Związki frazeologiczne

Związki frazeologiczne i ich użycie we współczesnej polszczyźnie

Co to jest frazeologia?

Termin frazeologia pochodzi z języka greckiego (gr. phrasis - 'mówienie' + logos - 'słowo, nauka') i ma w polszczyźnie dwa podstawowe znaczenia:- dział językoznawstwa (leksykologii),- zbiór związków frazeologicznych występujących w danym języku.

Co to jest związek frazeologiczny?

Jest to „utrwalone społecznie połączenie wyrazów wykazujące nieregularność bądź nieregularności, które często ze sobą współwystępują i sprawiają, że frazeologizm musi być zapamiętywany i odtwarzany w całości.”

Związki frazeologiczne a przysłowia

Przysłowia to ustalone połączenia wyrazowe i tylko ta cecha łączy je ze związkami frazeologicznymi.

Skąd się wzięły związki frazeologiczne

• z mitologii, np. puszka Pandory, koń trojański,
• z Biblii, np. strój Adama, hiobowe wieści,
• z historii, np. kości zostały rzucone,
• z literatury, np. dantejskie sceny, wiek balzakowski,
• z życia codziennego, np. leżeć plackiem, kopnąć w kalendarz.

np. najwyższy czas, krótko mówiącnp. mąż stanu, racja stanu, np. zostaw mnie w spokoju, co by się nie stało

• niemieckie

• francuskie

• rosyjskie

Zapożyczenia

zwroty

zebrane wokół czasownika(w bezokoliczniku), np.:

• ruszać głową
• kręcić nosem
• bić się z myślami

frazy

najczęściej są nimi powiedzenia, maksymy, porzekadła lub przysłowia, np.:

• na pochyłe drzewo każda koza skacze
• Gość w dom, Bóg w dom

wyrażenia

połączenia, w których wyrazem najważniejszym składniowo jest rzeczownik lub imiesłów przymiotnikowy, np.:

• końskie zdrowie
• szampański humor
• gorąca głowa

grupy związków (BUDOWA)

luźne

można wymieniać oba człony, np. pola stały się, łąki stały się, łąki rozlegały się, łąki rozciągały się

stałe

idomy, przysłowia, zwroty, porzekadła, np. rzucić okiem, kłamać jak z nut

łączliwe

można wymienić w połączeniu wyrazów jeden z nich, np. wziąć się w garść, wziąć się w karby

TYPY ZWIĄZKÓW (STOPIEŃ ZESPOLENIA)

• nieciągłość składu,
• stałość formy,
• globalność/idiomatyczność znaczenia,
• utrwalenie w systemie języka.

cztery cechy, które decydują o tym, czy dana jednostka leksykalna jest frazeologizmem:

Do czego służą związki frazeologiczne?

• wykorzystywanie w potocznej odmianie języka, aby ukazać, jak postrzegamy siebie

i otaczającą nas rzeczywsitość

• metafory życia codziennego
• wykorzystywanie w poezji
• przechowują archaiczne formy i wyrazy

• wypełnianie luk w słownictwie

• wzbogacenie synonimiki słownictwa
• wzmacnianie plastyczności

i wyrazistości tekstu

• wprowadzają do wypowiedzi zabarwienie ironiczne lub żartobliwe
• łagodzą wydźwięk wypowiadanych treści

funkcje frazeologizmów

Beztroskie dzieciństwo, które zawsze uchodzi na sucho. (pieluszki) Strepsils - skuteczna pomoc w gardłowej sprawie.

• wykorzystywanie w tekstach prasowych i reklamowych

funkcje frazeologizmów

• fleksyjne

• leksykalne

• składniowe

osobliwości frazeologizmów

tynf - dawna moneta polska ze srebra i miedzi umór - śmierć, zguba sukurs - pomoc, wsparcie, odsiecz, ratunek nadobny - bardzo ładny lub przyjemny łut - dawna jednostka miary, ok. 13 gramów

• fleksyjne

• leksykalne

archaizmy słownikowehistoryzmydobry żart tynfa wart pić na umór, zakochać się na umór iść|przyjść w sukurs odpłacać pięknym za nadobne łut szczęścia

• składniowe

osobliwości frazeologizmów

mieć czegoś od groma stoczyć się do rynsztoka mieć bzika zrobić kogoś w balona mieć haka na kogoś dostać kosza wyjść za mąż siąść na koń diabli biorą a niech to wszyscy diabli

• fleksyjne

• leksykalne

• składniowe

osobliwości frazeologizmów

dawna rekcja (związek rządu):być z kimś za pan brat zapomnieć na śmierć

konstrukcje syntetyczne:przymierać głodem odbić się żywym echem stanąć murem

• fleksyjne

• leksykalne

• składniowe

osobliwości frazeologizmów

Innowacja językowa to każdy nowy element pojawiający się w języku. Innowacja frazeologiczna to celowa lub nieświadoma (i wtedy zwykle niepoprawna) zmiana budowy i (lub) funkcji semantycznej związku frazeologicznego. Z radiem ZET zawsze wstajesz prawą nogą Z radiem ZET zawsze jesteś w sosie

innowacje frazeologiczne

• Innowacje uzupełniające

• Innowacje modyfikujące
• skracające
• rozwijające
• wymieniające
• kontaminujące
• regulujące
• Innowacje rozszerzające

trzy główne typy innowacji frazeologicznych

jAK POWSTAją DEFORMACJE frazeologiczne?

• WBIJAĆ SOBIE NÓŻ W PLECY(wbijać komuś nóż w plecy)
• ODCZUĆ COŚ NA WŁASNYCH BARKACH/PLECACH (odczuć coś na własnej skórze)

CIARKI IDĄ PO PLECACH:

• ciarki biegną po skórze
• ciarki przechodzą po grzbiecie

wymiana składnika leksykalnego

• KAMIEŃ(kamień węgielny)

• OSTATNI KRZYK(ostatni krzyk mody)

• GŁOWA NA KARKU(mieć głowę na karku)
• LEŻEĆ NA ŁOPATKACH (leżeć na obu łopatkach)

uszczuplenie związku o jakiś składnik

• odwrócić się do kogoś WROGIMI plecami
• PRZYSŁOWIOWA kropka nad „i”

• czuć na plecach GORĄCY oddech
• mieć BARDZO SILNE plecy

rozbudowanie o dodatkowy element leksykalny

STOPA ŻYCIA(stopa życiowa)

COŚ SPALI SIĘ NA PANEWCE(coś spaliło na panewce)

OD STÓP DO GŁOWY(od stóp do głów)

zmiana postaci gramatycznej jednego elementu

PRZYWIĄZYWAĆ DO CZEGOŚ ZNACZENIE(przywiązywać wagę +mieć znaczenie)

ŁAPAĆ WIATR W PLECY (łapać wiatr w żagle + dostać wiatr w plecy)

kontaminacja

Znaczenie: wywoływać zawiśćZnaczenie: przyciągać uwagę.

KŁUĆ W OCZYRóżnorodność towarów na wystawach sklepowych aż kłuła w oczy przechodniów.

Nieznajomość znaczenia związku

... RAZY POD RZĄD(z rzędu, po kolei)Ta melodia nadawana była dwa razy pod rząd.

W PIERWSZYM RZĘDZIE(najpierw, po pierwsze)W pierwszym rzędzie omówimy warunki ogólne.

Stosowanie kalki językowej

12. z przymrużeniem oka

5. w każdym bądź razie

11. znaleźć język

4. wyłożyć kawę na ławę

10. ciemności egipskie

3. pobić kogoś na łopatki

9. odnieść porażkę

2. zachodzić w głowę

8. wypić duszkiem

1. mieć duszę na ramieniu

KTÓRE ZWIĄZKI FRAZEOLOGICZNE SĄ BŁĘDNE?

4. znaleźć język -> znaleźć z kimś wspólny język

3. odnieść porażkę -> ponieść porażkę + odnieść zwycięstwo

2. w każdym bądź razie -> w każdym razie

1. pobić kogoś na łopatki -> kłaść/położyć kogoś na łopatki

ODPOWIEDZI

Chłopiec do bicia

Puścić coś płazem

coś idzie, poszło jak z płatka

co znaczą i skąd się wzięły poniższe frazeologizmy?

Chłopiec do bicia

ktoś, na kogo można zwalić winę, a on nie zaprotestuje; taki ofiarny kozioł

Puścić coś płazem

wybaczyć coś komuś, nie ukarać go

coś idzie, poszło jak z płatka

coś układa nam się pomyślnie, szczęśliwie, coś udaje się bez trudu, idzie łatwo, lekko, bez przeszkód’

co znaczą i skąd się wzięły poniższe frazeologizmy?

słomiany zapał

nie w kij dmuchać

języczek u wagi

co znaczą i skąd się wzięły poniższe frazeologizmy?

słomiany zapał

zapał nagle powstający i szybko przemijający

nie w kij dmuchać

może się odnosić do czegoś – i wówczas znaczy ‘to jest nie byle co, nie drobnostka, ale coś ważnego’ – lub do kogoś – i wtedy dotyczy ‘osoby ważnej, wyjątkowej’.

języczek u wagi

czynnik z pozoru mało ważny, a jednak rozstrzygający w jakiejś sprawie.czynnik z pozoru mało ważny, a jednak rozstrzygający w jakiejś sprawie.

co znaczą i skąd się wzięły poniższe frazeologizmy?

Bibliografia

• Słownik frazeologiczny wydawnictwo szkolne PWN
• https://polszczyzna.pl/frazeologizmy-skad-sie-wziely/
• https://aleklasa.pl/gimnazjum/gramatyka/c183-frazeologia/2-pochodzenie-frazeologizmow
• https://obcyjezykpolski.pl/cos-idzie-poszlo-jak-z-platka/
• https://obcyjezykpolski.pl/nie-w-kij-dmuchac/
• sjp.pwn.pl
• https://www.nck.pl/projekty-kulturalne/projekty/ojczysty-dodaj-do-ulubionych/ciekawostki-jezykowe/czy-slomiany-wdowiec-ma-slomiany-zapal-,c,

Dziękujemy za uwagę