INNY ŚWIAT- LEKCJA 3

Ala Krawczyk

Próba ratowania ludzkiej godności w Innym świecieGustawa Herlinga-Grudzińskiego

Po dzisiejszej lekcji powinieneś:

1. wymienić przykłady "przestępstw", za które ludzie trafiali do łagrów;2. omówić najbardziej wstrząsające wydarzenia z obozu w Jercewie; 3. podać dowody postaw heroicznych;4. wskazać różnice poglądów między Herlingiem-Grudzińskim a T. Borowskim w sprawie moralności w obozie;5. wiedzieć, na czym polega ocalająca moc literatury.

Za co trafili do obozu bohaterowie Innego świata- przykłady

Wstrząsające wydarzenia z obozu w Jercewie

1

2

3

Więźniowie jercewskiego obozu zazwyczaj zostali aresztowani za niewielkie przewinienie, przez przypadek lub w wyniku nieszczęśliwego zbiegu okoliczności. Śledztwo opierało się na przekonaniu, że nie ma ludzi niewinnych. Torturowany fizycznie i psychicznie więzień przyznawał się do najbardziej nawet absurdalnych zarzutów, wiedząc, że nie potrafi się obronić.

Ostre i jednocześnie humorystyczne dialogi dowodzą, że warstwy społeczne niewiele o sobie wiedzą, niewiele je łączy, a niemal wszystko dzieli.

Gustaw Herling- Grudziński znalazł sie w obozie za podobieństwo nazwisk i buty podobne do „oficerek”. Gustawowi, narratorowi Innego świata, zarzucono, że jest polskim oficerem pracującym w niemieckim wywiadzie. „Dowody” to: wysokie buty z cholewami, podobne do „oficerek”, w których bohater próbował przekroczyć granicę Związku Sowieckiego i Litwy, a także podobieństwo brzmieniowe nazwiska bohatera z nazwiskiem marszałka lotnictwa niemieckiego. Ostatecznie oskarżenie sformułowano tak: „Zamierzał przekroczyć granicę sowiecko-litewską, aby prowadzić walkę ze Związkiem Sowieckim”.

Michał Kostylew trafił do obozu za sympatię do kultury Zachodu – chcąc ćwiczyć się w języku francuskim, czytał, wypożyczone z miejscowej biblioteki, dzieła Balzaka, Stendhala, Flauberta i in. Te „ćwiczenia” doprowadziły do zachwytu nad kulturą Zachodu. Skazano go za „próbę obalenia z pomocą obcych mocarstw ustroju Związku Sowieckiego”.

Brak kontroli nad zachowaniem po pijanemu – jeden z więźniów znalazł się w obozie, ponieważ kiedyś po pijanemu założył się, że trafi w oko Stalina na portrecie. Oficjalne oskarżenie miało postać „próba zamachu na Stalina”.

Historia Gorcewa – funkcjonariusza NKWD znany ze swego okrucieństwa; po aresztowaniu rozpoznany przez więźniów został zamęczony nieustanną pracą przy „lesopowale”.

Michaił Stiepanowicz – aktor, skazany na łagier za zbyt szlachetne zagranie bojara. Uwierzył w swoją winę, przekonany o sprawiedliwości władzy sowieckiej.

Zabójca Stalina – wysoki urzędnik jednego z komisariatów ludowych; pijany strzelił do portretu Stalina. Zadenuncjowany przez kolegę, trafił do łagru, gdzie – obłąkany – naprawdę uwierzył, że zabił Stalina.

Pamfiłow – stary Kozak nad wszystko kochający swego syna Saszę, który, poddany ideologii komunistycznej, wyparł się ojca – uznał jego aresztowanie za „konieczność historyczną”. Dopiero gdy sam po nieudanej kampanii wojennej trafił do łagru, pogodził się z ojcem.

Zelik Lejman – fryzjer, warszawski komunista. Uznany za donosiciela, został „lojalnym i pokornym więźniem sowieckim”. Swoje uczucia wyrażał tylko w czasie gry na skrzypcach.

Jewgienija Fiodorowna – pielęgniarka, związana z człowiekiem wolnym, obozowym lekarzem Jegorowem, przeżywająca z tego powodu straszliwy dramat; „zmartwychwstała” dzięki prawdziwej miłości do Jarosława R. Zmarła przy porodzie.

Rusto Karinen – fiński robotnik, który zimą 1940 roku próbował uciec z obozu. Okazało się, że w ciągu tygodnia doszedł do wioski odległej zaledwie 15 kilometrów od obozu (mieszkańcy przywieźli go do Jercewa).

Historia Kostylewa Opalał sobie rękę, by nie musieć pracować „na nich” (czyli na zbrodniczy system).

Nocne łowy i historia Marusi. Łowy „na kobiety” i gwałty są tu normalną rzeczą, kobieta ulega uprzedmiotowieniu i upodleniu. Nie ma mowy o miłości. Jeśli pojawia się, zostanie zniszczone – oto w potrzebie choćby odrobiny ludzkiego uczucia Marusia niewolniczo oddaje się Kowalowi, a ten, by nie zrazić do siebie kolegów, oddaje ją im jak rzecz do użytkowania.

Wszechogarniająca siła donosu – w przypadku Grudzińskiego zdradził go najlepszy przyjaciel, Machapetian.

Historia „generalskiej doczki” którą zmuszono głodem do tego, by zrezygnowała z cnoty. Odstąpiwszy od swych zasad raz – dziewczyna pogrążyła się w sprzedawaniu ciała za jedzenie i wolność od głodu… . Szybko straciła urodę i jasność myślenia.

to jednak uporczywie szuka dowodów na heroizm ludzki, na obronę człowieczeństwa w tych nieludzkich warunkach.

Człowiek jest ludzki w ludzkich warunkach, i uważam za upiorny nonsens naszych czasów próby sądzenia go według uczynków, jakich dopuścił się w warunkach nieludzkich (…).

Gustaw Herling-Grudziński choć sam wypowiada takie słowa:

Próby ratowania ludzkiej godności:

Losy Michaiła Kostylewa są dowodem na to, że nawet w warunkach sowieckiego obozu pracy można zachować człowieczeństwo, nie dać się oszukać ani złamać bezdusznemu systemowi.

Zakonnice, które odmówiły pracy, „nie chcąc służyć szatanowi”.

Natalia Lwowna, która po przeczytaniu Dostojewskiego uświadomiła sobie, że nie została pozbawiona wolności całkowicie – zawsze może zdecydować o momencie i sposobie śmierci.

JewgieniaFiodorowna - związek z lekarzem obozowym Jegorowem dawał jej pewne przywileje, ale pokochała Jarosława R., byłego studenta politechniki w Leningradzie. Kiedy został on przeniesiony do innego obozu („Jegorow próbował walczyć”), sama również poprosiła o przeniesienie. Zmarła przy porodzie, „dając życie dziecku swej prawdziwej miłości”. Rozdział opowiadający o jej losach nosi znamienny tytuł Zmartwychwstanie. Bohaterka nie ocaliła życia, ale uratowała wewnętrzną wolność. Oprócz prawdziwej miłości szansę zwyciężenia obozu dają też wiara czy kultura europejska, pozwalająca rozpoznać nienormalność sytuacji obozowej.

Zachowanie Herlinga-Grudzińskiego, który spotkanemu po latach w Rzymie Żydowi, który szuka rozgrzeszenia za swój czyn w obozie, nie chce powiedzieć słowa "rozumiem"

Sam narrator z kilkorgiem towarzyszy także zdobył się na czyn heroiczny. Wobec odmowy zwolnienia z łagru po traktacie Sikorski-Majski zdecydował się w styczniu 1942 na głodówkę protestacyjną. Głodówka w obozie, w którym ludzie umierali z głodu!

O postawy heroiczne w świecie łagrów było trudno, ponieważ przez cały czas pozostawały w sferze cierpienia.Grudziński pokazuje różne jego aspekty.

powodowane jest przez potworny głód, choroby, bicie, tortury.

niewiedza na temat własnego losu, oddzielenie od bliskich, samotność, udręka spowodowana obawą, że wyrok może zostać przedłużony.

fizyczne

psychiczne

GRUDZIŃSKI A BOROWSKI:

Obrazy życia w sowieckim łagrze konfrontowane są często z realiami niemieckich kacetów – również wytworu systemu totalitarnego. I tu, i tu więźniowie cierpią i umierają, puchną z głodu, wyniszcza ich praca ponad siły.

.

Zestawienie Innego świata z opowiadaniami Borowskiego jest jednak dowodem na to, że podobną sytuację można przedstawiać w zupełnie niepodobny sposób. Borowski pokazuje wewnętrzną pustkę więźniów – jakiekolwiek uczucia zmniejszają szanse przeżycia. Z człowiekiem w obozie można zrobić wszystko, pozbawić go wszelkich ludzkich wartości.

Grudziński widzi to inaczej: Wyszedłem z Jercewa z iskierką nadziei, której z Oświęcimia nie wyniósł Borowski. Na tym, mówiąc najprościej, polega różnica między nami. Po prostu ja, inaczej niż Borowski, nie straciłem całkowicie wiary w podstawowe wartości ludzkie.

Grudziński twierdzi, że nawet w skrajnych warunkach można być prawym i uczciwym, choćby za cenę heroizmu.

Bohaterowie, którzy czytali ją z przejęciem, zachowują wewnętrzną wolność!

Inny swiatpokazuje także ocalającą moc literatury.

Wykonajcie proszę trzy zadania

1

2

Zastanów się, jak interpretować Inny świat – jako hołd złożony człowiekowi, czy jako dokument degradacji i utraty człowieczeństwa?

Mechanizm zniewolenia a potrzeba wolniości

3

KARTA PRACY

KARTA PRACY

Czy człowiek zniewolony może zachować godność?

Dziś to już wszystko...