3 maja

3 maja 1791

5. Kontekst historyczny6. Sprawdź się!

4. Kalendarium

3. Z historii...

2. Czy wiesz, że?

1. Co to za święto?

spis treści

Co to za święto?

• 3 maja jest dla Polaków szczególnym dniem. Upamiętniamy wtedy rocznicę uchwalenia Konstytucji - już po raz 230. Jest to również święto Maryi Matki Bożej Królowej Polski.

• Dokument ten nadal niesie wiele uniwersalnych przesłań i jest wzorem konsensusu między zwaśnionymi politycznie stronami. Jej twórcy wykazali się wyobraźnią oraz długofalowym myśleniem i działaniem dla dobra kraju. Konstytucja 3 maja była silnym impulsem pobudzającym społeczną świadomość potrzeby zmian w funkcjonowania państwa, dawała też nadzieję na reformy. Konstytucja była cywilizacyjnym osiągnięciem obywateli Rzeczpospolitej Obojga Narodów, ważną kartą wspólnej historii Polski i Litwy. Stała się też wzorem dla innych państw.

Konstytucja 3 maja znosiła liberum veto, konfederacje, sejm skonfederowany.

Dokument znosił wolną elekcję, która nie sprawdziła się w Polsce. Po śmierci Stanisława Augusta Poniatowskiego władzę w Polsce miał przejąć władca z dynastii Wettynów, a następnie miała być ona dziedziczona.

Konstytucja wprowadzała podział władzy na ustawodawczą, wykonawczą oraz sądowniczą. Jej celem było wprowadzenie ładu w polskiej polityce i prawie.

Autorami Konstytucji byli Hugo Kołłątaj, Ignacy Potocki oraz król Stanisław August Poniatowski. Była to druga podpisana ustawa zasadnicza na całym świecie. Pierwszą uchwalono w Stanach Zjednoczonych (1787 r.)

Czy wiesz, że?

Czy wiesz, że?

Aby Konstytucja była zawsze aktualna, co 25 lat miał zbierać się Sejm Konstytucyjny, który miałby prawo zmian w zapisach konstytucji.

Władza ustawodawcza spoczywała w dwuizbowym parlamencie. Konstytucja 3 maja wprowadzała pięciu ministrów: policji, pieczęci spraw wewnętrznych, pieczęci spraw zagranicznych, ministra belli (wojny) i ministra skarbu.

Wprowadzono stałą armię, której liczebność miała sięgać 100 tys. żołnierzy. Ustanowiono podatki w wysokości 10% dla szlachty i 20% dla duchowieństwa.

W dniu uchwalenia Konstytucji 3 maja przestała istnieć Rzeczpospolita Obojga Narodów, a w jej miejsce została powołana Rzeczpospolita Polska.

Konstytucja przetrwała tylko czternaście miesięcy. Jej przeciwnikami byli wszyscy przedstawiciele warstwy magnackiej, która z dnia na dzień straciła szansę do bogacenia się czy przekupowania posłów. W 1792 roku w Petersburgu zawiązała się konfederacja targowicka.

W dwudziestoleciu międzywojennym, kiedy Polska po 123 latach odzyskała niepodległość, wznowiono święto Konstytucji 3 maja. Podczas okupacji hitlerowskiej po raz kolejny Polacy nie mogli świętować w tym dniu, a dopiero od roku 1989 do kalendarium świąt narodowych powrócił 3 maja.

W roku 1794 wybuchło powstanie kościuszkowskie, które zakończyło się sromotną klęską i trzecim rozbiorem (1795 r.). Polska oficjalnie przestała istnieć na mapach Europy. Do tego dnia świętowano uchwalenie Konstytucji 3 maja. Później celebrowanie tego święta było zakazane we wszystkich zaborach.

Targowiczanie byli zaciekłymi przeciwnikami reform i w roku 1792 wraz z armią rosyjską wkroczyli do Polski. Wojna z Rosją zakończyła się dla Polaków klęską i drugim rozbiorem kraju (1793 r.).

Czy wiesz, że?

• 1791 - uchwalenie przez Sejm Wielki Konstytucji 3 maja

• 1792 - obchody pierwszej rocznicy, ceremonia wmurowania kamienia węgielnego pod Świątynię Opatrzności Bożej w Warszawie jako wyraz dziękczynienia za uchwalenie Ustawy Rządowej

• 1891 - obchody stulecia uchwalenia Konstytucji 3 maja w trzech zaborach i w ośrodkach emigracyjnych

• 1907 - odezwa Henryka Sienkiewicza na rzecz zbiórki funduszy na polską oświatę

• 1916 - wielkie manifestacje niepodległościowe w Warszawie i Łodzi

• 1918 - manifestacje przeciwko przekazaniu na mocy traktatów brzeskich Ukrainie Chełmszczyzny i Podlasia

• 1919 - rocznica uchwalenia Konstytucji staje się świętem narodowym

• 1924 - papież Pius XI ustanawia święto Matki Bożej Królowej Polski dla upamiętnienia Konstytucji 3 maja

Kalendarium

Kalendarium

• 1946 - manifestacja na rzecz niepodległości i starcia z siłami porządkowymi w Krakowie, studenci manifestujący w Łodzi ostrzelani przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa

• 1951 - zniesienie Święta przez władze

• 1966 - kościelno-patriotyczne obchody milenium chrztu Polski na Jasnej Górze z głównymi uroczystościami Konstytucji 3 maja

• 1980 - odrodzenie tradycji niezależnego świętowania Konstytucji 3 maja, demonstracja w Gdańsku

• 1982 - manifestacja patriotyczna w Warszawie przeciwko stanowi wojennemu rozproszona przez milicję

• 1987 - pochód w Krakowie rozbity przez organy bezpieczeństwa

• 1990 - przywrócenie przez sejm narodowego święta Konstytucji 3 maja

• 2021 - 230 rocznica uchwalenia Konstytucji 3 maja

Z historii...

Po odzyskaniu niepodległości uroczyste obchody organizowały władze państwowe i samorządowe. Brali w nich udział m.in. wojskowi, duchowni i członkowie stowarzyszeń. Jednocześnie stosunek do święta podzielił partie polityczne. Wobec odrzucenia przez sejm wniosku socjalistów o wprowadzenie dnia wolnego podczas tradycyjnego święta robotniczego 1 maja, odmawiali oni uznawania święta narodowego. Tuż przed wybuchem II wojny światowej trzeciomajowe obchody były z kolei okazją do zamanifestowania ofiarności społeczeństwa na rzecz siły zbrojnej państwa.

Kontekst historyczny

Rzeczpospolita Państwo Korony oraz Wielkiego Księstwa Litewskiego było osłabione wewnętrznie. Uprzywilejowanie szlachty nie dawało możliwości manewru politycznego i przeprowadzenia reform przez królów. Zdecydowana większość posiadaczy ziemskich była również przeciwko uchwałom zmniejszających ich władzę i przywileje. Rzeczpospolita była również wyczerpana częstymi wojnami toczonymi w przeszłości, przez m.in. wojny ze Szwecją, wojny z Rosją czy wojny z Turcją.

Kontekst historyczny

Rosja Od czasów Sejmu Niemego (1717 r.) realną władzę nad królestwem obejmowało carstwo rosyjskie. Caryca Katarzyna II, wiedząc o uległości Stanisława Poniatowskiego, nie pozwalała zreformować Rzeczpospolitej. Polakom udało się przeforsować ustawę w czasie, gdy w 1787 r. wojska tureckie przeprowadziły inwazję na Rosję, chcąc odzyskać tereny utracone w 1774 r. W końcu lat 80 - tych powołano Sejm Wielki i w trzecim roku obrad podpisano konstytucję (1791 r.). W tym samym czasie u wschodniego sąsiada do wojny przyłączyła się również Szwecja. Rosyjskie wojska były zbyt zajęte konfliktem, by interweniować w Polsce. Katarzyna II brała pod uwagę, że zwiększona przez sejm polska armia pomoże jej w walce przeciwko Turkom i Szwedom. Jednak w ostatniej chwili się z tego wycofała, gdyż Rosja uzyskiwała przewagę na polu bitewnym. Większość reform i podpisana konstytucja zostały już uchwalone. Rok po tych wydarzeniach, w styczniu 1792 r., podpisano korzystny dla Rosji pokój. Od tego roku celem Katarzyny II stało się obalenie reform Konstytucji 3 maja.

start

Sprawdź się!

Koniec