POWSTANIE W GETCIE WARSZAWSKIM

Łączy nas pamięć

powstanie w getcie warszawskim

W Warszawie Niemcy utworzyli tak zwaną żydowską dzielnicę mieszkaniową. śródmieście Warszawy, a zwłaszcza jego północną część zamieszkiwała największa liczba ludności żydowskiej. Na tym terenie wiosną 1940 roku pod pretekstem zagrożenia epidemicznego Niemcy nakazali budowę muru. Na teren getta musieli się sprowadzić przymusowo Żydzi z innych dzielnic Warszawy oraz innych terenów, przede wszystkim wcielonych do Rzeszy.Z kolei chrześcijanie mieszkający na tym terenie musieli się przeprowadzić poza getto.

Dwaj Żydzi na ulicy Nalewki w Warszawie.

Już na początku okupacji Niemcy wprowadzili bardzo represyjne zarządzenia w stosunku do Żydów.

Przedwojenna Warszawa to było największe skupisko Żydów w Europie, drugie po Nowym Jorku żydowskie miasto na świecie. Tuż przed wojną w Warszawie mieszkało 380 tysięcy Żydów co oznacza, że Żydzi stanowili niemal jedną trzecią mieszkańców Warszawy.

tak się zaczęło...

https://muzeum1939.pl

Do drugiej połowy 1941 roku z głodu i chorób zmarło około 100 000 ludzi.

Getto rozciągało się prawie od Alei Jerozolimskich na południu, po ulicę Stawki na północy, od ulicy Okopowej na zachodzie aż po Marszałkowską, a w północnej części aż po Nowe Miasto na wschodzie, więc był to duży teren liczący ponad trzy hektary.

W szczytowym momencie, wiosną 1941 roku, w getcie warszawskim żyło około 450 tysięcy ludzi, czyli prawie o 100 tysięcy więcej niż przed wojną i mnóstwo też umierało. Przydziały żywności były bardzo niewielkie ok. 400kcal na osobę

http://teatrnn.pl

Reinhard Heydrichźródło Wikipedia

akcję Reinhardt, czyli akcję mordowania Żydów w Generalnym Gubernatorstwie.

Wiosną 1942 roku Niemcy rozpoczęli tak zwaną,

Zaczęło się od Lublina, ale później na Lubelszczyźnie we wschodniej Polsce zaczęli likwidować getta. Likwidować, co znaczyło, że Żydów częściowo mordowano na miejscu, a częściowo wywożono do obozów zagłady.

Jesienią 1941 roku zaczęła się krystalizować decyzja o tak zwanym „ostatecznym rozwiązaniu kwestii żydowskiej” czyli wymordowaniu wszystkich Żydów z Europy. Do Warszawy zaczęły nadchodzić pierwsze informacje na ten temat.

akcja Reinhardt

źródło Wikipedia

W czasie drugiej akcji wysiedleńczej (tzw. akcji styczniowej) 18–21 stycznia 1943 z Umschlagplatzu wywieziono i zgładzono w Treblince ok. 5000 Żydów. W czasie powstania w getcie warszawskim transporty z Żydami kierowano do Treblinki (ok. 6000-7000 osób) oraz do obozów na Majdanku, w Poniatowej i Trawnikach (ok. 36 000 osób). Duża grupa warszawskich Żydów trafiła do podobozu Majdanka w Budzyniu.

Ostatni pociąg w trakcie wielkiej akcji wysiedleńczej (ok. 2200 osób, w tym policjanci żydowscy i członkowie ich rodzin) odjechał z Umschlagplatzu 21 września 1942. Według źródeł niemieckich z getta do obozu zagłady w Treblince wywieziono 253 742 Żydów. Według źródeł żydowskich liczba wysiedlonych wynosiła ok. 300 000 osób

Pierwszy pociąg odjechał z Umschlagplatzu do Treblinki po południu 22 lipca 1942. Dziennie wywożono z Warszawy średnio ok. 4000-5000 osób.

Początkowo wielu Żydów warszawskich, skuszonych przydziałem żywności na drogę: 3 kilogramy chleba i kilogram marmolady, zgłaszało się do wyjazdu dobrowolnie. Jednak po około dwóch tygodniach, dotarły do Warszawy informacje o prawdziwym losie wywiezionych.

Transport do Treblinki odbywał się w pociągach składających się z 58 krytych wagonów towarowych i 2 wagonów osobowych dla członków konwoju. Ładowanie do wagonów odbywało się w pośpiechu, a pędzeni na rampę Żydzi byli często bici i szczuci psami. Do jednego wagonu upychano ok. 100 osób.

Pomnik Umschlagplatzul. Stawki 4/6

22 lipca 1942 roku rozplakatowano w getcie warszawskim zarządzenie dotyczące, jak pisano, ewakuacji do pracy na wschód. Ewakuacji mieli podlegać właściwie wszyscy więźniowie getta warszawskiego, z wyjątkiem tych ludzi, którzy byli zatrudnieni w niemieckich przedsiębiorstwach lub przedsiębiorstwach podlegających Radzie Żydowskiej Judenratowi, a także członków żydowskiej służby porządkowej i ich rodzin.

czas na warszawę

https://muzeum1939.pl

https://muzeum1939.pl

W getcie zostało około 50-60 tysięcy osób.

Teren getta warszawskiego został także znacznie zmniejszony

Sytuacja po wielkiej akcji wysiedleńczej

O działalności Żydowskiego związku wojskowego wiadomo bardzo niewiele, ponieważ wszyscy członkowie ŻZW zginęli w czasie wojny, nie zachowały się żadne dokumenty organizacyjne. wiele informacji, które funkcjonowały przez dziesięciolecia okazały się zmyśleniami i mitami.

Przywódcy Żydowskiej Organizacji Bojowej, od lewej: Mordechaj Anielewicz, Icchak Cukierman oraz Marek EdelmanFoto: Wikimedia Commons/domena publiczna

Drugą organizacją konspiracyjną w getcie warszawskim był Żydowski Związek Wojskowy (ŻZW).

Icchak Cukierman

Marek Edelman

Mordechaj Anielewicz

Swoimi akcjami przeciwko Niemcom i żydowskim kolaborantom Żydowska Organizacja Bojowa wyrobiła sobie olbrzymi autorytet wśród ludności getta.

ŻOB i ŻZW

I właśnie podczas wielkiej akcji narodziła się myśl o tym, żeby stawić opór zbrojny, żeby nie dać się biernie mordować. 28 lipca 1942 roku działacze młodzieżowych organizacji syjonistycznych powołali Żydowską Organizację Bojową (ŻOB).

starcy, kobiety i dzieci zostali wywiezieni na śmierć. Większość osób, które pozostała w getcie to byli mężczyźni w sile wieku, którzy nie mieli nic do stracenia oprócz własnego życia.

Po wielkiej akcji getto warszawskie nie było już tym samym. Pozostało w nim około 60 tysięcy osób. 35 tysięcy to były osoby, które przebywały tam legalnie. Otrzymały tak zwane numerki na życie i były zatrudnione w niemieckich warsztatach i fabrykach (tak zwanych szopach). Historycy szacują, że drugie tyle, 25-30 tysięcy osób, przebywało w getcie nielegalnie to znaczy ukrywało swoja obecność.

narodziła się myśl...

Dworzec Gdański i płonące getto 1943źródło Wikipedia

Powstanie dzień po dniu 19IV- 16V 1943r.

W nocy z 18 na 19 kwietnia 1943 roku Niemcy otoczyli getto. Zamierzali przesiedlić Żydów do obozów pracy na Lubelszczyźnie. Być może likwidacja getta w Warszawie miała być prezentem dla Hitlera, którego urodziny przypadały 20 kwietnia. ŻOB nie dała się zaskoczyć. Kiedy o świcie do getta wkroczyły oddziały niemieckie, zostały ostrzelane i obrzucone granatami. Najcięższe walki toczyły się przy skrzyżowaniu ulicy Zamenhofa, niedaleko dzisiejszego Muzeum POLIN. Niemcy stracili kilku zabitych i wycofali się z getta. Po kilku godzinach podjęli ponowny atak. Dowództwo objął ściągnięty do Warszawy generał SS Jurgen Stroop.

wybuch powstania

Grupa Żydów prowadzona Umschlagplatz przez oddziały niemieckie w czasie powstania w getcie warszawskim w 1943 roku. źródło https://muzeum1939.pl/powstanie-w-getcie-warszawskim-19-kwietnia-16-maja-1943-r/aktualnosci/1253.html

Oddziały niemieckie w czasie poszukiwania kryjówek, w których ukrywała się ludność żydowska w czasie powstania w getcie warszawskim w 1943 rokużródło https://muzeum1939.pl/powstanie-w-getcie-warszawskim-19-kwietnia-16-maja-1943-r/aktualnosci/1253.html

Stroop podzielił getto na 24 odcinki, które były przez Niemców systematycznie przeczesywane.

W swoim raporcie Stroop podał, że podczas likwidacji getta warszawskiego Niemcy wykryli 631 bunkrów i zabili na miejscu 6 tysięcy ludzi. Wielu zginęło w płomieniach lub wysadzanych w powietrze podziemnych bunkrach. Zaledwie kilkudziesięciu powstańcom udało się wydostać z płonącego getta kanałami i podziemnymi tunelami. Wielu z nich i tak zginęło później w wyniku denuncjacji albo w walkach partyzanckich.

Wielka Synagoga w Warszawie przy placu Tłomackie 7źródło wikipedia

obrońcom getta coraz bardziej brakowało żywności i amunicji, powstanie trwało jednak nadal. Walki pojedynczych grup powstańczych trwały do połowy maja, a nawet dłużej. 16 maja Stroop uznał powstanie w getcie warszawskim za stłumione i na znak swojego zwycięstwa kazał wysadzić w powietrze Wielką Synagogę przy ulicy Tłomackie. Dziś na jej miejscu stoi błękitny wieżowiec przy placu Bankowym.

Powojenna rekonstrukcja bunkraźródło wikipedia

Dziś w tym miejscu znajduje się pamiątkowy kopiec i pomnik.źródło wikipedia

8 maja Niemcy odkryli i wysadzili w powietrze bunkier przy ulicy Miłej 18, gdzie znajdowało się dowództwo ŻOB, a także liczni cywile. Nie chcąc wpaść w niemieckie ręce powstańcy zdecydowali się popełnić samobójstwo. Tak zginął Mordechaj Anielewicz i ponad 100 powstańców oraz cywilów.

Okładka Raportu Stroopa ze znakami Międzynarodowego Trybunału Wojskowego w Norymberdzeźródło Wikipedia

Raport Stroopa – oficjalny raport napisany w maju 1943 przez Jürgena Stroopa, dowódcę niemieckich sił likwidacyjnych w getcie warszawskim przygotowany dla Heinricha Himmlera. 75-stronicowy dokument opisuje niemiecką wersję wydarzeń podczas powstania w getcie warszawskim.

źródło Wikipedia

W sercu Muranowa znajduje się gmach Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN.

Miejsce po getcie w centrum Warszawy istniało jako wielkie gruzowisko przez wiele lat. Na jego miejscu powstała dzisiejsza dzielnica Muranów.

W swoim raporcie z likwidacji powstania w getcie warszawskim Stroop napisał: „Żydowska dzielnica w Warszawie przestała istnieć”. I rzeczywiście Niemcy postanowili wymazać teren byłego getta z powierzchni ziemi, a na jego miejscu założyć wielki park.

„Żydowska dzielnica w Warszawie przestała istnieć”

"Nie było żadnej nadziei.

Powstanie w getcie warszawskim 1943"

RELACJE ŚWIADKÓW

Krystyna Budnicka o powstaniu w getcie warszawskim.

Symcha Rotem o powstaniu w getcie warszawskim.

Relacja Haliny Aszkenazy-Engelhardt

http://viacitymap.pl

Pomnik Bohaterów Getta, fot. Filip Kwiatkowski https://warsawtour.pl

Ściana wschodnia monumentu z reliefem Pochód na zagładęPokazuje kobiety, dzieci, starca niosącego Torę, eskortowanych przez niemieckich żołnierzy z bagnetami i karabinem. Ta druga część pomnika opowiada historię śmierci i cierpienia setek tysięcy więźniów getta warszawskiego.

strona zachodnia z płaskorzeźbą Walka, przedstawia grupę bojowców w pozie bohaterskiej

pomnik bohaterów getta

w filmie

Powstanie w getcie warszawskim

źródło Filmweb

źródło Filmweb

https://www.dw.com

https://www.dw.com

https://www.dw.com

https://www.dw.com

https://www.dw.com

https://www.dw.com

https://www.dw.com

https://www.dw.com

źródło Filmweb

https://www.dw.com

https://www.dw.com

szablon

Zachęcamy do samodzielnego wykonania żonkili

oprac. Monika Bałazy

dziękuję!