РАДЗІЎСЯ ЯЎ ДНЯПРОЎСКАЙ СТАРАНЕ...

да 110-годдзя з дня нараджэннябеларускага пісьменнікаАляксея Зарыцкага

Біяграфія

Літаратурнаяспадчына

Літаратурна-крытычныя матэрыялы

Галерэя

Аўдыявершы

Там, дзе канец усім маім дарогам,Чарнее ў вечнай цішыні парог,Як апынуся я за тым парогам,Дык мне назад не будзе ўжо дарог.Хаця я палахліўцам не лічуся,Гатоў сустрэць усё, што мае быць,Ды часам і падумаць я баюся,Што мушу той парог пераступіць...

КАЛІ Б Я ВЕДАЎ

2021

УСТАНОВА КУЛЬТУРЫ "МАГІЛЁЎСКАЯ АБЛАСНАЯ БІБЛІЯТЭКА ІМЯ У.І. ЛЕНІНА"ЮНАЦКІ АДДЗЕЛ | АДДЗЕЛ МАСТАЦТВАЎ

БІЯГРАФІЯ

Нарадзіўся Зарыцкі Аляксей Аляксандравіч 22 сакавіка 1911 г. ў мяст. Хоцімск Клімавіцкага павета, Магілёўскай губерніі (цяпер г. п. Хоцімск Магілёўскай вобласці) у сям’і дробнага служачага. Яго бацька працаваў акцызным кантралёрам на вінакурным заводзе ў Асцерманску пад Жлобінам. Там прайшло і ранняе дзяцінства Аляксея.

У 1927 г. Аляксей Зарыцкі разам з бацькамі пераехаў у Бабруйск. Пасля заканчэння сярэдняй школы (1928) некаторы час працаваў чорнарабочым на цагельні, сартыроўшчыкам лесу на прыстані, памочнікам жывёлавода ў саўгасе, у 1928-1931 гг. – электраманцёрам Бабруйскага дрэваапрацоўчага камбіната. Восенню 1931 г. пераехаў у Маскву, дзе працаваў электраманцёрам на аўтазаводзе. У 1932 г. паступіў на нямецкі факультэт Маскоўскага інстытута замежных моў. Пасля яго заканчэння (1936) быў пакінуты асістэнтам на кафедры нямецкай мовы, меркаваў заняцца вывучэннем славянскіх моў з тым, каб пазней спецыялізавацца па гісторыі рускай мовы. У той час пасябраваў з А. Твардоўскім, які аказаў на яго значны ўплыў. Падтрымліваў значныя сувязі з А. Куляшовым, З. Астапенкам і іншымі вядомымі дзеячамі літаратуры і мастацтва.

У 1916-1917 гг. разам з бацькамі жыў у в. Забалацце каля Рагачова, дзе бацька, будучы ваенным, загадваў "гуртом порционного скота", пазней, да 1927 г. – у Рагачове. У час вучобы ў школе пасябраваў з А. Сінічкіным (А. Жаўруком). Разам выдавалі сатырычную газету "Смех і слёзы", выступалі са сцэны з дэкламацыяй сатырычных куплетаў і называлі сябе піянер-сатырыкамі Кіка і Кока. Летам 1926 г. разам з А. Сінічкіным хадзіў у Бабруйск, каб паказаць М. Лынькову вершы і сумесна напісанную аповесць "Аб чым галасілі варштаты" (рукапіс не захаваўся).

Жаўрук А.

У 1938-1940 гг. служыў у чырвонай Арміі (літработнік дывізійнай газеты). З пачатку Вялікай Айчыннай вайны Аляксей Зарыцкі на фронце. Прымаў удзел у баях пад Масквой, затым на Волхаўскім і Ленінградскім франтах як перекладчык-літаратар, інструктар армейскага палітаддзела. З 1946 г. жыў у Мінску. Працаваў загадчыкам аддзела паэзіі часопіса "Полымя" (1946-1954). З 1954 г. – на творчай рабоце, з 1971 г. – персанальны пенсіянер рэспубліканскага значэння. Узнагароджаны 2-мя ордэнамі Айчыннай вайны 2-й ступені, 5 Ганаровымі граматамі Вярхоўнага Савета БССР, Ганаровымі граматамі Літоўскай і Латвійскай ССР, медалямі.

Твардоўскі А.

БІЯГРАФІЯ

Як паэт дэбютаваў у 1927 г. Разам з маладымі і пачынаючымі паэтамі і празаікамі Х. Шынклерам, Б. Мікулічам, В. Віткам, М. Лобанам, С. Грахоўскім, А. Жаўруком і іншымі ўваходзіў у бабруйскую філію "Маладняка". У 1932 г. выдаў першы зборнік вершаў "Эпічныя фрагменты". У студэнцкія гады пісаў і друкаваўся вельмі мала. Другое паэтычнае нараджэнне Аляксея Зарыцкага адбылося ў час Вялікай Айчыннай вайны. Вершы, напісанныя ў гэты перыяд склалі кнігу "Дняпроўскае рэха".

Крыніца: Зарыцкі Аляксей // Беларускія пісьменнікі : біябібліяграфічны слоўнік : у 6 т. / Інстытут літаратуры імя Я. Купалы Акадэміі навук Рэспублікі Беларусь, Беларуская Энцыклапедыя ; [пад рэдакцыяй А. В. Мальдзіса] : Т. 2. — Мінск, 1992—1995. Верабей — Іваноў. — 1993. — C. 491—492 : фота.

Творчасць паэта мае тры выразныя этапы. На першым індывідуальныя якасці выяўляліся яшчэ слаба, але ужо тады заўважалася схільнасць Аляксея Зарыцкага да апавядальнага сюжэтнага верша (зборнік "Эпічныя фрагменты"). У пасляваенны перыяд ішоў інтэнсіўны пошук індывідуальнага стылю. Эпічнасць вершаў захоўвалася і паглыблялася, набываючы пры гэтым прамоўніцкія інтанацыі. Паводле формы вершы набліжаліся да балады. На гэтым этапе вялікую ролю ў творчым лёсе Аляксея Зарыцкага адыгралі А. Куляшоў і вядомы украінскі паэт П. Тычына.

Сярэдзінай 50-х г. пазначаны росквіт таленту паэта. Найбольш выразна якасны зрух выявіўся ў ліра-эпічных творах. Адчувальны рост у стварэнні маштабных характараў, напружданага канфлікту, сатырычнай накіраванасці твора ("Аповесць пра залатое дно"). Большасць паэм прысвечана падзеям Вялікай Айчыннай вайны, у якіх у розных аспектах выяўляецца героіка змагання з фашызмам, услаўляецца інтэрнацыянальная салідарнасць працоўных ("Пяцёра", "На волю"), вернасць пачуццяў ("Каля Траецкай гары") і інш.

Услаўленне ведаў, імкненне да спазнання таямніц сусвету характэрна для паэмы "Вяртанне на Зямлю". Аўтар зборніка апавяданняў на рускай мове "Верасковы мёд". Вялікае месца ў творчасці Аляксея Зарыцкага займала перакладчыцкая праца: переклады выходзілі асобнымі выданнямі, а таксама склалі кнігу выбранага "У свет па песні". Пяру пісьменніка належыць зборнік успамінаў, крытычных артыкулаў і нарысаў "За словам-падарункам".

Зарыцкі, А. А. Арліная крыніца : вершы / Аляксей Зарыцкі. — Мінск : Дзяржаўнае выдавецтва БССР, Рэдакцыя мастацкай літаратуры, 1947. — 124 с.

"Арліная крыніца" – пасляваенны зборнік паэзіі Аляксея Зарыцкага. Акрамя вершаў у зборнік увайшлі паэмы: "Наш сын", "Дума пра сяброўства і радзіму".

Зарыцкі, А. А. Вершы і паэмы / Аляксей Зарыцкі. — Мінск : Дзяржаўнае выдавецтва БССР, Рэдакцыя мастацкай літаратуры, 1952. — 290 с.

Зборнік складаюць вершы, а таксама паэмы, якія атрымалі шырокую папулярнасць. Гэта паэмы: "Пабрацімы", "Наш сын", "Світанскія сады".

ЛІТАРАТУРНАЯ СПАДЧЫНА

Зборнікі на беларускай мове

АРЛІНАЯ КРЫНІЦА

Не пачуць табе, орле, ніколіВетру посвіст у жнівеньскім полі,Рэчкі плёскат ды шолах таполі:Непрабудны твой сон непарушны...Дзе ж ты, орле, дзе, родны і мужны,Спіш цяпер? За якою далінай?Пад якою шумлівай ялінай?...Не шукайце магілы арлінай:Кажуць, там, дзе Гастэлава сэрцаПерастала, успыхнуўшы, біцца, —На тым месцы сягодня ліеццаЗ глыбіні нечапанай крыніца.Вербы ўзнялі над ёй свае шаты,І ваду з яе п'юць арляняты.1945

ЛІТАРАТУРНАЯ СПАДЧЫНА

Зборнікі на беларускай мове

Зарыцкі, А. А. Выбраныя творы : у 2 т. / Аляксей Зарыцкі ; прадмова А. Пысіна. — Мінск : Мастацкая літаратура, 1981.

Глядзець уступнае слова

У першы том ўвайшлі вершы, напісаныя ў розныя перыяды творчай працы паэта. Другі том склалі лепшыя паэмы і выбраныя пераклады з еўрапейскай паэзіі.

Зарыцкі, А. А. Выбраныя творы ў двух тамах / Аляксей Зарыцкі ; [прадмова А. Звонака]. — Мінск: : Беларусь, 1969.

У першы том выбраных твораў ўвайшлі патрыятычныя вершы аб нашай Радзіме і хвалюючыя лірычныя вершы аб шчырым каханні, аб вернай дружбе. У другім томе сабраны паэмы аўтара.

Глядзець уступнае слова

Зарыцкі, А. А. Вяртанне на зямлю : вершы, паэмы / Аляксей Зарыцкі. — Мінск : Беларусь, 1966. — 184 с.

Таго, хто захоча прачытаць кнігу "Вяртанне на Зямлю", чакаюць цікавыя сустрэчы з героямі паэм: "Каля Траецкай гары", "Вяртанне на Зямлю", "Марыля". У раздзеле "Паляванне на мядзведзя" сабраны гумарыстычныя і сатырычныя вершы.

***

З-пад кручы стромкае, здалёк Шуміць Дняпро, уторыць марам… Я на снапу аўса прылёг, К вячэрняй, к першай зорцы тварам. Пад шолахі дняпроўскіх лоз, Пад хвалі звонкае дыханне Пра незвычайны мару лёс, Пра незвычайнае каханне. 1943-1944

ЛІТАРАТУРНАЯ СПАДЧЫНА

Зборнікі на беларускай мове

Зарыцкі, А. А. Дняпроўскае рэха : вершы / Алесь Зарыцкі. — Мінск : Дзяржаўнае выдавецтва БССР, 1946. — 28 с.

Вершы, якія ўвайшлі ў кнігу, напісаны пісьменнікам у час Вялікай Айчыннай вайны: "Дняпро", "Святло матчыных вачэй", "Ростань", "Салдату", "Памяці сяброў" і інш.

Глядзець кнігу

Зарыцкі, А. А. Залатое дно : вершы і паэма / Аляксей Зарыцкі. — Мінск : Дзяржаўнае выдавецтва БССР, Рэдакцыя мастацкай літаратуры, 1955. — 116 с.

Кнігу "Залатое дно" складаюць вершы і паэма "Аповесць пра залатое дно". Гэта твор з пэўным сатырычным адценнем.

МАЯ АСЯНІНА

Заўжды ў асенні час,Нібыта князь даніну,Збіраў пастух у насКалісьці асяніну.Туман, што сырадой.Імжа імжыць праз сіта.Хто палатна сувойДаваў, хто трохі жыта.Ужо на сенажацьМаю кладзецца іней.Час надыходзіць дбацьІ мне аб асяніне.За век свой я няшматНапасвіў песень надтаІ асяніне радЦяпер і небагатай...1965

ЛІТАРАТУРНАЯ СПАДЧЫНА

Зборнікі на беларускай мове

Зарыцкі, А. А. Мая асяніна : новыя вершы / Аляксей Зарыцкі. — Мінск : Мастацкая літаратура, 1973. — 143 с.

У кнігу ўвайшлі шматлікія лірычныя вершы аб каханні і сяброўстве, новыя гумарыстычныя творы паэта: "Добры малец", "Пра незычліўцаў", "Цуд на хаўтурах", "Смельчакі" і іншыя. У многіх вершах зборніка заўважаецца спроба паэта асэнсаваць свой шлях і жыццё свайго народа.

Зарыцкі, А. А. Каля вячэрняга кастра : вершы / Аляксей Зарыцкі. — Мінск : Мастацкая літаратура, 1979. — 144 с.

У кнізе "Каля вячэрнега кастра" побач з вершамі пра наш край, яго працавітых людзей, пра дружбу і каханне – творы, напісаныя ў выніку падарожжа па Францыі.Раздзел "У восень сорак першага" прысвечаны вогненым гадам вайны, удзельнікам якой быў аўтар.

***

Пакажы мне тую кветку,Што цвіце зімой і ўлетку,Дай напіцца той вады,Каб заўжды быў малады.Не шукай ты іх, нябога:Ёсць пра гэта баек многа,А вады той не знайсці,А той кветцы не цвісці.Я ж хаджу-хаджу, блукаю,І пытаю, і шукаю,І ўсё веру, што знайдуТую кветку і ваду,Бо зямля майго шуканняСкрозь уся як спадзяванне.Скрозь яна такая ёсць,Як навечна маладосць.1970

ЛІТАРАТУРНАЯ СПАДЧЫНА

Зборнікі на беларускай мове

Зарыцкі, А. А. Пераклічка гадоў / Аляксей Зарыцкі. — Мінск : Мастацкая літаратура, 1974. — 176 с. — (Бібліятэка беларускай паэзіі).

У кнігу ўключана ўсё лепшае, напісаннае паэтам за час яго працяглай творчасці. Змешчаныя вершы з’яўляюцца своеасаблівай паэтычнай пераклічкай, разнастайныя па тэмах, жанру і характару.

Зарыцкі, А. А. Пакуль не позна : паэма, вершаваная аповесць / Аляксей Зарыцкі ; [уступнае слова Заіра Азгура]. — Мінск : Мастацкая літаратура, 1992. — 128 с., [1] л. партр.

У кнізе змешчаны дзве паэмы пісьменніка, якія ў многім аўтабіяграфічныя. Тут споведзь і маналог чалавека, ўзрушанага грамадзяніна.

Глядзець уступнае слова

ЛІТАРАТУРНАЯ СПАДЧЫНА

Зборнікі на беларускай мове

Зарыцкі, А. А. Праз бурныя парогі / Аляксей Зарыцкі. — Мінск : Дзяржаўнае выдавецтва БССР, Рэдакцыя мастацкай літаратуры, 1957. — 87 с.

У кнігу "Праз бурныя парогі" ўвайшлі лепшыя вершы і паэмы пісьменніка. Героямі твораў сталі людзі мужныя і неспакойныя, моцныя духам, здольныя пераадоліць любыя цяжкасці ў працы і барацьбе.

Зарыцкі, А. А. Талоны на бяссмерце : гумарыстычныя вершы / Аляксей Зарыцкі ; мастацкае афармленне М. С. Гіргеля. — Мінск : Выдавецтва ЦК КПБ, 1974. — 48 с. — (Бібліятэка Вожыка ; №6 (108).

"Талон на бяссмерце" – другая кніжка Аляксея Зарыцкага ў серыі "Бібліятэка "Вожык". Яна задаволіць добразычлівага і патрабавальнага чытача.

Зарыцкі, А. А. Трывожная госця : вершы і паэмы / Аляксей Зарыцкі. — Мінск : Мастацкая літаратура, 1986. — 222 с., [1] л. партр.

Кнігу "Трывожная госця" склалі вершы і паэмы, у якіх раскрываецца ўнутраны свет лірычнага героя. Частка твораў звязана з ваеннай тэматыкай.

ВЯСНА

Не было даўно ў краіне роднайНі такой вясны жаданай. ранняй,Ні такіх разводзяў паўнаводных,Ні такіх блакітаў на світанні.І даўно зямля дасвеццем роснымХлебароба гэтак не чакала,І даўно не клаліся барозныТак глыбока й роўна за адвалам.Чуецца цяпер і ўдзень, і ўночы,І перадсвітальнаю парою,Як вясна далей на поўнач крочыцьМаладою лёгкаю хадоюАж туды, дзе снежныя СаяныУзняліся ў неаглядных далях,Дзе шумяць два грозных акіяныКараблі калышучы на хвалях.1947

ЛІТАРАТУРНАЯ СПАДЧЫНА

Зборнікі на беларускай мове

Зарыцкі, А. А. У дарогу / Аляксей Зарыцкі. — Мінск : Народная асвета, 1973. — 144 с. — (Школьная бібліятэка).

У зборнік уключаны вершы і паэма "Таварыш Саша". У творах аўтар апявае родную прыроду беларускага краю, расказвае пра мірную стваральную працу ў пасляваенны час.

Глядзець уступнае слова

Зарыцкі, А. А. У свет па песні : выбраныя пераклады паэзіі / Аляксей Зарыцкі ; [мастак М. Шырокаў]. — Мінск : Мастацкая літаратура, 1978. — 222 с., [1] л. партр.

У кнігу ўвайшлі пераклады Аляксея Зарыцкага, зробленныя ім на працягу шматгадовай творчай дзейнасці.

Глядзець уступнае слова

Зарицкий, А. А. Вересковый мед : рассказы / Алексей Зарицкий. — Минск : Беларусь, 1965. — 328 с.

"Вересковый мед" – сборник рассказов, большинство из которых посвящено жизни и труду простых людей. В произведениях "Цветковы", "В вагоне", "Еще полминуты", "Тетя Оля" проходит мысль, о том, что человек в любой ситуации остается верным дружбе и любви, преданным родине.

Зарицкий, А. А. Встреча с осенью : стихи : авторизованный перевод с белорусского / Алексей Зарицкий. — Москва : Советский писатель, 1978. — 112 с.

Автор в книге раскрыл богатый духовный мир человека, который, живя заботами народа, находит высокий смысл в трудовых буднях.

Зарицкий, А. А. Почему шумит тишина : стихи и поэмы / Алексей Зарицкий ; авторизованный перевод Николая Сидоренко. — Москва : Советский писатель, 1968. — 104 с.

В сборник произведений "Почему шумит тишина" вошли известные стихи поэта, а также поэма "Марыля" и фантастическая поэма "Возвращение на землю".

ЛІТАРАТУРНАЯ СПАДЧЫНА

Сборники на русском языке

Зарицкий, А. А. Стихотворения : перевод с белорусского / Алексей Зарицкий. — Москва : Художественная литература, 1986. — 270 с. — (Библиотека советской поэзии).

В сборник вошли стихотворения, написанные в 1937–1982 гг. В лирических произведениях автор отразил мировосприятие человека, беззаветно любящего Родину, отдающего должное ее героической истории.

Зарицкий, А. А. У вечернего костра : стихи : перевод с белорусского / Алексей Зарицкий. — Москва : Советский писатель, 1981. — 128 с.

Книга "У вечернего костра" – итог последних лет поэтической работы Алексея Зарицкого. Автору присущи глубокое философское осмысление жизни, умение раскрыть душу человека нашего времени, первозданное чувство природы.

ЛІТАРАТУРНАЯ СПАДЧЫНА

Сборники на русском языке

АЎДЫЯВЕРШЫ

"САЛДАТУ" (1941)

"СВЯТЛО МАТЧЫНЫХВАЧЭЙ" (1943)

"ХЛОПЧЫК ЗАЙЗДРОСЦІЦЬЧАЙЦЫ" (1952)

"УСЛЕД ЗА СОНЦАМ" (1961)

"МАЕ КВЕТКІ" (1965)

"ЛЕПШАЯ ВУЛІЦА" (1969)

"ДНЯПРОЎСКІЯКРУЧЫ" (1970)

"АЛЯКСЕЮ ПЫСІНУ" (1976)

yun_otdel · Салдату

yun_otdel · Святло матчыных вачэй

yun_otdel · Хлопчык зайздросціць чайцы

yun_otdel · Услед за сонцам

yun_otdel · Мае кветкі

yun_otdel · Лепшая вуліца

yun_otdel · Дняпроўскія кручы

yun_otdel · Аляксею Пысіну

8

15

13

12

11

10

9

14

2

3

4

5

6

7

1

Агняцвет, Э. Адданае сэрца паэта / Эдзі Агняцвет // Літаратура і мастацтва. — 1986. — 21 сакавіка. — С. 7.

ЛІТАРАТУРНА-КРЫТЫЧНЫЯ МАТЭРЫЯЛЫ

Баранова, С. Аляксей Зарицкий — поэт родного края / Светлана Баранова, Татьяна Сергеенко // Шлях Кастрычніка (Хоцімск). — 2016. — 26 сакавіка. — С. 4.

Бойка, У. Песня простая, мужная : да 50-годдзя Аляксея Зарыцкага / Уладзімір Бойка // Літаратура і мастацтва. — 1961. — 21 сакавіка. — С. 2.

Гарэлік, А. З-пад Лынькоўскага крыла… / Аляксей Гарэлік // Бабруйскае жыцце (Бабруйск). — 2001. — 21 сакавіка. — С. 3.

Ерохин, Р. Диалог с временем : Алексею Зарицкому — 70 лет / Р. Ерохин // Советская Белоруссия. — 22 марта. — С. 3.

Зарыцкі Аляксей Аляксандравіч // Памяць : гістарычна-дакументальная хроніка Хоцімскага раёна / галоўны рэдактарГ. П. Пашкоў. — Мінск, 2003. — С. 509—511.

Клімуць, Я. Аляксей Зарыцкі / Яраслаў Клімуць // Магілёўская праўда. — 1991. — 17 жніўня. — С. 3.

Ласоўскі, М. "Нарадзіўся я ў дняпроўскай старане…" : 22 сакавіка — 85 год з дня нараджэння А. А. Зарэцкага / М. Ласоўскі // Шлях Кастрычніка (Хоціск). — 1996. — 23 сакавіка. — С. 5.

Ласоўскі, М. "Нарадзіўся я ў Хоцімску…" : 22 сакавіка — 85 год з дня нараджэння Аляксея Зарэцкага / Міхаіл Ласоўскі // Шлях Кастрычніка (Хоцімск). — 2001. — 21 сакавіка. — С. 3; 24 сакавіка. — С. 2.

Марціновіч, А. Ля вечнага кастра : Аляксею Зарыцкаму споўнілася б 90 / Алесь Марціновіч // Літаратура і Мастацтва. — 2001.— 30 сакавіка. — С. 7.

Марціновіч, А. Покліч млечнага шляху : 22 сакавіка Аляксею Зарыцкаму споўнілася б 80… / Алесь Марціновіч // Літаратура і Мастацтва. — 1991. — 29 сакавіка. — С. 6—7.

Пысін, А. З арлінай крыніцы : Аляксею Зарыцкаму — 70 / Аляксей Пысін // Магілёуская праўда. — 1981. — 20 сакавіка. — С. 4.

Рагойша, В. Шчодрая асяніна / Вячаслаў Рагойша // Звязда. — 1986. — 22 сакавіка. — С. 4.

Стральцоў, М. Зрабіць далёкае блізкім / Міхісь Стральцоў // Літаратура і мастацтва. — 1978. — 15 снежня. — С. 8.

Юшчанка, А. Падарунак беларускага сябра / Алекса Юшчанка // Літаратура і мастацтва. — 1981. — 27 сакавіка. — С. 14.

ГАЛЕРЭЯ

Рукапіс верша "Аляксею Пысіну", 1976 г.

У гады вайны (фота з сямейнага архіва)

З маці Настассяй Фёдараўнай і сястрой Нінай,канец 1910-х г.г. (фота з сямейнага архіва)

Аляксей Зарыцкі, Рыгор Суніца,Васіль Вітка,1934 г., Бабруйск

ГАЛЕРЭЯ

З жонкай Ганнай Дзмітрыеўнай,1985 г. (фота А. Каляды)

З унукам Міцем, 1979 г. (фота А. Каляды)

З Піменам Панчанкам і Максімам Танкам,1972 г. (фота У. Крука)

Творчы вечар Аляксея Зарыцкага,1986 г. (фота У. Крука)