Józef Franczak ps.,,Laluś"

Franczak nazywany był "Lalkiem" lub "Lalusiem", ze względu na swoją elegancję jak i życzliwość

21 pażdziernika 1963 r. w Majdanie Kozic Górnych.

Zmarł

17 marca 1918 r. lub 25 maja 1918 r. w Kozicach Górnych.

Urodzony

Jest uznawany za ostatniego partyzanta polskiego podziemia niepodległościowego i antykomunistycznego.

Kim był?

Józef Franczak był zawodowym Wachmistrzem Wojska Polskiego, działaczem Związku Walki Zbrojnej - Armii Krajowej.

Sierż. Józef Franczak „Lalek”

Według opisu z listu gończego ,,Laluś" miał:

Wygląd

"Wzrost ok. 175 cm, ciemny blond, włosy szpakowate, lekko łysy. Czesze się do góry, oczy niebieskie, czoło wysokie, nos lekko pochylony do przodu, twarz owalna, koścista, śniada. Uszy duże odstające, usta duże wypukłe. Jest dobrze zbudowany, barczysty, pierś wysunięta do przodu, chód ciężki, stopy nóg są duże, lekko kuleje na prawą nogę po postrzale. [...]".

01

W wieku 17 lat Franczak wstąpił do Wojska Polskiegoi ukończył Szkołę Podoficerską Żandarmerii w Grudziądzu.

Wykształcenie

Józef Franczak - po środku

Józef Franczak oznaczony nr 2

Rodzina

Pochodził z ubogiej rodziny chłopskiej. Był synem Stanisława Franczaka i Antoniny z domu Nowak. Miał trzy siostry i brata.

Lato 1947r. Od lewej: Stanisław Kuchcewicz ,,Wiktor", Julian Kowalczyk ,,Cichy", sierż. Józef Franczak ,,Laluś" i st. sierżant Walenty Waśkowicz ,,Strzała".

Po ataku ZSRR na Polskę 17 września 1939 r. nie złożył broni i walczył z najeźdźcą ze Wschodu. Dostał się do sowieckiej niewoli, z której udało mu się zbiec podczas transportu jeńców.\

Podczas II Wojny Światowej

,,Lalek" przed 1939 r. odbywał służbę w Plutonie Żandarmerii w Równem na Wołyniu jako żołnierz II Oddziału odpowiedzialnego za wywiad. W 1940 r. Józef Franczak wstąpił do Związku Walki Zbrojnej, gdzie pod pseudonimem „Laluś” prowadził szkolenia partyzantów w Żukowie. W ramach działalności partyzanckiej był dowódcą drużyny, potem dowódcą plutonu w III Rejonie Obwodu Lublin Armii Krajowej w ramach Okręgu Lublin AK.

W szeregach Armii Ludowa

W 1944 r. wkroczyła Armia Czerwona

W momencie zajęcia Lubelszczyzny przez Armię Czerwoną ,,Lalek" działał w obwodzie lubelskim ZWZ AK. Wówczas został wcielony do 2. Armii Wojska Polskiego, stacjonującej w obszarze Kąkolewnicy koło Radzynia Podlaskiego. Tam też był świadkiem mordów dokonywanych przez komunistów na żołnierzach podziemia, np. na uroczystku ,,Baran". W obawie o swoje życie Franczak zdezerterował z Ludowego Wojska Polskiego.

Józef Franczak (w koszu motocykla) w wolnym czasie, podczas służby w żandarmerii w Równem, prawdopodobnie 1939 r.

Franczak jako Żołnierz Wyklęty

Wraz ze swoimi partyzantami patrolował przypisany mu teren na obszarze powiatów lubelskiego i krasnostawskiego. Ich działalność to był głównie zasadzki na małe patrole milicyjne, napady i uśmiercanie konfidentów i czołowych komunistów.

Franczak początkowo ukrywał się przed władzami Polski Ludowej w Gdyni i przejściowo w Łodzi, lecz na przełomie 1945/46 r. powrócił w rodzinne strony.Tutaj już w czerwcu 1946 roku został złapany przez UB. Podczas transportu uciekł wraz z innymi aresztantami, zabijając trzech nietrzeźwych funkcjonariuszy. Na krótko dołączył do zgrupowania mjr. Hieronima Dekutowskiego „Zapory”. Na początku 1947 roku sterował już kilkuosobowym patrolem w oddziale WiN dowodzonym przez kpt. Zdzisława Brońskiego "Uskoka".

Akcje Franczaka

x Wydanie wyroku na Franciszka Kasperka „Hardy” partyzanta, który po ujawnieniu się w 1947 r., doprowadził do schwytania swojego byłego dowódcy – Zdzisława Brońskiego – „Uskoka”. x Wspólnie ze Stanisławem Kuchciewiczem „Wiktorem” J. Franczak uśmiercił konfidenta, którego donosy groziły dekonspiracją kierownictwa lubelskiego podziemia antykomunistycznego. x W Wigilię 1948 roku w czasie walki został ranny w brzuch. Od tego czasu nie posiadał już zorganizowanego pododdziału, ale utrzymywał kontakt z dalej walczącymi zbrojnie żołnierzami. x W lutym 1953 r. "Lalek” zrealizował (nieudaną) akcję rekwizycji w kasie Gminnej Spółdzielni w Piaskach. Wtedy w walce z milicją zginął Jego ostatni dowódca Stanisław Kuchciewicz „Wiktor”.

Kapral podchorąży Józef Franczak w towarzystwie znajomych

Trudne momenty działalności ,,Lalka"

Józef Franczak w swojej działalności partyzanckiej natknął się na sytuacje, kiedy musiał podejmować szybkie i trudne decyzje. Prawdopodobnie w 1943 r. wraz ze swoimi współtowarzyszami broni uczestniczył w niechlubnych walkach z grupami partyzantów żydowskich w Kolonii Skrzynice, w gminie Piotrków. „Laluś” był podejrzany jeszcze o inne akcje niekorzystne dla ludności żydowskiej, ale nie są jednak tak dobrze udokumentowane.

Ukrywanie

W 1953 r. jako jeden z ostatnich partyzantów Franczak ograniczył zbrojny udział w zwalczaniu władzy i rozpoczął samotną misję o przetrwanie.

Takich jak Franczak, ukrywających się, było wtedy w Polsce kilkunastu. Jego kompani ginęli w walce lub byli łapani przez UB. Jemu nadal udawało się wiać przed tropiącym go UB, nieraz dopisywało mu niesamowite szczęście. Nie budował on doskonale zamaskowanych bunkrów, aby ukrywać się w nich wiele miesięcy, ciągle się przemieszczał. Jak szacowało SB, jego siatka współpracowników liczyła około dwustu osób, co jest godne podziwu, tym bardziej że za udzielanie pomocy takiemu „bandycie” groził kilkuletni wyrok więzienia.

Franczak poważnie rozmyślał nad amnestią z 27 kwietnia 1956 roku i zaczęciem normalnego życia. Podobno w jednej z rozmowów ze swoimi towarzyszami oznajmił, że gdyby miał gwarancję, że otrzyma wyrok mniejszy niż 15 lat więzienia, to zdecydowałby się na ujawnienie. Jednak po dyskusji z jednym z adwokatów porzucił tę myśl, kiedy dowiedział się, że za popełnione przez niego przestępstwa groziła mu kara dożywotniego więzienia.

Ujawniać się czy nie?

Fragment gazety ze zdjęciem i opisem poszukiwanego Franczaka

Poszukiwania

We wrześniu 1961 r., podczas zaciekłych poszukiwań partyzanta, władze komunistyczne rozesłały za Józefem Franczakiem list gończy (opublikowany wraz ze zdjęciem w "Kurierze Lubelskim"). Opisano go tam jako "bandytę stanowiącego postrach dla mieszkańców podlubelskich wsi". Według raportów bezpieki, Franczak Zagrażał życiu członków partii komunistycznej i funkcjonariuszy MO, prowadził działalność terrorystyczną i rabunkową. Komuniści głosili, że poszukiwany osobiście zamordował 5 osób. Za jego schwytanie wyznaczono wysoką nagrodę pieniężną.

Józef Franczak (drugi z lewej) na kwaterze, 20 lutego 1944 r.

Oboje podejmowali próby sformalizowania swojego związku. Kończyły się one niepowodzeniem, gdyż księża, obawiając się prowokacji SB, odmawiali udzielenia ślubu.

Franczak mówił, że w najbliższym czasie w Polsce musi dojść do zmiany ustroju, a on zrobi wszystko, aby do tego dotrwać. Powodem chęci powrotu do normalnego życia powodował związek z Danutą Mazur z Wygnanowic, z którego 11 stycznia 1958 roku urodził się syn Marek.

ŻYCIE PRYWATNE

Na poważniejszy trop Franczaka bezpieka wpadła w 1963 r., dzięki współpracy ze Stanisławem Mazurem "Michał" (bratem stryjecznym narzeczonej Franczka). Za wydanie partyzanta obiecano mu 5 tys. złotych.

20 października 1963 roku ,,Michał" wyposażony w podsłuch spotkał się z Józefem Franczakiem. Pomimo, że w okolicy czekało UB akcja się nie udała z powodu awarii środków łączności agenta. Następnego dnia TW „Michał” przekazał SB numer rejestracyjny motocykla, którym „Laluś” dotarł na ich spotaknie.

Próby złapania

Funkcjonariusze UB podsłuchiwali współpracowników i najbliższą rodzinę ,,Lalusia", aw sąsiednich zabudowaniach organizowali punkty obserwacyjne.

Franczak został śmiertelnie ranny i po kilku minutach zmarł. Sekcja zwłok wykazała, że zmarł przez postrzał w serca. W chwili śmierci ostatni polski partyzant miał 45 lat.

Ostateczne schwytanie

Przez lata utrzymywała się wersja, że „Lalusia” zadenuncjował sąsiad u którego ukrywał się tego dnia, który i tak został skazany na 5 lat więzienia za współpracę z ,,Lalusiem". Prawdziwy zdrajca za kapowanie dostał w sumie 12.050 zł, z tego prawie połowę – ok. 5000 zł za sprzedanie ,,Lalusia" w 1963 r.

21 października 1963 r. zabudowania Wacława Becia (We wsi Majdan Kozic Górnych) zostały osaczone. „Laluś” próbował – udając gospodarza – uciec. Finalnie doszło do strzelaniny.

Dzieło przedstawiające chwile tuż przed śmiercią

21 października 1963 rok. Zdjęcia pośmiertne Józefa Franczaka – tuż po zastrzeleniu w Majdanie Kozic Górnych.

Śledztwo znieważenia zwłok umorzono, ponieważ prokurator stwierdził, że wszystko odbyło się z obowiązującym wtedy prawem i nie miało na celu zbezczeszczenia zwłok.W marcu 2015 r. na cmentarzu w Piaskach odbyły się uroczystości dochówku czaszki partyzanta.

Czaszkę Józefa Franczaka odnaleziono w 2014 r.

Według ustaleń śledztwa czaszka miała być poddana badaniom stomatologicznym. Potem czaszka została przekazana do Akademii Medycznej w Lublinie w celach dydaktycznych.

Znieważenie zwłok

W 2006 r. zostało wszczęte śledztwo znieważenia zwłok Franczaka przez SB.O przestępstwie zakomunikował syn Franczaka, który był pewien, że obcięcie głowy było złośliwym działaniem komunistów

W prosektorium Zakładu Medycyny Sądowej w Lublinie przeprowadzono sekcję zwłok i pozbawiono je głowy, a następnie złożono w bezimiennym grobie na cmentarzu komunalnym przy ul. Unickiej w Lublinie.

Nagrobek sierż. Józefa Franczaka "Lalka" na cmentarzu w Piaskach

Odsłonięty 11 maja 2007 r. w Piaskach pomnik w hołdzie ostatniemu żołnierzowi Rzeczypospolitej Polskiej, sierż. Józefowi Franczakowi ps. "Lalek".

Uroczystości pogrzebowe rozpoczęły się 24 marca 2015 r. o godz. 10.00 Mszą świętą w Archikatedrze Lubelskiej .Oprawę uroczystości zapewniła wojskowa asysta honorowa z Dowództwa Garnizonu Warszawa.

21 października 2008 roku. Marek Franczak, syn „Lalusia”, przy pomniku ojca na cmentarzu w Piaskach.

Uroczystości pogrzebowe sierż. Józefa Franczaka "Lalka", Lublin, 24 marca 2015 r.

17 marca 2008 r. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Lech Kaczyński nadał Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, pośmiertnie, ostatniemu żołnierzowi wyklętemu Józefowi Franczakowi ps. „Laluś”. Józef Franczak odznaczony został za wybitne zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej w 90. rocznicę swoich urodzin. Odznaczenie odebrał syn Marek Franczak.

Odznaczenia i upamiętnienia

Watch

Watch

Na cześć Józefa Franczaka:

- Film dokumentalny z 1996 r. pt. „Ostatni partyzant Rzeczypospolitej”, autorstwa Tadeusza Arciucha;- Utwór „Noc” z płyty „Panny Wyklęte” w wykonaniu Anny Brachaczek i Dariusza Malejonek; - Opowiadanie Aleksandra Bednarskiego pt. „1963”;- Dwukilometrowy fragment ulicy w Lublinie - imieniem Józefa Franczak; - Popiersie „Józefa Franczaka ps. Lalek” w krakowskim Parku Jordana;

1. Sierż. Józef Franczak „Lalek” 2. Wygląd 3. Żołnierze wyklęci 4. Zdjęcie żołnierzy 5. Działalność ,,Lalka" przed II Wojną Światową 6. Działalność podczas okupacji niemieckiej 7. Franczak i Armia ludowa 8. Kolejne ciekawe zdjęcie 9. Podziemie antykomunistyczne10. Ukrywanie

11. Wątpliwości12. Życie prywatne 13. Próby złapania 14. Skuteczność Służb Bezpieczeństwa 15. Zdjęcia tuż po śmierci 16. Znieważenie zwłok 17. Pomnik, nagrobek 18. Uroczystość pogrzebowa 19. Odznaczenie 20. Upamiętnienie

Powróć do wybranej strony:

ALEKSANDRA GRYCZKA - ZESPÓŁ SZKÓŁ NR 3 IM. WŁADYSŁAWA stanisława REYMONTA W ŁUKOWIE - KL. 2NIA

Dziękuję Za Uwagę

• https://pl.wikipedia.org/wiki/Józef_Franczak
• https://pamiec.pl/pa/teksty/artykuly/13592,OSTATNI-JOZEF-FRANCZAK-LALUSquot-19181963-tekst-dr-Slawomira-Poleszaka.html
• https://dzieje.pl/postacie/jozef-franczak-1918-1963
• https://podziemiezbrojne.ipn.gov.pl/zol/biogramy/88008,Sierz-Jozef-Franczak-Lalek.html
• https://www.bbn.gov.pl/ftp/dok/09/18-31_Jozef_Franczak-Lalek.pdf
• https://armiakrajowa-lagiernicy.pl/niepokonany-lalek-zolnierz-wyklety/
• https://www.youtube.com/watch?v=wU8j6-kRdq0

BIBLIOGRAFIA