Z LEGEND DAWNEGO EGIPTU

Paweł Domzalski

"Z legend dawnego Egiptu"

"Z legend dawnego Egiptu" to nowela Bolesława Prusa, wydana w 1888 r. Autora zainspirowały losy niemieckich cesarzy – historia przekazania władzy między pokoleniami, ale akcję utworu przeniósł w czasy egipskich faraonów. Dzięki temu refleksja zyskała wymiar uniwersalny.

"Z legend dawnego Egiptu" to nowela o tematyce historycznej, wydana w 1888 r. Inspiracją były losy niemieckich cesarzy – Wilhelma I i jego następcy Fryderyka III. Wilhelm poważnie zachorował i oddał tron swojemu synowi Fryderykowi, który jednak dzierżył władzę tylko 99 dni, po czym zmarł. W noweli pobrzmiewają echa libretta opery Giuseppe Verdiego Aida z 1871 r. (akcja rozgrywa się w czasie wojny egipsko-etiopskiej; młody wódz Radames pragnie dowodzić wojskami Egiptu; liczy na to, że gdyby udało mu się zwyciężyć, faraon uwolniłby jego ukochaną – niewolnicę Aidę i zezwoliłby mu na jej poślubienie).

"Z legend dawnego Egiptu" – geneza

Nowelę Bolesława Prusa "Z legend dawnego Egiptu" uważa się za jedno ze szczytowych osiągnięć pisarza, jak i całego polskiego pozytywizmu. O jego randze zdecydowały między innymi umiejętnie poprowadzona intryga, wyraziste postaci, starożytna sceneria, a także uniwersalna treść. Tematyka dzieła wykracza jednak poza sztandarowe tematy, które poruszano w literaturze tego czasu. Typowym miejscem akcji w nowelach pozytywistycznych była wiejska izba, robotnicze mieszkanie, miejska ulica, plac handlowy czy podwórko. Pojawiał się w nich najczęściej bohater z niższych warstw społecznych, typowy reprezentant danego środowiska. Niewielu tam wysoko urodzonych, geniuszów lub herosów. Chociaż figurom takim jak tytułowa postać noweli Michałko (który z narażeniem życia ocalił zasypanego gruzami robotnika) na pewno nie można odmówić bohaterstwa, to jednak zasadniczo różnią się one od Ramzesa i Horusa przedstawionych w utworze Z legend dawnego Egiptu. Czy zatem można uznać tę nowelę za reprezentatywną dla pozytywizmu?

Tematyka noweli "Z legend dawnego Egiptu" na pierwszy rzut oka wydaje sie zupełnie nie pasować do czasów literatury pozytywistycznej. A jednak zajmuje w niej istotne miejsce – skupia w sobie ważne problemy epoki i należy po dziś dzień do najchetniej czytanych utworów Bolesława Prusa. Pozytywizm, jak każdy inny okres literacki, niejedno ma imie.

Słownik

Cechy noweli: krótki utwór epicki o jednowątkowej, zwięzłej fabule – nowela Prusa ma jedynie kilka stron; akcja koncentruje się wokół wątku zbliżającej się śmierci chorego Ramzesa i przekazania władzy jego wnukowi Horusowi; silnie udramatyzowana, wyraziście zarysowana akcja (zawiązanie akcji, perypetie, punkt kulminacyjny, puenta) – stuletniego faraona Ramzesa zaatakowała tajemnicza choroba i jest on o krok od śmierci (pozostało ryzykowne lekarstwo, które albo uzdrowi władcę, albo go zabije); do przejęcia władzy przygotowuje się wnuk faraona – młody reformator Horus (pisze edykty i oczekuje, że słudzy przyniosą mu pierścień dziada – znak władzy); nieoczekiwanie Horus zostaje ukąszony przez pająka (wierzy, że to pszczoła) i słabnie, aż w końcu umiera, a Ramzes po wypiciu leku odzyskuje zdrowie; puentą jest zdanie: „Patrzcie tedy, że marne są ludzkie nadzieje wobec wyroków, które Przedwieczny ognistymi znakami wypisuje na niebie”; narrator trzecioosobowy, wszechwiedzący, subiektywny – ocenia władców i wielokrotnie podkreśla wpływ przeznaczenia na życie człowieka.

"Z legend dawnego Egiptu" – gatunek

"Z legend dawnego Egiptu" – słuchowisko

Bolesław Prus "Z legend dawnego Egiptu" Właśnie księżyc, przy którym tliła się złowroga gwiazda Saturn, złocił spiżowe wody Nilu, na łąkach i ogrodach malował cienie olbrzymich piramid i na kilka mil wokoło oświetlał całą dolinę. Mimo późnej nocy w chatkach i gmachach płonęły lampy, a ludność pod otwarte niebo wyszła z domów. Po Nilu snuły się łódki gęsto jak w dzień świąteczny; w palmowych lasach, nad brzegami wody, na rynkach, na ulicach i obok pałacu Ramzesa falował niezliczony tłum. A mimo to była cisza taka, że do Horusa dolatywał szmer wodnej trzciny i jękliwe wycie szukających żeru hien. Źródło: Bolesław Prus, Z legend dawnego Egiptu, [w:] tegoż, Opowiadania i nowele. Wybór, oprac. T. Żabski, Wrocław 1996, s. 393.

i jego odpowiedzi oraz plany kolejnych edyktów.

rozmyślającego o Berenice.

o nieuchronnej śmierci członka dynastii.

i śmierć następcy tronu.

i planowanych ułaskawieniach.

i wypicie niebezpiecznego lekarstwa.

i na pierścień do uprawomocnienia edyktów przygotowanych przez umierającego Horusa.

i rozpoznanie śmiertelnego ukąszeniu Horusa przez pająka.

Przeciągnij we właściwe miejsca tabeli odpowiednie uzupełnienia planu zdarzeń.

"Z legend dawnego Egiptu" – plan zdarzeń

Bolesław Prus Z legend dawnego Egiptu Patrzcie tedy, że marne są ludzkie nadzieje wobec wyroków, które Przedwieczny ognistymi znakami wypisuje na niebie. B. Prus, Z legend dawnego Egiptu, w: tegoż, Opowiadania i nowele. Wybór, oprac. T. Żabski, Wrocław 1996, s. 398.

Bolesław Prus Z legend dawnego Egiptu Patrzcie, jak marne są ludzkie nadzieje wobec porządku świata; patrzcie, jak marne są wobec wyroków, które ognistymi znakami wypisał na niebie Przedwieczny!... B. Prus, Z legend dawnego Egiptu, w: tegoż, Opowiadania i nowele. Wybór, oprac. T. Żabski, Wrocław 1996, s. 391.

Zapoznaj się z poniższymi fragmentami noweli Bolesława Prusa i odpowiedz na pytania: a) Jaka uniwersalna myśl została wyrażona w noweli Prusa? b) W jakim celu Bolesław Prus umieszcza te fragmenty na początku i na końcu tekstu?

Retardacja - (łac. retardatio - opóźnienie) figura stylistyczna polegająca na zatrzymywaniu lub opóźnianiu akcji utworu literackiego, najczęściej za pomocą rozbudowanych opisów, w celu zwiększenia napięcia u czytelnika.

Wskazówka: Poszukaj tych fragmentów, w których wydarzenia są interpretowane przez bohaterów w sposób korzystny dla siebie, lecz niezgodny z rzeczywistością; w których rezygnują z kolejnych marzeń, chcąc zrealizować chociaż te najważniejsze; w których relacja narratora sugeruje nie wprost nadchodzącą tragedię.

Wypisz te fragmenty noweli, w których jest widoczny zabieg retardacji, polegający na odwlekaniu punktu kulminacyjnego i sugerowaniu innego zakończenia fabuły (w tym przypadku – szczęśliwego dla Horusa).

starość

przyszłość

młodość

użyteczność

pozytywizm

romantyzm

rozum

społeczeństwo

autonomia

przeszłość

serce

prawo do szczęścia

uniformizacja

jednostka

Kontrast był jednym z ulubionych zabiegów stylistycznych twórców nowel w pozytywizmie, czego przykładem są postawy bohaterów "Z legend dawnego Egiptu". Przyporządkuj do Ramzesa i Horusa odpowiednie elementy, układając je w pary przeciwieństw.

Jedną z cech noweli jako gatunku jest zwięzłość. Na podstawie noweli "Z legend dawnego Egiptu" odpowiedz, jakie wątki drugoplanowe mogłyby się w niej pojawić, gdyby Prus postanowił rozbudować jej treść. Zastanów się, które wątki zostały zaledwie napomknięte. Jaka była przeszłość poszczególnych bohaterów wspominanych w noweli? Jakie konflikty między nimi nastąpiły w przeszłości? Jakie działania polityczne prowadził wcześniej Ramzes?

Czy los niewolników wzmiankowanych w noweli można – twoim zdaniem – potraktować jako metaforę losu uboższych warstw społecznych (np. chłopów) żyjących w czasach współczesnych Prusowi? Sformułuj wypowiedź pisemną liczącą około 100 słów. Rozważ podobieństwa i różnice między życiem chłopów II połowy XIX wieku oraz egipskich niewolników. Jakie mieli prawa? Jakie obowiązki? Jaką pracę wykonywali? Czy mogli sami ją planować?

Stuletni Ramzes, potężny władca Egiptu, dogorywał. Na pierś mocarza, przed którego głosem pół wieku drżały miliony, padła dusząca zmora […]. Leżał, jak powalony cedr, wielki faraon na skórze indyjskiego tygrysa, […] zawołał najmędrszego lekarza ze świątyni w Karnaku i rzekł: - Wiem, że znasz tęgie lekarstwa, które albo zabijają, albo od razu leczą. Przyrządź mi jedno z nich, właściwe mojej chorobie, i niech mi się to raz skończy... tak albo owak. Lekarz wahał się. - Pomyśl, Ramzesie - szepnął – […] mogęż ci zadać lekarstwo, niepewne nawet dla najmłodszego z twoich wojowników? Ramzes aż usiadł na łożu. - Muszę być bardzo chory - zawołał - kiedy ty, kapłanie, ośmielasz się dawać mi rady! Milcz i spełnij, com kazał. […] …Księżyc, przy którym tliła się złowroga gwiazda Saturn, złocił spiżowe wody Nilu, na łąkach i ogrodach malował cienie olbrzymich piramid i na kilka mil wokoło oświetlał całą dolinę. Mimo późnej nocy w chatach i gmachach płonęły lampy, a ludność pod otwarte niebo wyszła z domów. Po Nilu snuły się łódki, gęsto, jak w dzień świąteczny; w palmowych lasach, nad brzegami wody, na rynkach, na ulicach i obok pałacu Ramzesa falował niezliczony tłum. A mimo to była cisza taka, że do Horusa dolatywał szmer wodnej trzciny i jękliwe wycie szukających żeru hien. - Czemu oni tak się gromadzą? - spytał Horus jednego z dworzan, wskazując na niezmierzone łany głów ludzkich. - Chcą w tobie, panie, przywitać nowego faraona i z twoich ust usłyszeć o dobrodziejstwach, jakie im przeznaczyłeś.

Przeczytaj uważnie zamieszczone poniżej fragmenty tekstu. Omów relację między władcą a mieszkańcami kraju, zarówno tymi, którzy piastują wysokie funkcje, jak i zwykłymi ludźmi. O czym świadczy milczenie, które nakazuje Ramzes lekarzowi i takie samo milczenie, które towarzyszy tłumom oczekującym na nowego faraona?

Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z 1997 r., fragmenty Art. 30. Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych. […] Art. 37. Kto znajduje się pod władzą Rzeczypospolitej Polskiej, korzysta z wolności i praw zapewnionych w Konstytucji. […] Art. 61. Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. […] Art. 62. Obywatel polski ma prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania Prezydenta Rzeczypospolitej, posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego, jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat. […]

Wyjaśnij, czy prawa opisane w Konstytucji Rzeczpospolitej są zgodne z obyczajami panującymi w Egipcie z opowiadania Bolesława Prusa? Wskaż różnice.

Sentencję rozpoczynającą i kończącą nowelę możesz zinterpretować jako przekonanie dotyczące działania siły wyższej w świecie, jako życiową mądrość wynikającą z doświadczenia smutku i zawiedzionych nadziei, a także potraktować ją jako wyraz poglądów pozytywistycznych.

Napisz wypowiedź argumentacyjną na około 400 słów, w której zinterpretujesz przesłanie noweli zawarte w słowach: „Patrzcie tedy, że marne są ludzkie nadzieje wobec wyroków, które Przedwieczny ognistymi znakami wypisuje na niebie”.

Wykorzystano materiały z Platformy edukacyjnej Ministerstwa Edukacji i Nauki,z Wydawnictwa GWO oraz prezentację p. Małgorzaty Miazgi

Paweł Domzalski

Do zobaczenia!