Śląskich. Krój Heneczek jest wzorowany na czcionce użytej w książce „Matka świętych Polska, albo Żywoty świętych, błogosławionych, wielebnych, świątobliwych, pobożnych Polaków i Polek…”, wydrukowanej w 1850 roku przez Teodora Heneczka.

Krój pisma Heneczek

Autograf Teodora Heneczka 1888 rok

Zasób Izby Regionalnej prezentowany jest częściowo na wystawie stałej i częściowo w Śląskiej Bibliotece Cyfrowej. Na wystawie stałej znajduje się ponad 400 obiektów z okresu XIX-XX w. gromadzonych w Piekarach Śląskich na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat

Działalność Izby Regionalnej od samego początku można podzielić na cztery okresy: okres I / rok 1938 / inicjacyjny, związany z Kółkiem Miłośników Piekar Śląskich okres II / lata 1959-1980 / przypadający na czasy Stowarzyszenia Miłośników Piekar Śląskich okres III / lata 1981-1991 / związany ze Stowarzyszeniem Miłośników Ziemi Piekarskiej okres IV / po 1993 roku / związany z Miejską Biblioteką Publiczną w Piekarach Śląskich

Izba Regionalna w Piekarach Śląskich

Wieża wyciągowa szybu I w 2013 roku

Piekary Śląskie to miasto o bogatych tradycjach górniczych i hutniczych. Znajdowały się tu pokłady rud galmanu, cynku i ołowiu oraz węgla kamiennego. Na terenie Piekar udokumentowaną działalność górniczą rozpoczęto na początku XVIII wieku, jednak już wcześniej prowadzono tu na mniejszą skalę wydobycie różnych surowców. W 1704 roku wrocławski kupiec Jerzy Giesche założył dwie kopalnie galmanu „Jerzy” i „Bernard”. Od tej pory na terenie Piekar Śląskich do wybuchu II wojny światowej powstało 8 kopalń galmanu, 3 huty cynku, 2 huty cynku i ołowiu oraz 2 kopalnie węgla kamiennego założone przez Spółkę Giesche bądź ród Donnersmarcków. W 1954 roku powstała Kopalnia Węgla Kamiennego Julian.

Piekary Śląskie na starych zdjęciach i pocztówkach

Bibliografia

1. SANKTUARIUM piekarskie / oprac. Andrzej Grajewski.// W: Z TEJ Ziemi : kalendarz Diecezji Katowickiej na rok 1984. - Katowice : Księgarnia św. Jacka, 1984.

Wydawnictwa ciągłe:

3. Pawlik Jerzy. Piekary Śląskie (woj. śląskie) przewodnik, Warszawa : Kraj, 1988 ISBN 83700513914. Wycisło Jerzy. Sanktuarium Matki Bożej w Piekarach Śląskich. T. 1, Formowanie się głównego ośrodka życia religijno-społecznego na Górnym Śląsku w XIX wieku, Katowice : Klub przy Specjalnym Zespole Budowniczych Krzyża Papieskiego w Skoczowie, 1991 ISBN 83000351335. Piekary Śląskie, Bydgoszcz : Unitex, 1991

2. Gumowski Marian. Herby i pieczęcie miejscowości wojew. śląskiego : z 438 rycinami, Katowice : Wydawnictwa Instytutu Śląskiego ; Warszawa : skł. gł. Nasza Księgarnia, (Cieszyn : Drukania "Dziedzictwa"), 1939

1. Gawlik Herbert. Piekary Śląskie : informator o walorach krajoznawczych i kulturowych, Piekary Śląskie : "Plik", 1999. ISBN 839090411X

Wydawnictwa zwarte: