Borowski Opowiadania cz. 1

T. Borowski Opowiadania

Pożegnanie z Marią

Życie w okupowanej Warszawie - Bohaterami opowiadania są warszawiacy, w większości młodzi ludzie, przedstawiciele pokolenia Kolumbów ale wbrew utartej opinii nie walczą z okupantem, lecz starają się przeżyć- Bohaterowie próbują żyć „normalnym życiem / życiem sprzed wojny”: uroczystość weselna, miłość, nauka, czytanie książek, pisanie wierszy, rozmowy o poezji

Okupacyjna rzeczywistość:Głównym sensem życia jest walka o biologiczne przetrwanieBrak jedzenia, kartki, brak podstawowych produktów prowokują do - stałego handlu wszystkim czym tylko można: mięsem, wędlinami, bimbrem, lepikiem, wapnem - oszustw- korupcji (handel ludźmi - żandarami pilnujący uwięzionych w szkole i członkowie rodzin więźniów) Godzina policyjna, łapanki - wprowadzają niepewność, niszczą poczucie bezpieczeństwa, wystarczy znaleźć się w nieodpowiednim miejscu, by trafić do obozu (taki los spotkał Marię)Eksterminacja Żydów – uwłaczającego godności ludzkiej warunki w getcie; likwidacja getta warszawskiego Bogacą się: właściciele i kierownicy firm, , spekulanci współpracujący z okupantem, Niemiecy

Wniosek: Stosunki międzyludzkie ulegają reifikacji (uprzedmiotowieniu),czyli człowiek dla człowieka staje się przedmiotem, towarem. Kupić i sprzedać można wszystko nawet życie. Pojęcia etyczne stają się względne.OPOWIADANIE JEST WSTĘPEM DO OPOWIADAŃ UKAZUJĄCYCH RZECZYWISTOŚĆ OBOOWĄ

Tadek a) Z jednej strony jest: Narrator-bohater –poeta - prowadzi z Marią długie rozmowy o poezji, tęskni za pewnością ,by poezja i religia budziły miłość, - pisze wiersze i w wolnych chwilach odbija je na powielaczu - czyta, przygotowuje się do zajęć na kompletach polonistycznych, - w kantorze, w którym przebywał jako magazynier i stróż nocny zgromadził wraz z Marią książki. b) Z drugiej strony Narrator-bohater-magazynier - wchodzi w rolę stróża nocnego magazyniera, - ze znawstwem, bez uczuć wyładowuje meble doktorowej przywiezione z getta, - jako narrator rzeczowo relacjonuje korzyści z bliskości stacji kolejowej i z dobrych układów jakie miał jego kierownik z Niemcami, - wraz z Marią „pędzi” bimber za przyzwoleniem kierownika, - związuje się z kierownikiem filii nielegalnym handlem

Funkcja dwoistości narratora:-Uwiarygodnienie świata przedstawionego(opowiada w 1.osobie) a więc i postaw Polaków w okupowanej Warszawie, zamanifestowanie przez Borowskiego własnej winy i współodpowiedzialności.-Ukazanie klęski kultury, kłamstwa literatury, jej zbędności i małości, a przynajmniej bezradności w sytuacji zagrożenia,-Sugestia, ze cały świat jest jak obóz, kamienny, nieczuły. Wystarczy nagła zmiana warunków, by człowiek stał się dziką , pierwotną biologią.

„U nas w Auschwitzu”

Swoistość opowiadania „U nas w Auschwitzu” na tle pozostałych opowiadań obozowych T. Borowskiego = zastosowana przez autora konwencja listu:- eksponowanie osoby nadawcy (np. Tadek jako narrator/autor listów występuje w różnych rolach: ukochanego, więźnia, flegera, intelektualisty itd.);– adresatywność (np. w listach pojawiają się formy odnoszące się do adresatki – ukochanej przebywającej w obozie dla kobiet, wykorzystanie formuł adresatywnych nie jest zgodne z konwencją listu, gdyż nie pojawiają się one na początku – w pozycji inicjalnej, zwroty do ukochanej wplecione są w refleksje narracyjne)– tematyka (np. jest zróżnicowana: obok refleksji odnoszących się do intymnej relacji między Tadkiem a Marią pojawiają się opisy dnia powszedniego, portrety/biografie więźniów, refleksje dotyczące działania systemu, uogólnienia filozoficzne);– stylistyka (np. nie jest jednorodna – obok lirycznych formuł, odnoszących się do intymnej więzi Tadeusza z Marią, pojawia się styl realistyczny, nastawiony na relację, „reportażowy”, czy styl eseistyczny).

Narracja– narracja w imieniu zbiorowości („my” narracyjne) – uogólnienie doświadczenia;– erudycyjność (refleksje na temat życia w obozie wzbogacone o skojarzenia z obrazem sądów ostatecznych, przywołanie tez Platona);– tryb warunkowy (Gdyby...);– ekspresyjność (nacechowane epitety – np. potworna cywilizacja, wykrzyknienia);– sentencjonalność/aforystyczność (np. starożytność jako wielka zmowa ludzi wolnych przeciw niewolnikom);– operowanie kontrastem (oni – my) i analogią (niewolnicy – więźniowie obozu);– kunsztowna kompozycja oparta na paralelizmach

Koszmar nieludzkiej rzeczywistości więziennej i obozowej ukazany w opowiadaniu:

- poddawanie więźniów Pawiaka najwymyślniejszym torturom (deptanie, duszenie w wodzie …)- przewożenie więźniów z Pawiaka do Oświęcimia w wagonach bydlęcych bez dostępu powietrza (dlatego Tadek pragnął jak najszybciej znaleźć się w obozie = na świeżym powietrzu) - codzienna walka o przetrwanie, o zdobycie dodatkowej, koniecznej do przezucia porcji jedzenia,- eksperymenty medyczne na kobietach w bloku doświadczalnym- wybieranie ludzi na rozstrzelanie drogą losowania każdego dnia wieczorem ( codziennie w obozie nowe transporty a liczba porcji żywnościowych w obozie stała)- ludzie traktowani jak przedmioty; zwłoki ludzkie wykorzystywane do produkcji mydła, nawozów, wyrobów ze skory- całkowita bierność i brak oporu ze strony więźniów

Refleksje historiozoficzne T. Borowskiegoa) Cywilizacja starożytnego Rzymu = b) Cywilizacja totalitarna

Państwo jako instytucja, której działanie oparte jest na przemocy i wyzysku.a) system niewolnictwa b) system obozów koncentracyjnychNiewolnictwo jako fundament potęgi cywilizacyjnej państwa.a) dzięki pracy niewolników powstały piramidy, świątynie, drogi imperialne b) praca więźniów jako podstawa potęgi ekonomicznej Rzeszy NiemieckiejOsiągnięcia cywilizacyjne państwa jako efekty zbrodni (ludzkiej krzywdy i cierpienia).a) największe osiągnięcia świata antycznego jako dzieło krwawej pracy człowiekab) Oświęcim jako olbrzymi interes, obóz koncentracyjny jako zaplecze niemieckich firm

Ludzie sprawujący władzę ukazywani przez historię jako jednostki nieprzeciętne, a w istocie to mordercy.a) zbrodniarze świata antycznego ukazywani byli jako ludzie wybitni (np. Scypion)b) historia ukaże zbrodniarzy jako wizjonerów, twórców nowej cywilizacjiFałszowanie historii jako jeden z etapów tworzenia wizji dziejów dla kolejnych pokoleń.a) intelektualiści stworzyli fałszywy obraz antycznego świata (np. zbrodnie ukazane są jako wybitne osiągnięcia)b) los więźniów obozu jest przesądzony (zakrzyczą nas poeci, adwokaci, filozofowie, księża)Niewolnicy jako anonimowa masa tworząca cywilizacjęa) antyczni niewolnicy stanowią anonimową masę dla współczesnego człowiekab) więźniowie pozbawieni są indywidualności (numery zamiast nazwisk)Historię tworzą ludzie wolni, a nie niewolnicy.a) historia antyku stworzona przez filozofów (ludzi nieświadomych rzeczywistej ceny osiągnięć cywilizacyjnych)b) więźniowie są pozbawieni głosu (nikt nie przemawia w ich imieniu do potomnych)

Wniosek:Borowski dokonuje demitologizacji kultury śródziemnomorskiej.

„Betrugslager” (obóz oszustw)– przewrotny sens napisu na bramie wjazdowej do obozu;– wykorzystanie karetki Czerwonego Krzyża do przewożenia cyklonu stosowanego w komorach gazowych;– rozplanowanie struktury obozu na wzór miasteczka (np. biblioteka, sala koncertowa/sala sportowa, dom publiczny);– ukrycie budynków komór gazowych i krematoriów;– niepozorny wygląd rampy kolejowej (miejsca selekcji więźniów);– oszukiwanie więźniów przybywających do obozu.

Andrzej Werner stwierdził, że „obóz koncentracyjny to państwo totalitarne w probówce”– hierarchiczność → społeczność obozowa tworzy hierarchiczną strukturę (na jej dole znajdują się Żydzi pracujący przy obsłudze krematorium), uległość wobec silniejszego;– autorytarność → obóz jest administrowany przez Niemców, którzy mają nieograniczoną władzę nad więźniami;– opresyjność → powszechność stosowania przemocy wobec więźniów lagru;– eliminacja niepotrzebnych obywateli → zabijanie więźniów z powodu ich nieprzydatności ekonomicznej, całkowita likwidacja więźniów pochodzenia żydowskiego;– ingerencja władzy we wszystkie dziedziny życia człowieka → więźniowie pozbawieni są intymności, całe życie w obozie jest zinstytucjonalizowane.

NADZIEJA„ Czy myślisz, że gdyby nie nadzieja, iż ten inny świat nadejdzie, że wrócą prawa człowieka - żylibyśmy w obozie choć jeden dzień? To właśnie nadzieja każe ludziom apatycznie iść do komory gazowej, każe nie ryzykować buntu, pogrąża w martwotę. To nadzieja rwie więzy rodzin, każe matkom wyrzekać się dzieci, żonom sprzedawać się za chleb i mężom zabijać łudzi. To: nadzieja każe im walczyć o każdy dzień życia, bo może właśnie ten dzień przyniesie wyzwolenie. Ach, i już nawet nie nadzieja na inny, lepszy świat, ale po prostu na życie, w którym będzie spokój i odpoczynek. Nigdy w dziejach ludzkich nadzieja nie była silniejsza w człowieku, ale nigdy tez nie wyrządziła tyle zła, ile w tej wojnie, ile w tym obozie. Nie nauczono nas wyzbywać się nadziei i dlatego giniemy w gazie.”

Nadzieja:- jest fundamentem funkcjonowania więźniów w obozie- jest elementem, który zabija poczucie moralne więźniów