Za żelazną kurtyną

Za żelazną kurtyną

Alicja Sarnowska i Łukasz Krzysiak

9. Polityka odprężenia

7. Węgry po śmierci Józefa Stalina

6. Odwilż w bloku wschodnim

5. Nikita Chruszczow

4. Kominform

3. Kraje demokracji ludowej

2. Jugosławia

8. Układ Warszawski

1. ZSRS po II wojnie światowej

Spis treści

ZSRS po II wojnie światowej

Po II wojnie światowej po zwycięstwie nad Niemcami, Związek Sowiecki stał się jednym z dwóch supermocarstw, które decydowały o kształcie powojennego świata. Terytorium ZSRS powiększyło się o Litwę, Łotwę, Estonię, wschodnie kresy II Rzeczypospolitej, Ruś Zakarpacką oraz Besarabię i prowadzono tam brutalną sowietyzację. Jego strefa wpływowa objęła całą Europę Środkowo-Wschodnią. Język rosyjski stawał się językiem urzędowym. Działania sowieckich władz spotkały się z oporem społecznym, a antykomunistyczna partyzantka działała w krajach bałtyckich czy na Ukrainie aż do początku lat 50. ZSRS był wyczerpany wojną i osłabiony. Jedno z czołowych miejsc we władzach zajął wówczas Andriej Żdanow. Po jego nazwisku polityka wewnętrzna w ZSRS miała miano żdanowszyczyzny. Formalnie Stalin głosił hasła pokojowe, w praktyce rozwijał przemysł zbrojeniowy i przygotowywał społeczeństwo na II wojnę światową. Działo się to kosztem nakładów na rolnictwo, co ponownie doprowadziło m.in. na Ukrainie do klęski głodu. Liczba osób pozbawionych wolności w 1950 r. sięgała 15 mln.

Jugosławia

Jugosławia realizowała własną drogę do komunizmu. Znalazła się w radzieckiej strefie wpływu, sprzeciwiła się postanowieniom Biura Informacyjnego dokonanych w czerwcu 1948 roku. Ta samowola komunistów jugosłowiańskich wywołała jawny konflikt polityczny w 1949 roku między Jugosławią a ZSRS. Josip Broz-Tito zbytnio nie martwił się reakcją Stalina, szukał poparcia w krajach zachodu, czego efektem było podpisanie układów gospodarczych w 1948 roku z USA i Wielką Brytanią.

Kraje demokracji ludowej

Demokracja ludowa to oficjalne określenie ustroju politycznego ukształtowanego po II wojnie światowej w państwach bloku wschodniego zależnych od ZSRS. Charakteryzowała się dominacją partii komunistycznej, która sparowała jako "awangarda klasy robotniczej" - "kierowniczą rolę" w państwie, przy zachowaniu niektórych formalnych cech ustroju demokratycznego. 25 stycznia 1949 r. w Moskwie opublikowano komunikat o utworzeniu Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej. W jej skład obok Związku Sowieckiego weszły Bułgaria, Czechosłowacja, Polska, Rumunia i Węgry. W kwietniu 1949 r. wstąpiła do niej Albania, a w 1950 r. NRD. RWPG była w rzeczywistości narzędziem sowieckiej polityki, dzięki któremu państwa członkowskie pod względem gospodarczym i politycznym w jeszcze większym stopniu kontrolowane były przez Kreml.

Kominform

We wrześniu 1947 r. przedstawiciele europejskich partii komunistycznych, w tym także Włoch i Francji spotkali się na tajnej konferencji w Szklarskiej Porębie. Kominform czyli Biuro Informacyjne Partii Komunistycznych i Robotniczych powołano do koordynacji działania partii komunistycznych. Ustalono, że komuniści po przejęciu władzy w kolejnych krajach dopasują je pod względem ustojowym i gospodarczym do ZSRS.

Nikita Chruszczow

Radziecki polityk i dyktator. W 1919 wstąpił do Armii Czerwonej, w której szeregach brał udział w rosyjskiej wojnie domowej. W latach 1944-1947 premier Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Od 1953 do 1964 był pierwszym sekretarzem Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego. Przywódca ZSRS po śmierci Józefa Stalina. Odsunięty od władzy w 1964 roku. Był jedynym dyktatorem w historii ZSRS, któremu pozwolono przejść na „emeryturę” i zachować życie.

sytuacji materialnej mieszkańców państw komunistycznych. Nawoływał do polepszenia stosunków z Zachodem. Za swój cel uznał przejęcie pełnej władzy w kraju. Podczas XX zjazdu KPZS w Moskwie skrytykował kult jednostki Stalina. Wywołało to duże zaskoczenie wśród władz państw bloku wschodniego. Rozpoczęło to proces destalinizacji. W tajnym referacie wygłoszonym z 24 na 25 lutego 1956 r. surowo skrytykował sposób rządzenia Stalina. Referat ten szybko dotarł do zachodnich korespondentów. Zaczęto postrzeganie Chruszczowa jako zwolennika reform. Referat Chruszczowa jest określany jako proces odwilży, czyli złagodzenia polityki władz komunistycznych. Po tych wydarzeniach więźniowie polityczni doczekali się amnestii i złagodzono cenzurę. Wyniesienie zwłok Lenina z mauzoleum i zmianę nazwy miasta Leningrad na Wołgograd uznaję się za symboliczny znak zakończenia kultu Stalina.

Odwilż w bloku wschodnim

5 marca 1953 r. po śmierci Józefa Stalina wewnątrz KPZS (Komunistyczna Partia Związku Sowieckiego) rozpoczęła się walka o władzę. Na początku przewagę przejął Ławirientij Beria. Za czasów władzy Stalina pełnił on funkcę szefa tajnych służb. Po zdobyciu władzy zapoczątkował on szereg reform m.in.

• zwolnił on z łagrów tysiące więźniów
• zakazał stosowania tortur w śledztwach

Planował

• politykę odprężenia w stosunkach międzynarowoych
• wycofać wojska ze wschodnich Niemiec
• nadać republikom ZSRS większą autonomię, zrezygnować z rusyfikacji

Działania te stały się przyczyną odsunięcia go od władzy. Następnym rządzącym stał się Nikita Chruszczow. Natychmiastowo wydał rozkaz rozstrzelania swojego poprzednika. Nie anulował wszystkich reform wprowadzonych przez Berię. Zapowiedział poprawę

Węgry po śmierci Józefa Stalina

Po śmerci Stalina w 1953 r. na Węgrzech podobnie jak w ZSRS doszło do zmian w rządzie. Premieram stał się Imre Nagy [czyt.: nodź]. Rozpoczął on demokratyczne reformy państwa. Jednak podobnie jak w ZSRS Ławrintij Beria został odsunięty od władzy przez zwolenników Stalina. Reformy zostały cofnięte. Zbudziło to sprzeciw wśród ludności i 23 października 1956 r. w Budapeszcie zorganizowano manifestację. Popierała nie tylko demokratyzację Węgier, ale również Polski. Doszło wtedy do pierwszych starć ze służbami bezpieczeństwa. Komuniści, aby ratować sytuację, ponownie powołali Imre Nagya na premiera.

W powstaniu

• zginęło ok. 20 tys Węgrów
• uciekło z kraju ok. 200 tys Węgrów
• kilka tysięcy wywieziono w głąb ZSRS

Podczas, gdy Imra Nagy ponownie zostawał premierem manifestacja w Budapescie przerodziła się w powstanie. Kiedy z Budapesztu wyparto jednostki sowieckie Imre stworzył nowy koalicyjny rząd. Ogłosił też opuszczenie Układu Warszawkiego i demokratyzację państwa. Zwrócił się o pomoc do ONZ w celu nadania Węgrom statusu państwa neutralnego. Zaniepokojony sytuacją Chruszczow wysłał wojsko ZSRS, które po przekroczeniu 4 listopada granicy Węgrzech w ciągu 4 dni zdobyły stolicę. Niedługo potem Imre Nagya został schwytany i zginął poprzez powieszenie.

14 maja 1955 r. w Warszawie przez przedstawicieli: Albanii, Bułgarii, Czechosłowacji, NRD, Polski, Rumunii, Węgier i ZSRS podpisano Układ Warszawski. Był to odpowiednik Paktu Północnoatlantyckiego.Oficjalnie miał bronić państw komunistycznych, jednak w założeniu miał być ofensywnie nastawiony przeciwko Zachodowi

Układ Warszawski

Polityka odprężenia

Po objęciu władzy Chruszczow mocno dbał o dobre stosunki międzynarodowe. Między innymi doprowadził do zakończenia konfliktu w Korei, uwolnił niemieckich jeńców wojennych i zawarł w 1955 traktat pokojowy z Austrią. Działanie te pozwoliły mu ograniczenie wydadtków na zbrojenia i przeznaczenie ich na cele cywilne. Po kilku latach rządów zaczął jednak odchodzić od politykiodprężenia. Uznał bierność zachodu wobec sytuacji na Wegrzech za przejaw słabości. Zaczął organizować demonstracje militarne mające na celu wywołanie strachu w państwach zachodnich przed wojną atomową. Za oficjalne odejście od polityki odprężenia uznaje się zestrzelenie amerykańskiego samolotu szpiegowskiego U2

Dziękujemy za uwagę