Z kolędą przez wieki

Z KOLĘDĄ PRZEZ WIEKI

Oprac. Jolanta Kozikowska
PCWE/Powiatowa Biblioteka Pedagogiczna w Olecku

Kolęda – pieśń religijna o tematyce związanej z narodzeniem Chrystusa, śpiewana w okresie świąt Bożego Narodzenia.

W liturgii

W liturgii Kościoła katolickiego kolędy wykonuje się od mszy o północy w święta Bożego Narodzenia (noc 24/25 grudnia) do święta Chrztu Pańskiego (niedziela po 6 stycznia). W polskiej tradycji dopuszcza się śpiewanie ich do Święta Ofiarowania Pańskiego (2 lutego).

Etymologia

Termin kolęda wywodzi się najprawdopodobniej od łacińskiego calendae
i oznaczał w dosłownym tłumaczeniu "pierwszy dzień miesiąca".

Geneza

Kolęda w swym pierwszym znaczeniu była noworoczną pieśnią powitalną i pochwalną na cześć gospodarzy.
Jej słowami przekazywano życzenia szczęścia i pomyślności. Kolęda w rozumieniu pieśni religijnej związanej
z narodzinami Chrystusa ukształtowała się później, wraz z rozkwitem i umacnianiem się chrześcijaństwa.

Ciekawostki

Według tradycji chrześcijańskiej św. Franciszek z Asyżu jest autorem pierwszej kolędy, była ona śpiewana w przygotowanej przez niego szopce bożonarodzeniowej.

Twórcy kolęd początkowo sięgali do Ewangelii św. Mateusza i św. Łukasza. Potem nawiązywano do źródeł pobożności ludowej.

Cicha noc - najsłynniejsza kolęda, którą przetłumaczono na ponad 300 języków i dialektów. Powstała w roku 1818
w austriackim miasteczku Oberndorf koło Salzburg w Alpach. Jej autorami byli wikary miejscowego kościoła Józef Mohr oraz jego organista Franz Xaver Gruber

Historia

Śpiewana kolęda na ziemiach polskich pojawiła się w początkach XIII wieku. Związane było to z przybyciem franciszkanów. Pierwsze kolędy były pieśniami hymnicznymi.
Pieśń Buccinemus in hac die Bartłomieja z Jasła, datowana na lata 1360-1407 uchodzi za najstarszy polski hymn bożonarodzeniowy.

Na początku XV wieku kolędy tłumaczono na język polski z łaciny i ze śpiewników braci czeskich.

Zdrow bądź, krolu anjelski to najstarsza polska kolęda - pochodzi z 1424 roku.

Wzrost popularności gatunku nastąpił na przełomie XVII i XVIII wieku.

Powstała wówczas kolęda W żłobie leży, przypisywana Piotrowi Skardze. Inną bardzo popularną kolędę Bóg się rodzi napisał Franciszek Karpiński. Autorami kolęd byli również Mikołaj Sęp Szarzyński i Andrzej Morsztyn,
w XIX w Zygmunt Noskowski, a na pocz. XX w Feliks Nowowiejski.

Powstają też nowe kolędy. Komponowane są przez współczesnych twórców. Ich popularność dorównuje kolędom tradycyjnym. Przykładem może być kolęda z lat 30. XX w Nie było miejsca dla Ciebie, czy Kolęda o gwieździe z musicalu Kolęda Nocka z lat. 80 XX w.

Polska kolęda patriotyczna

Polska kolęda była od zarania dziejów patriotyczna. Łączyła tradycje sakralne z poezją dworów polskich, ale największą wartość zyskała wśród ludu.
W okresie zaborów pod znane melodie kolędowe podkładano aktualne słowa o patriotycznym wydźwięku, tak jest do dnia dzisiejszego.

Od powstania listopadowego patriotyczne kolędy powstawały regularnie – podczas innych powstań (styczniowe), wojen (legionowe) i czasów PRL (kolędy robotnicze lat 70., kolędy internowanych stanu wojennego itp.).

Pod wpływem różnych, ważnych dla naszego kraju wydarzeń, twórcy (zazwyczaj anonimowi) pisali nowe teksty, dopasowując je do melodii tradycyjnych kolęd. W czasach szczególnie tragicznych dla Polski powstawały kolędy smutne i rozpaczliwe. W innych czasach widoczna jest
w nich głęboka wiara w szczęśliwą przyszłość i opatrzność Bożą. Często widoczna jest też satyra i poważna krytyka wad ustroju politycznego
i stosunków międzyludzkich.

Słownik języka polskiego, T.1, PWN 1978

Kolęda w wykonaniu zespołu śpiewaczego "Sedranianki"

Info

źródła:
https://opoka.org.pl/biblioteka/I/IM/opiekun201826-koledy.html
T. Skoczek, J. Załęczny, J. Gmitruk, Z kolędą przez stulecia, 2017
http://muzeum-niepodleglosci.pl/wp-content/uploads/2018/02/2018.01.14.-Kol%C4%99da.-Tre%C5%9B%C4%87.pdf
https://pl.wikipedia.org/wiki/Kol%C4%99da
Słownik języka polskiego, T.1, PWN 1978
https://www.youtube.com/watch?v=nXwo6q5EcO0

Z kolędą przez wieki

More creations to inspire you

THE MESOZOIC ERA

ALL THE THINGS

ASTL

VISUAL COMMUNICATION AND STORYTELLING

ENGLISH IRREGULAR VERBS

GROWTH MINDSET

BLENDED LEARNING

Transcript