Want to make creations as awesome as this one?

Transcript

Wizerunek Samuela Bogumiła Lindegoźródło: Samuel Bogumił Linde - twórca pierwszego słownika języka polskiego, red. Z. Gardzielewski, Toruń 1977,

1771-2021250. rocznica urodzin

SAMUEL BOGUMIŁ LINDETWÓRCA PIERWSZEGO SŁOWNIKA JĘZYKA POLSKIEGO

Dom, w którym urodził się Samuel Bogumiła Lindeźródło: https://polona.pl/item/torun-nad-wisla-ksiestwo-poznanskie-dom-w-ktorym-sie-urodzil-w-r-1771-samuel,MjUzNzU3MjI/0/#info:metadata (dostęp: 08.04.2021).

Samuel Bogumił Linde urodził się 24 kwietnia 1771 roku w Toruniu. Należy do czołowych postaci polskiego Oświecenia. Jego ojciec Jan Jacobson Linde przybył do Torunia około 1749 roku ze Szwecji. W roku 1752 roku został mistrzem ślusarskim i w swym domu przy ulicy Sadlarskiej prowadził warsztat. Rok później ożenił się z Anną Barbarą Langenhan, niemiecką imigrantką - córką kamieniarza Jana A. Langenhana. Z ośmiorga ich dzieci sześcioro zmarło w dzieciństwie. Starszy syn Jan Wilhelm po studiach teologicznych w Lipsku i Halle był duchownym w Gdańsku i inspektorem szkolnym Mierzei Wiślanej.

Wizerunek Samuela Bogumiła Lindegoźródło: https://cyfrowe.mnw.art.pl/pl/katalog/522891 (dostęp: 08.04.2021).

Samuel Bogumił Linde uczył się w szkole nowomiejskiej w Toruniu, a od 1783 roku w miejscowym gimnazjum, które ukończył w roku 1789.W 1789 roku po śmierci ojca Linde rozpoczął studia na Uniwersytecie Lipskim, gdzie podobnie jak starszy brat za przedmiot studiów wybrał teologię. Pięcioletni pobyt w Lipsku wpłynął w decydujący sposób na zainteresowania i dalsze losy Lindego. Po zetknięciu się z narzuconym mu przez rodzinę kierunkiem studiów zorientował się, że teologia jest mu obca. Wybrał ten kierunek studiów ze względu na otrzymanie stypendium. Swoje zainteresowania wiązał z historią i filologią. Ponadto studiował języki orientalne i klasyczne pod kierunkiem J.A. Dathego oraz filozofię u znanego profesora E. Platnera.

Wizerunek Samuela Bogumiła Lindegoźródło: https://polona.pl/item/samuel-bogumil-linde,NTg5ODM1Nw/0/#info:metadata (dostęp: 08.04.2021).

W 1791 roku Linde został lektorem języka polskiego. Jednak twierdził, że posiada niedostateczną znajomość języka polskiego, gdyż w Toruniu posługiwał się tylko mową potoczną.28 lutego 1792 roku na Wydziale Filozoficznym otrzymał tytuł ,,magister diplomaticus’’. 26 maja roku w czasie publicznej dysputy bronił swej dysertacji w języku łacińskim De solatiis adversus mortis horrores in Platone et Novo Testamento obviis commentatio. Dzięki niej uzyskał prawo do wykładania na uniwersytecie.

Linde prowadził wykłady, komentując utwory niektórych znanych pisarzy, np. Cycerona i Platona. Aby lepiej przyswoić sobie znajomość polszczyzny, Linde tłumaczył Powrót posła Juliana Ursyna Niemcewicza na język niemiecki. Jako lektor języka polskiego dotkliwie odczuwał brak języka polskiego. Studiował wówczas słownik Trotza, który rozpisał na kartki, objaśniając wyrazy i wyrażenia polskie. Układał je następnie na osobnych kartkach w rodziny (gniazda) według pokrewieństwa etymologicznego, a całość szeregował alfabetycznie (autor dwutomowego słownika francusko-niemiecko-polskiego, który w XVIII wieku doczekał się aż trzech wydań i stał się przedmiotem badań Lindego). W pracy tej Linde szedł w ślady Adelunga (autora fundamentalnego słownika górnoniemieckiego), uważając, zgodnie z duchem Oświecenia, że nowe słowniki winny obejmować materiał leksykograficzny najszerszych warstw społeczeństwa. Zapewne w tym roku zapadła decyzja opracowania Słownika języka polskiego.

Znajomość m.in. z Hugonem Kołłątajem, Franciszkiem Ksawerym Dmochowskim oraz Igancym i Stanisławem Kostką Potockimi, zbliżyły Lindego do Polski, jej kultury i historii. Dzięki nim Linde coraz lepiej poznawał język polski i literaturę. Dmochowski namówił Lindego, aby przełożył na język niemiecki dwutomową pracę zbiorową O ustanowieniu i upadku Konstytucji 3 maja. Wiosną 1794 roku powrócił do Warszawy, gdzie wybuchła insurekcja kościuszkowska. W rewolucyjnej stolicy kontynuował prace nad słownikiem, robiąc wypisy ,,z dzieł bardzo rzadkich i ważnych’’ w bibliotece stołecznej pijarów oraz w książnicy Załuskich.

Dzięki mecenatowi uczonego arystokraty, Józefa Maksymiliana Ossolińskiego, lata 1795-1803 były w życiu Lindego okresem wielkiej działalności w Wiedniu. Jako zaufany człowiek, bibliotekarz i współpracownik Ossolińskiego przez te lata gromadził, opracowywał i organizował zbiory biblioteki, która miała się następnie stać podstawowym zasobem Ossolineum i w tej mierze można uznać Lindego za współtwórcę jednej z najznakomitszych polskich bibliotek wieku XIX. Równocześnie u boku oświeconego magnata realizował swe pierwsze plany słownikowe. Linde zapoznawał się z dziejami polskiego języka i piśmiennictwa. Linde objaśniał każde słowo za pomocą cytatów oraz uwzględnił materiał porównawczy z innych języków słowiańskich, traktowanych jako dialekty. Podawał również historię poszczególnych wyrazów i etymologię. Wtedy poznał wpływowych Polaków, których zainteresował słownikiem, m.in. księcia Adama Kazimierza Czartoryskiego, Tadeusza Czackiego i Stanisława Staszica. Dzięki wpływowym osobistościom jeszcze przed ukazaniem Słownika Linde był znany i ceniony wśród polskiej elity kulturalnej.

Wizerunek Samuela Bogumiła Lindegoźródło: https://polona.pl/item/samuel-bogumil-linde-1771-1847,ODk3NjU1NzU/6/#info:metadata (dostęp: 08.04.2021).

W epoce pełnej gwałtownych przemian politycznych, Linde nade wszystko starał się kontynuować działalność na dwóch płaszczyznach: prac słownikowych i działalności pedagogicznej, do której zawsze przykładał ogromną wagę. W 1803 roku Linde opuścił Wiedeń, po czym otrzymał propozycję objęcia stanowiska dyrektora Liceum Warszawskiego. Funkcję tę sprawował nieprzerwanie do 1831 roku. Lata 1804-1847 to okres warszawski w życiu Lindego. W 1804 roku Linde publikował Prospekt słownika, w którym informował o pracy nad dziełem od 1792 roku, przedstawił również koncepcję dzieła, zapowiadając ukazanie się pierwszego tomu w 1805 roku.

Słownik języka polskiego

Słownik języka polskiego miał pierwotnie objąć cztery tomy, które rozrosły się do sześciu. Tłoczenie dzieła rozpoczęła Drukarnia Pijarska w połowie 1806 roku, w nakładzie 1200 egzemplarzy, wykonując również staranną korektę. Tom pierwszy Słownika, poprzedzony rozprawą o etymologii, dedykowany Ossolińskiemu i A. J. Czartoryskiemu został wydany w grudniu 1807 roku. W 1808 roku ukazał się drugi tom, dedykowany Stanisławowi Zamoyskiemu, rok później tom trzeci, dedykowany Stanisławowi Kostce Potockiemu. Wówczas Linde został obdarowany medalem z napisem ,,Virtuti et ingenito’’ (cnocie i geniuszowi) przez księcia Fryderyka Augusta. W 1811 roku zakończył druk czwartego tomu, piątego w 1814 roku. Wówczas rozpoczął druk najobszerniejszego szóstego tomu. W wyjątkowo trudnych warunkach jakimi się zmierzył Linde, umiejętnie zorganizował prace nad Słownikiem. Korzystał z przysług ludzi, którzy pomagali mu w redakcji i przeprowadzali korekty. Wydanie Słownika stało się wielkim wydarzeniem. Był to największy obojętościowo słownik języka polskiego, liczący łącznie w 6 tomach ponad 4600 stron, około 60 000 haseł, które ilustruje około 200 000 cytatów. W ówczesnej Europie dzieło Lindego nie miało sobie równych rozmachem koncepcji i bogactwem zebranego materiału leksykograficznego.

Medal ofiarowany Lindemu za Słownik języka polskiegoźródło: https://polona.pl/item/medal-ofiarowany-lindemu-za-slownik-jezyka-polskiego,Mzg3Nzkw/0/#info:metadata (dostęp: 08.04.2021).

Strona tytułowa i dedykacja dla księcia Adama Jerzego Czartoryskiegoźródło: Samuel Bogumił Linde, Słownik języka polskiego. T. 2, cz. 2: P, Warszawa, 1811, dostępny w: https://crispa.uw.edu.pl/object/files/141005/display/Default (dostęp: 08.04.2021).

Dedykacja dla księcia Adama Jerzego Czartoryskiegoźródło: Samuel Bogumił Linde, Słownik języka polskiego. T. 2, cz. 2: P, Warszawa, 1811, dostępny w: https://crispa.uw.edu.pl/object/files/141005/display/Default (dostęp: 08.04.2021).

Strony słownika Lindegoźródło: Samuel Bogumił Linde, Słownik języka polskiego. T. 2, cz. 2: P, Warszawa, 1811, dostępny w: https://crispa.uw.edu.pl/object/files/141005/display/Default (dostęp: 08.04.2021).

Twórczość naukowa Lindego, która zapewnia mu istotne miejsce w dziejach nauki polskiej pierwszej połowy XIX wieku, była obfita i różnorodna. Składały się na nią prace słownikowe i bibliograficzne, rozprawy z zakresu językoznawstwa i dziejów piśmiennictwa, przekłady i prace edytorskie. Są w śród nich rozprawy takie jak dzieło O statucie Litewskim, ruskim językiem i drukiem wydanym, wiadomość (Warszawa 1816). Jednakże do historii Linde przeszedł przede wszystkim jako twórca Słownika języka polskiego, a po raz drugi wydane po śmierci Lindego przez Augusta Bielowskiego w latach 1854-1860.

Pomnik Samuela Bogumiła Lindego przed gmachem Książnicy Kopernikańskiej w Toruniuźródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Pomnik _Samuela_Lindego_w_Toruniu (dostęp: 08.04.2021).

Kiedy w 1842 roku filologowie całej Europy czcili jubileusz naukowy Lindego, ówczesne władze toruńskie dopiero z opóźnieniem, w 1844 roku, zdecydowały się na przesłanie mu do Warszawy dyplomu honorowego obywatela miasta Torunia. Linde przez całe życie interesował się sprawami toruńskimi, nadsyłając w szczególności do biblioteki miejscowego gimnazjum swe prace z serdecznymi dedykacjami. Tak było również z kompletem Słownika języka polskiego.Samuel Bogumił Linde zmarł w Warszawie 8 sierpnia 1847 roku. Toruń uczcił jego pamieć pomnikiem wzniesionym w 1976 roku przed gmachem ówczesnej Książnicy Miejskiej przy ul. Słowackiego. Jego imie noszą również ulica i liceum w Toruniu.

Bibliografia

1. Błażejewicz O., Samuel Bogumił Linde - bibliotekarz i bibliograf, Wrocław 1975.2. Samuel Bogumił Linde - twórca pierwszego słownika języka polskiego, red. Gardzielewski Z., Toruń 1977.3. Pepłowski F., Samuel Bogumił Linde, Bydgoszcz 1972.5. Piskorska H., Linde z Torunia, Toruń 1960.6. Biskup M., Wybitni ludzie dawnego Torunia, Warszawa 1982, dostępny w Internecie: https://kpbc.umk.pl/dlibra/publication/31478/edition/40020/content (dostęp: 08.04.21r.).