Rok 1984

oprac. Martyna Kamińska, 2021

George Orwell

Rok 1984

1903-1950, właśc. Eric Arthur Blair

• urodził się w indyjskim mieście Motihari (Bengal, kraina historyczna - wówczas kolonia brytyjska)
• ojciec ze zubożałej angielskiej klasy średniej, urzędnik, matka Francuzka o artystycznej duszy (guwernantka), młodsza od męża o 18 lat
• brak wsparcia od ojca w kwestii pisarstwa
• dobre wyniki w nauce, mimo upokorzeń związanych z brakiem pieniędzy

MiniCV ORWELLA

• stypendium w Eton College
• w 1922 - wyjazd do Birmy - praca w indyjskiej policji cesarskiej, która była częścią służb administracyjnych
• 1928 - złożenie dymisji, choroba (słabe zdrowie), początek pisarstwa - "Birmańskie dni" (1934)
• przyjazd do Paryża - Orwell okradziony, zamieszkał w nędznym, zapluskwionym hoteliku (kiepskie warunki i jedzenie)
• żył z zastawiania pamiątek, ubrań, pracował po 10 godzin dziennie jako pomywacz i sprzątacz w knajpach
• powrót do Londynu - noclegownia dla bezdomnych

• włóczęga na własne życzenie? żebractwo, jedzenie w organizacjach -> "Pamiętnik pomywacza" - odrzucona przez wydawcę (zamierzał zniszczyć maszynopisy - powstrzymany przez przyjaciółkę)
• wydanie w 1933 - "Na dnie w Paryżu i Londynie: - ukrycie pod pseudonimem - strach przed klapą i wstyden dla rodziców (imię od króla, nazwisko od rzeki)
• przeprowadzka na wieś i ożenek
• pod koniec 1936 - udział w wojnie domowej w Hiszpanii (w milicji Robotniczej Partii Zjednoczenia Marksistowskiego) - zwolenników rewolucji, ale przeciwników Stalina i reprezentowanego przez niego modelu władzy

• walka w szeregach przybyłych z Anglii oddziałów ochotniczych - 1936 postrzelony w gardło
• walka w Barcelonie pomiędzy stalinowską i niestalinowską lewicą - dezinformacja, czystki w szeregach rewolucjonistów, represje, donosy, skrytobójstwa, ehzekucje...
• ikwidacja POUM z rozkazu Moskwy - ukrywanie się przed represjami (rozstrzelanie)
• 1937 - ucieczka z żoną do Francji - "W hołdzie Katalonii" (1938)
• w czasie II wojny światowej - pisarz, dziennikarz, eseista (ze względu na zły stan zdrowia nie przyjęto go do czynnej służby, przystał do oddziałów samooobrony, potem dziennikarz radiowy BBC)
• adoptował z żoną synka (ur. 1944 Richard Horatio)
• 1945 - podróż do Francji, Niemiec, Austrii - śmierć żony
• ostatnie lata - 1946 - przeniesienie na szkocką wyspę Jura - wynajęcie starej, odludnej farmy - sielankowy azyl - łowienie ryb, jeżdżenie motocyklem, przyjmowanie gości, spędzanie czasu z synkiem
• śpieszył się, by dokończyć "Rok 1984", który powstawał w szpitalach
• ożenił się powtórnię 3 miesiące przed śmiercią
• zmarł w 1950 roku, mając 47 lat

• 1933 "Na dnie w Paryżu i Londynie"
• 1934 "Birmańskie dni"
• 1935 "Córka proboszcza"
• 1936 "Wiwat aspidistra"
• 1937 "Droga na molo Wigan"
• 1939 "Brak tchu"
• 1945 "Folwark zwierzęcy"
• 1949 "Rok 1984"

Kilka tomów powieści, felietonów, recenzji, esejów, artykułów, a także wierwsze, pamiętniki i listy. Większość dzieł zawiera wątki autobiograficzne.

Twórczość

zimna wojna - umowne określenie stanu stosunków międzynarodowych charakteryzujących się trwałym konfliktem, ale również niemożnością jego rozstrzygnięcia przez konfrontację militarną. Choć wiele konfliktów w historii można określić tym mianem, obecnie zimną wojną nazywa się globalny konflikt po II wojnie światowej (wówczas określenie to weszło do powszechnego użytku). Zimna wojna po II wojnie światowej rozpoczęła się jako konflikt między ZSRR a światem demokracji zachodnich, jednak stopniowo front konfrontacji rozszerzył się i zróżnicował. W tym okresie zimna wojna charakteryzowała się silnym, choć zmiennym napięciem politycznym, wyścigiem zbrojeń, konfrontacją ideologiczną i wojną psychologiczną, walką o wpływy na terenach peryferyjnych z punktu widzenia głównych protagonistów oraz instrumentalnym traktowaniem wymiany handlowej i kulturalnej, przy jednoczesnej powściągliwości w działaniach wojskowych. Główne strony konfliktu weszły w posiadanie broni jądrowej, jednak unikały jej użycia, a konfrontację przenosiły najczęściej na obszary peryferyjne.

Kontekst historyczny

Temat 1

Struktura Owellowskiego świata

Wojna to pokójWolność to niewola niewiedza to siła

Metafory społeczeństwa

Trzy wrogie mocarstwa

Mapa świata

Jedno z trzech supermocarstw. Podzielone na prowincje, nie ma stolicy, głównym ośrodkiem jest Londyn. Oficjalnym ustrojem jest angsoc (angielski socjalizm). Na czele państwa stoi Wielki Brat. Władzę sprawują cztery ministerstwa: Minipra (zajmuje się propagandą i fałszowaniem historii), Minipax (zajmuje się sprawami wojny), Miniobfi (racjononowanie dóbr), Minimił (aparat opresji - totalna kontrola obywateli, przesłuchania, tortury).

Oceania

Na jakie sposoby sprawowana jest władza?

• Wielki Brat jako głowa państwa (dyktator)
• Członkowie Partii Wewnętrznej poniżej 2%
• Partia Zewnętrzna
• Prole - ok. 85% populacji

Struktura Społeczna

Wyjaśnij pojęcia i przedstaw, w jaki sposób działają te metody.

Indoktrynacja(w tym nowomowa)

Filary sprawowania władzy autorytarnej

Kult jednostki

Inwigilacja

Propaganda(w tym fałszowanie historii)

W jaki sposób myślą osoby niesłyszące od urodzenia?

czy ograniczony zasób słów może według ciebie wpływać na pojmowanie świata i wyrażanie własnego zdania?

To struktura pojęciowa, w której odbijają się potoczne sądy o świecie, właściwe danej społeczności, kulturze i tradycji. Różnią się one od wiedzy naukowej czy encyklopedycznej. Odnajdujemy je w różnych zjawiskach językowych, np. w znaczeniach wyrazów, związków frazeologicznych, w metaforach, a także w formach gramatycznych charakterystycznych dla danego języka. Badacze zajmujący się tą gałęzią językoznawstwa nawiązują do myśli niemieckiego filozofa Wilhelma von Humboldta (1767–1835), który uważał, że nie ma jednakowych praw językowych dla wszystkich języków. To, jaką mamy gramatykę, słownictwo, zależy od kultury danego społeczeństwa (narodu). Inaczej myślimy w językach obcych niż w języku rodzimym. Ta wiedza wynika z różnej tradycji, w której się wychowaliśmy. Do myśli Humboldta nawiązywali również badacze amerykańscy (lingwiści oraz antropolodzy) na początku XX wieku. Zauważyli, że w języku Indian Ameryki Północnej pojawiają się pojęcia i konstrukcje (reguły) gramatyczne, których nie ma w języku angielskim (wywodzącym się przecież z kultury europejskiej) – jak również odwrotnie: języki europejskie mają znaczenia i wyrazy, które nie są przydatne dla amerykańskich autochtonów. Dwaj wybitni badacze – Edward Sapir i Benjamin Lee Whorf (na podstawie prac nad językiem Indian Hopi) zauważyli, że język wpływa na nasze myślenie o rzeczywistości (kulturze), a rzeczywistość, w której się wychowujemy, żyjemy, wpływa na nasz język. Tę zależność nazwano teorią relatywizmu językowego. Można więc powiedzieć, że językowy obraz świata to potoczna wiedza zapisana w języku. Różni się ona od wiedzy naukowej (encyklopedycznej) zarówno zbiorem wyrazów, które nazywają zjawiska konkretne, jak i sposobem patrzenia na świat. Podstawowym środkiem przekazu jest język potoczny (styl potoczny). Nie znaczy to, że jest to styl kolokwialny, grubiański, prostacki. Jest to natomiast taki przekaz, w którym odbija się spojrzenie zwykłego człowieka na świat. Wiele w nim zatem potocznych metafor (np. coś kryje się za horyzontem, patrzeć na coś z lotu ptaka, widzieć coś kątem oka), stereotypowych wyobrażeń i mitów zapisanych we frazeologizmach i formach wyrazowych (np. wyskoczyć jak filip z konopi, zbaranieć, aksamitny/chropowaty głos). Przez badaczy ten styl komunikacji nazywany jest również antropocentrycznym, czyli takim, w którego centrum znajdują się człowiek i jego najbliższe otoczenie, albo takim, w którym świat można poznać, jeżeli się opisuje ludzkie doświadczenia (poznawcze, myślowe, emocjonalne).

Językowy obraz świata

• redukcja słów
• abstrakcyjne skróty (np. Minimił)
• regularność (np. adobry, ekstradobry, superekstradobry)
• pozbawienie dwuznaczności i odcieni znaczeniowych
• tworzenie kolejnych form od jednego słowa - wygaszanie niektórych form (np. myśl zamiast tezy, prędkościowo)
• wyrazy złożone - dobromyśl, myślozbrodnia

zasady nowomowy

Jaki cel mogły mieć takie zmiany?

Nowomowa

Do czego wykorzystuje język Państwo totalitarne?

• budowania autorytetu władzy
• manipulowania faktami i usprawiedliwiania nadużyć władzy
• usprawiedliwiania łamania prawa przez władzę
• zastraszania i budowania atmosfery zagrożenia i podejrzliwości
• szerzenia propagandy sukcesu, tuszowania niedociągnięć
• budowania i wzmacniania kultu jednostki
• budowania mitu zewnętrznego wroga odpowiedzialnego za zło
• zakłamywania historii, dezinformacji

Język nowomowy jest wykorzystywany do:

fragment "Człowieka z marmuru" A. Wajdy (skonfrontuj z wypowiedziami Miłosza o roli artysty w socjalizmie)

Kontrola sztuki

Jest rok 2014. Polska to wciąż kraj komunistyczny, gdyż obrady Okrągłego Stołu i transformacja z 1989 roku zakończyły się porażką. Do Warszawy przyjeżdża para młodych Szwedów, aby nakręcić film o swoich rówieśnikach zza żelaznej kurtyny

"Pocztówki z Republiki Absurdu" Jana Holoubka (dla chętnych)

4. Kontrola fizyczna - ciało obywatela jest pod ścisłą kontrolą. mowa ciała może zdradzić człowieka, pokazać, że coś ukrywa. Winston uważa, że największym wrogiem człowieka jest system nerwowy. W państwie jest obowiązkowa poranna gimnastyka, a porządek dnia jest odgórnie narzucony. Do rozrywek należą na przykład egzekucje, wiece, odczyty. Kontroli podlega także seks - dozwolony jest tylko w małżeństwie i bez przyjemności.5. Kontrola relacji międzyludzkich - obywatele mają obowiązek być lojalnym tylko wobec Partii, a to wymaga zniszczenia relacji międzyludzkich. Brak przyjaźni, miłości, zaufania. Sąsiedzi i rodzina szpiegują się nawzajem, a donos jest najwyższą formą bohaterstwa."Zdradą byłoby, gdyby mnie zmusili, żebym przestał cię kochać"6. Niszczenie poczucia indywidualności i tożsamości - Winston nie wie dokładnie, ile ma lat, co się stało z jego matką, ojcem, siostrą, nie ma żadnych dokumentów, zdjęć, pamiątek, ma tylko wspomnienia. Oprócz nazwiska ma numer. Jego życie nie różni się od życia innych członków Partii Zewnętrznej. Wszyscy mieszkają tak samo, jedzą i piją to samo. Nie wolno mu prowadzić pamiętnika, mieć hobby etc,7. Kontrola informacji, historii i języka

1. Wielki Brat, przywódca Partii, najwyższy władca Oceanii, którego nikt nigdy nie widział na żywo - przemawia do obywateli z teleekranów, spogląda z plakatów wiszących wszędzie. Ma budzić wyłącznie pozytywne emocje. Propaganda przypisuje mu wyłącznie pozytywne zasługi. Jest bohaterem wojennym, wynalazcą, filozofem, myślicielem, obrońcą. Jest nieomylny. Nie ma znaczenia, czy faktycznie istnieje.
2. Manipulacja psychologiczna - pozbawienie obywateli zdolności do samodzielnego myślenia. Są nieustannie poddawani propagandzie lejącej się z teleekranów (w pracy, na stołówce, w mieszkaniach, w przestrzeni publicznej). Partia kanalizuje frustrację podczas Dwóch Minut Nienawiści wymierzonych we wroga państwa - utrzymuje także stan permanentnej wojny - atmosfera terroru, okrucieństwa, czasem zwycięstw. Każdy obywatel wie, że jest bez przerwy śledzony przez Policję Myśli, a dzieci mają wpojoną miłość do Wielkiego Brata.
3. Kanalizowanie niezadowolenia i frustracji - partia kreuje Wroga Ludu, którym jest Emmanuel Goldstein. Jego wizerunek pojawia się podczas Dwóch Minut Nienawiści. Był on zdrajcą i kontrrewolucjonistą, skazanym na śmierć, udało mu się jednak zbiec. Prawdopodobnie nie istnieje.

Jak funkcjonuje Oceania?

Prolka - kobieta z czerwonymi ramionami

Teleekrany

Miejsce, w którym nie ma ciemności

Obraz kościoła św. Klemensa

Szklany przycisk z koralowcem

Wyjaśnij symbole

Wielki Brat

Co jest podstawą zjednoczenia narodu?

Celem ataków jest Emmanuel Goldstein. Występuje w powieści jedynie jako postać negatywna w filmikach propagandowych, prezentowanych w teleekranie. Nie można jednak wykluczyć, że jest jedynie mistyfikacją rządu Oceanii. Według oficjalnej propagandy Partii Goldstein był kiedyś jednym z jej najważniejszych dostojników współpracujących z Wielkim Bratem, ale stał się kontrrewolucjonistą i uciekł do jednego z sąsiednich mocarstw. Goldstein jest Wrogiem Ludu, przywódcą Braterstwa – tajemniczej organizacji opozycyjnej, zajmującej się dywersją w Oceanii, a także domniemanym autorem Księgi demaskującej mechanizmy funkcjonowania angsocu. Przeciwko niemu są wykonywane w Oceanii ceremonie Dwóch Minut Nienawiści, które są spotkaniami propagandowymi obowiązkowymi dla członków Partii Zewnętrznej. W ich trakcie odtwarzany jest na teleekranie paszkwilancki w swojej treści filmik. Z jego treści wynika, że Goldstein jest Żydem. Mit o zagrożeniu dla porządku publicznego ze strony spisku Goldsteina i Braterstwa jest dla Partii uzasadnieniem terroru stosowanego przez Policję Myśli.

Kreowanie wspólnego wroga

Totalitaryzm nie zaczyna się w komorach gazowych!

Temat 2

Człowiek wobec totalitaryzmu

Wpływ totalitaryzmu na człowieka

Krzysztof Bednarski "Portret zbiorowy"

Albert Camus"Dżuma"

Czesław Miłosz "Zniewolony umysł"

Gustaw Herling-Grudziński "Inny świat"

Człowiek wobec totalitaryzmu

Co ich charakteryzuje?

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetuer adipiscing elit, sed diam nonummy nibh euismod tincidunt ut laoreet dolore magna aliquam erat volutpat.

Wróg partii

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetuer adipiscing elit, sed diam nonummy nibh euismod tincidunt ut laoreet dolore magna aliquam erat volutpat.

VS

Członek Partii

Co spotyka wrogów systemu?

Represje

Nawrócenie

stosowanie wymyślnych tortur w celu nawrócenie obywatela na właściwą wiarę

Ewaporacja

ewaporować - zamieniać w parę, wyparowywać tj. znikać bez śladu

Stanisław Barańczak

Stanisław Barańczak 19.12.79: Czyste ręcePalce młodego porucznika Służby Bezpieczeństwa, który w komisariacie dworcowym wertował, podnosząc na mnie co chwila pełen wyrzutu wzrok, wydobyte z moich bagaży rysunki Jana Lebensteina, nie zostawiły na papierze żadnych śladów. Dziwne, Nie żebym się spodziewał plam krwi, smug potu, brudu, czy choćby tłustych odcisków, które podobno zostawiał na książkach lubiący czytać przy jedzeniu Wielki Nauczyciel Ludzkości: praca młodego porucznika Służby Bezpieczeństwa jest czysta, on sam ma tytuł magistra praw i nawyk higieny osobistej, wyniesione z kulturalnej, inteligentnej rodziny. A jednak byłoby jakoś naturalniej, gdyby na naszych wierszach, rysunkach, dziennikach i mózgach pozostawiali, choćby na pamiątkę, swój niepowtarzalny (linie papilarne!) ślad ci najwnikliwsi z odbiorców współczesnej sztuki; zwłaszcza gdy ocalają ją od zagłady jednym niechętnym zdaniem: "No dobra, ostatecznie możemy panu tego nie konfiskować".

1. Doświadczenia z wojny w Hiszpanii
2. Świadek, obserwator europejskich systemów totalitarnych
3. Lliterackie inspiracje - "Nowy wspaniały świat" Aldousa Huxleya (1932)
4. Doświadczenia powojennego Londynu - miasto zniszczone bombardowaniami, w którym panuje potworna bieda
5. Powieściowa Julia ma rysy Soni Brownell, ale opisy miłosnych zbliżeń nawiązują do romansu z Eleanor Jaques (lata 30. XX wieku)

Wątki autobiograficzne

Czy rok 1984 jest wciąż aktualną lekturą?

Graffiti Banksy'ego

Po co dzisiaj czytać tę powieść?

• uświadamia, jak potężnym narzędziem jest słowo.
• ukazuje fenomen zjawiska nowomowy.
• zaczerpnięte z tej powieści cytaty, slogany, pojęcia na stałe weszły do repertuaru języka, jakim pośługujemy się współcześnie (Wielki Brat, nowomowa, dwójmyślenie, orwellowski)
• mówi o tym, jak zakłamuje się historię - historia jest narracją
• pokazuje jak funkcjonuje kult jednostki
• jest źródłem inspiracji artystów (powieści graficzne, graffiti)
• Wielki Brat wciąż patrzy - jesteśmy stale poddawani inwigilacji, choć zgadzamy się na nią i często nie jesteśmy jej świadomi
• jest źródłem wielu motywów, takich jak: wolność, zniewolenie, alienacja jednostki, samotność, miłość, władza, totalitaryzm, kult jednostki, bunt, wojna, wychowanie, pranie mózgu
• jest książką apelem - zjawiska, przed kórymi Orwell przestrzega mogły (mogą?) się rozwinąć, jeśli nie będziemy im przeciwdziałać

Bo...

1. Wskaż słowa klucze w temacie.
2. Wskaż problem do rozważenia.
3. Postaw tezę.
4. Dobierz teksty.

Jakie formy buntu przeciw zniewoleniu ukazują twórcy w swoich utworach? Rozważ problem i uzasadnij swoje zdanie, odwołując się do fragmentu "Roku 1984", całości lektury oraz do innych tekstów kultury.

Przed maturą...

1. Wskaż słowa klucze w temacie.
2. Wskaż problem do rozważenia.
3. Postaw tezę.
4. Dobierz teksty.

Czym może być dla człowieka wolność? Rozważ problem, odwołując się do fragmentu "Roku 1984", całości lektury oraz innych tekstów kultury.

Przed maturą...

Dla chętnych

Utopia negatywna nierozerwalnie łączy się z pojęciem utopii. Utopia to nie liczący się z możliwością realizacji ideał społeczeństwa szczęśliwego. Tak samo nazywane są utwory przedstawiające taki idealny ustrój polityczny, który funkcjonuje w oparciu o zasady sprawiedliwości, solidarności i równości obywateli. Pierwsze utopie powstały już w starożytności (np. „Państwo” Platona). Natomiast sam termin pochodzi od słynnego dzieła Tomasza Morusa z roku 1516 pt. „Utopia”. Tytuł powieści Morusa jest niejednoznaczny, ponieważ słowo to może pochodzić zarówno od greckiego „outopos” (nie-miejsce, miejsce nieistniejące), jak i od „eutopia” (dobre miejsce). Przyjmuje się powyższą dwuznaczność za zamierzony zabieg. Tak więc antyutopia to wzorzec społeczeństwa wynaturzonego, w którym zasady panujące w państwie utopijnym są ukazane jako czynniki ograniczający swobodę człowieka. Będzie to społeczeństwo przyszłości, nadmiernie zorganizowane, oparte na rządach dyktatorskich, którego celem jest zniszczenie ludzkiej indywidualności. „Rok 1984” to próba ukazania właśnie takiego systemu. Antyutopia w przestrzeni narracyjnej nie wprowadza wielu dygresji, ukazujących przejścia zdarzeń i ewolucję systemu do formy ukazanej w powieści. Inaczej dzieje się to w dystopii, w której właśnie dzięki wielu retrospekcjom czytelnik uświadamia sobie, że skutkom opisanym w przeszłości należało zapobiec tu i teraz.

ANTYUTOPIA

Dystopia i antyutopia są często używane wymiennie. Dystopia to rzeczywistość kreowana na podstawie tej, którą już znamy. To fragmenty naszego świata, które zostają przetworzone w taki sposób, że wydają nam się obce i nierealne – pozornie. Co innego antyutopia. W tym świecie wszystko wydaje się obce, bo ma być obce. To odwrotność idealnej krainy, spełnienia naszych marzeń. Miejsce, którego nie dopuszczamy do siebie, bo jest kumulacją naszych najgorszych lęków i wyobrażeń. Tak dalekich, tak przerażających, że aż niemożliwych.

DYSTOPIA A ANTYUTOPIA

Powtórka maturalna

Czy bunt i chaos są dobrymi metodami?

Jak możemy się obronić przed totalitaryzmem?