Bruno Schulz

Wybitny pisarz, malarz, rysownik, grafik. Urodzony 12 lipca 1892 w Drohobyczu, zmarł tragicznie 19 listopada 1942 tamże. Bruno Schulz urodził się w Drohobyczu, niewielkim miasteczku na zachodniej Ukrainie, położonym niedaleko Lwowa. Tam spędził prawie całe swoje życie. Niechętnie z Drohobycza wyjeżdżał. Jeśli opuszczał rodzinne miasto, czynił to sporadycznie i na krótko. Uważał je za centrum świata, był jego pilnym obserwatorem i okazał się doskonałym "kronikarzem". Jego twórczość zarówno literacka, jak plastyczna przesycona jest drohobyckimi realiami. Na kartach opowiadań można spotkać opisy głównych ulic i charakterystycznych budowli miasteczka, a także wizerunki jego mieszkańców. Kalendarium życia i twórczości 1892 - 12 lipca w Drohobyczu przychodzi na świat Bruno Schulz jako najmłodsze dziecko Jakuba Schulza, właściciela sklepu z materiałami tekstylnymi przy Rynku 10, i Hendel-Henrietty z domu Kuhmerker z rodziny drohobyckich handlarzy drewnem i właścicieli tartaku. Starsze rodzeństwo to brat Izydor i siostra Hania. 1902 - 1910 - nauka w drohobyckim gimnazjum 1910 - otrzymuje świadectwo dojrzałości. Za namową rodziny rozpoczyna studia na Wydziale Budownictwa Lądowego Politechniki Lwowskiej. 1911 Po zaliczeniu pierwszego roku przerywa studia z powodu choroby i wraca do Drohobycza. Następnie przebywa na rekonwalescencji w Truskawcu. 1913 - wznawia studia architektoniczne. 1914 - zdaje pierwszy egzamin państwowy na Politechnice. Wybuch I wojny światowej przerywa studia w Lwowie. Schulz przebywa w Wiedniu prawie nieprzerwanie przez całą I wojnę światową. 1917 - po dłuższym pobycie w Drohobyczu, wraca do Wiednia 5 listopada 1916 roku i pozostaje tam do 3 sierpnia 1917; po kilku miesiącach spędzonych w Galicji, przebywa w Wiedniu od października 1917 do sierpnia 1918. 1918 - przebywa w Wiedniu do sierpnia 1918. Przystępuje do grupy „Kalleia”, założonej przez młodych miłośników sztuki spośród inteligencji żydowskiej w Drohobyczu. Po 123 latach rozbiorów odradza się państwo polskie i Drohobycz znów jest miastem polskim. 1920 - praca nad cyklem grafik pt. Xięga bałwochwalcza (w technice cliché-verre). 1921 - z powodu trudnej sytuacji finansowej ubiega się o pracę w Gimnazjum Państwowym im. Króla Władysława Jagiełły (dawniej Gimnazjum im. Franciszka Józefa I). Zostaje przyjęty na okres próbny, ale nie podejmuje pracy z powodu złego stanu zdrowia. Sierpień: miesięczny pobyt na kuracji w Kudowie (wówczas Bad Kudowa, w Niemczech). Prawdopodobnie w tym samym roku odwiedza krewnych w Berlinie. 1921 - z powodu trudnej sytuacji finansowej ubiega się o pracę w Gimnazjum Państwowym im. Króla Władysława Jagiełły (dawniej Gimnazjum im. Franciszka Józefa I). Zostaje przyjęty na okres próbny, ale nie podejmuje pracy z powodu złego stanu zdrowia. Sierpień: miesięczny pobyt na kuracji w Kudowie (wówczas Bad Kudowa, w Niemczech). Prawdopodobnie w tym samym roku odwiedza krewnych w Berlinie. 1924 - 3 września Schulz zaczyna uczyć rysunku w Gimnazjum im. Króla Władysława Jagiełły w Drohobyczu jako nauczyciel kontraktowy. 1925 - jest nauczycielem rysunku w dwóch szkołach: Państwowe gimnazjum im. króla Władysława Jagiełły (ul. Zielona 34) i I Prywatne gimn. żeńskie (ul. Mickiewicza l. 29). Poznaje Stanisława Ignacego Witkiewicza (Witkacego), który przyjechał do Drohobycza, aby wykonać fantastyczny portret pastelami Edmunda Pilpla. 1926 - 27 IV przed komisją krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych Schulz zdaje z wynikiem bardzo dobrym egzamin uprawniający do nauczania rysunków w szkołach średnich. W lipcu spędza część wakacji w pensjonacie „Piast” w Zakopanem. 1929 - 1 stycznia Bruno Schulz zostaje mianowany nauczycielem etatowym. Odtąd poza rysunkami uczy także robót ręcznych. 1932 - wiosną poznaje Józefinę Szelińską. W lipcu jedzie na ministerialny kurs nauczycieli do Żywca i tam poznaje Stefana Szumana, profesora psychologii, który czyta rękopis „Sklepów cynamonowych” i próbuje bez skutku znaleźć dla nich wydawcę. 1933 - jedzie do Warszawy i poprzez Magdalenę Gross trafia do Zofii Nałkowskiej, która staje się protektorką jego pisarstwa. W grudniu – debiutuje w „Wiadomościach Literackich” opowiadaniem „Ptaki”; w tym samym czasie „Rój” publikuje „Sklepy cynamonowe” (z datą 1934). 1934 - pobyt w Zakopanem i początek trwającego około czterech miesięcy romansu z Zofią Nałkowską. Liczne entuzjastyczne oceny „Sklepów cynamonowych”: Nałkowskiej, Witkacego, Berenta, Miriama, Przesmyckiego, Staffa, Tuwima, Wittlina i in. Tygodniowy pobyt w Warszawie u Zofii Nałkowskiej – Schulz poznaje wielu wybitnych pisarzy ze środowisk stołecznych. W grudniu wyjazd do Warszawy z Józefiną Szelińską. Odnowienie znajomości z Witkacym, nawiązanie kontaktu z Gombrowiczem i Wittlinem. 1935 - 20 stycznia umiera nagle na serce we Lwowie Izydor Schulz, starszy brat Brunona. Odtąd Bruno musi pomagać finansowo siostrze. Zaręczyny z Józefiną Szelińską. Lipiec-sierpień – wakacje z narzeczoną w Zakopanem. Kontakty z Witkacym; poznanie pianistki, Marii Chasin (lub Chazen). Wystawa zbiorowa w lokalu Związku Artystów Plastyków we Lwowie. 1936 - otrzymuje półroczny urlop płatny, który spędza głównie w Warszawie, utrzymując kontakty z narzeczoną i środowiskiem literackim. Schulz pisze do rodziców Józefiny Szelińskiej list o zamierzonym małżeństwie z ich córką – przyjęty z życzliwością. Poznaje dziennikarkę i miłośniczkę sztuki Romanę Halpern – adresatkę największego zachowanego zbioru jego listów. 8 lutego Schulz występuje z Żydowskiej Gminy Wyznaniowej w Drohobyczu, uzyskując status „bezwyznaniowca”, co otwiera drogę do małżeństwa z Józefiną. Nie udaje mu się załatwić fikcyjnego zameldowania na Śląsku, potrzebnego do ślubu z katoliczką. 1936 - wydawnictwo „Rój” publikuje przekład „Procesu” Kafki sygnowany nazwiskiem Schulza. On sam przygotowuje do druku tom „Sanatorium pod Klepsydrą”. Początek stałej współpracy z „Wiadomościami Literackimi”: Schulz recenzuje nowości dla tygodnika. W prasie literackiej ukazuje się szereg jego tekstów krytycznoliterackich, opowiadania: „O sobie” („Studio”, w tomie „Sanatorium pod Klepsydrą” zatytułowane „Samotność”), „Ostatnia ucieczka ojca” i „Martwy sezon” (oba w „Wiadomościach Literackich”), a także wymiana listów otwartych z Gombrowiczem na łamach „Studia”. 1937 - marzec-kwiecień – zerwanie narzeczeństwa z Józefiną Szelińską. Ukończenie noweli „Die Heimkehr” o objętości około 30 stron, napisanej po niemiecku z myślą o potencjalnym wydawcy zagranicznym. Tekst zaginął. W wydawnictwie „Rój” ukazuje się „Sanatorium pod Klepsydrą”. 1938 - styczeń – odczyt Schulza o „Ferdydurke” w lokalu Związku Zawodowego Literatów Polskich w Warszawie. "W Związku Zawodowym Literatów na odbytym ostatnio wtorkowym zebraniu p. Bruno Schulz wygłosił odczyt o powieści Gombrowicza Ferdydurke utrzymany w entuzjastycznym tonie. Przełom lipca i sierpnia – wyjazd do Paryża. Schulz zabiera ze sobą około 100 rysunków, ale do zorganizowania wystawy nie dochodzi, a w Paryżu w sezonie ogórkowym nie udaje mu się spotkać ludzi, którzy mogliby mu pomóc. Listopad – Schulz otrzymuje Złoty Wawrzyn Polskiej Akademii Literatury. 1939 - depresja psychiczna związana z kłopotami osobistymi, niepowodzeniami, sytuacją polityczną, narastającym antysemityzmem, a także ciężką, wyjaławiającą pracą w szkole. Ostatnia publikacja za życia Schulza: artykuł „Zofia Nałkowska na tle swojej nowej powieści” („Skamander”, nr 108-110). 1 września – agresja Niemiec na Polskę. 11 września wojska niemieckie wkraczają do Drohobycza, dokonując pierwszych aktów bestialstwa wobec miejscowych Żydów. 17 września – wkroczenie do Polski Armii Czerwonej. 24 września – Niemcy ustępują z Drohobycza, przekazując te tereny armii ZSRR. Schulz pozostaje nauczycielem miejscowych szkół. 1940 - Schulz na życzenie nowych władz maluje okolicznościowe obrazy, winiety i plakaty propagandowe. Wrzesień-październik – choroba nerek, operacja usunięcia kamieni nerkowych, rekonwalescencja w Truskawcu. 1941 - 22 czerwca – napaść Niemiec na ZSRR. 1 lipca wojska niemieckie wkraczają do Drohobycza. Szkoły zostają zamknięte, Schulz traci pracę. Początek represji wobec Żydów. Wprowadzenie arbeitsamtów. Każdy Żyd między 16 a 65 rokiem życia zobowiązany jest do pracy. Drakońskie ustawy wprowadzające niewolniczą pracę i umieszczające Żydów na społecznym dnie. 1941 - przesiedlenie Żydów do getta: Schulz z rodziną zostają przeniesieni do parterowej rudery przy ul. Stolarskiej 18. Schulz dostaje się pod opiekę Feliksa Landaua, który wykorzystuje go do licznych prac malarskich. Schulz wykonuje malowidła ścienne w pokoju synka Landaua, w budynku tzw. Reitschule i kasynie gestapo. 1942 - Schulz zabezpiecza swe rękopisy i rysunki, dzieląc je na kilka pakietów i przekazując zaufanym osobom spoza getta. Choruje, leczy się ambulatoryjnie w żydowskim szpitalu, jest wycieńczony, głodny i w głębokiej depresji. W odpowiedzi na listy wysłane do warszawskich przyjaciół z prośbą o pomoc Schulz otrzymuje fałszywe „aryjskie papiery”. Przygotowuje się jego ucieczkę z Drohobycza. Bruno Schulz został zamordowany 19 listopada 1942 roku między 11 a 12 w południe, na skrzyżowaniu Mickiewicza i Czackiego. Tego dnia w wyniku „dzikiej akcji” miejscowego gestapo ponosi śmierć około 230 osób. Nie do końca wiadomo, kto właściwie zabił Brunona Schulza. Zeznania w tej sprawie są sprzeczne. Oprócz Karla Günthera wymienia się także jako sprawców Josefa Gabriela, Fritza Dengga i samego Felixa Landaua. (P. Caneppele)

Twórczość plastyczna Zanim autor zajął się literaturą, uprawiał z powodzeniem twórczość plastyczną. Rzadko stosowaną techniką graficzną cliché verre wykonał między innymi serię rycin o tematyce sadomasochistycznej "Xięga Bałwochwalcza" (około 1920). Prace ze wspomnianej teki jako pierwszy wysoko ocenił Witkacy, zaliczając autora do grona "demonologów". Ukazują one najczęściej - w sposób groteskowy - kobiety panujące nad mężczyznami, którzy godzą się na swoją rolę istot podrzędnych, adorują kobiety na wszelkie możliwe sposoby, a w ostateczności wznoszą ołtarze na ich cześć. Kobiecy sadyzm powiązany jest tutaj z męskim masochizmem. "Metoda, którą się posługuję, jest żmudna. Nie jest to akwaforta, ale tzw. cliché verre – płyta szklana. Rysuje się igłą na warstwie czarnej żelatyny pokrywającej szkło, w ten sposób otrzymany negatywny, przeświecający rysunek traktuje się jako negatyw fotograficzny, tj. kopiuje się w ramce fotograficznej na papierze światłoczułym, wywołuje, utrwala i zmywa."

Drohobycz

Rynek w Drohobyczu, widok przedwojenny

Rynek w Drohobyczu, widok przedwojenny

Dom przy dawnej ul. Floriańskiej 10. Tutaj Bruno Schulz mieszkał z rodziną od 1914 r. Fotografia z 2008 r.

Drohobycz, ulica Stryjska, widok przedwojenny

Drohobycz, widok przedwojenny

Budynek, w którym w czasach Schulza mieściło się drohobyckie gimnazjum.Tutaj pisarz pobierał naukę, a następnie pracował przez wiele lat jako nauczyciel.

Odwieczna baśń, Xięga bałwochwalcza, cliché verre Muzeum Narodowe w Warszawie

Infantka i jej karły (cliché-verre, 17 × 12,5) Muzeum Sztuki w Łodzi

Undula w nocy, Xięga bałwochwalcza prywatna kolekcja, cliché verre.

Undula u artystów, Xięga bałwochwalcza, 1920-22, 9,8 x 14,5 cm, prywatna kolekcja, cliché verre

Zaczarowane miasto II, Xięga bałwochwalcza, 1920-22, 16,5 x 22 cm, prywatna kolekcja, cliché verre

W ogrodzie, Xięga bałwochwalcza, 1920-21, 23,5 x 17 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie, cliché verre

Spotkanie. Żydowski młodzieniec i dwie kobiety w zaułku miejskim, 1920,olej na tekturze, 53 x 70 cm

Wiadomości o pracach malarskich autora Sklepów cynamonowych przez wiele lat pojawiały się sporadycznie, głównie we wspomnieniach jego rodziny i przyjaciół oraz za pośrednictwem nielicznych fotografii. Oryginalna kompozycja znalazła się na aukcji dzieł sztuki dopiero w roku 1992, który UNESCO ogłosiło Rokiem Brunona Schulza (z okazji 100. rocznicy urodzin i 50. rocznicy śmierci artysty). Obecnie dzieło to znane jest pod tytułem nadanym w trakcie ekspertyzy handlowej (autor wielu pracom nie nadał tytułów, wyjątkiem jest pod tym względem Xięga Bałwochwalcza): Spotkanie. Żydowski młodzieniec i dwie kobiety w zaułku miejskim(1920). Obraz stanowi jedną z wersji motywu często przez artystę podejmowanego: zetknięcia dwóch światów, dwóch skonfliktowanych sfer rzeczywistości, personifikowanych przez kobietę i mężczyznę. Opozycyjność obu stron została tu podkreślona między innymi za pomocą podziałów przestrzennych oraz rozwiązań kostiumologicznych; młody chasyd (pejsy, chałat, kapelusz z szerokim rondem) zgina się, jak to często u Schulza bywa, w uniżonym pokłonie przed równie młodymi damami w strojach w stylu art déco. Scena rozgrywa się na tle widocznych w dole zabudowań małego miasteczka. Wykonanie obrazu dowodzi sprawnej ręki i świadczy o znacznym doświadczeniu artystycznym autora.

bohaterowie

Ojciec – kupiec bławatny, ale też mag „całkowicie zaprzedany tamtej stronie”, niezwykły eksperymentator, artysta i filozof tworzący własne teorie; podlega zaskakującym metamorfozom (np. w karakona). Jakub jest postacią niezwykle malowniczą - bajarz, demiurg, stwórca świata opanowanego przez materię, ma cudowne właściwości przepoczwarzania się w różne istoty. Czasami wydaje się demiurgiem, wystarczy jednak, że pojawi się obok niego młoda kobieta, a zapomina o swojej cudotwórczej mocy, ulegając jej powabom. Tak mężczyzna, który u Schulza jest uosobieniem władz umysłowych, poddaje się urokowi kobiety, którą pisarz utożsamia z materią, tym, co rzeczowe, praktyczne, a nie poetyckie i artystyczne. W ten sposób rodzi się również erotyczna więź między przedstawicielami przeciwnych płci. Adela – służąca uosabiająca przyziemność, realizm, brak wrażliwości, ale też erotyzm. Matka – oznacza zwyczajność, porządek, poczucie bezpieczeństwa. Polda i Paulina – dziewczęta zajmujące się szyciem, im ojciec opowiada swą teorię dotyczącą manekinów. Kobieta staje się zwykle u Schulza metaforą apokaliptycznej wizji świata; wizji, w której świat jest zdominowany przez pragmatyzm, a nie przez sztukę. Ta, jedna z możliwych, perspektywa interpretacyjna nie uwzględnia, oczywiście, innych odczytań Schulzowskiej prozy (np. w duchu psychoanalizy, Kabały, postmodernizmu czy - ostatnio - feminizmu). Ciotka Agata Wuj Karol

narrator i narracja

Narrator i narracja W Sklepach cynamonowych wydarzenia relacjonuje chłopiec, gimnazjalista obdarzony bujną wyobraźnią i wyczulony na zmysłową urodę świata. Przedstawia rzeczywistość widzianą z perspektywy dziecka. Jednocześnie sygnalizuje, że ma także świadomość człowieka dojrzałego, dorosłego. Jego narrację cechuje silny subiektywizm i ograniczona wiedza o przeżyciach wewnętrznych innych bohaterów oraz zdarzeniach, których nie był świadkiem. Opowieść prowadzi w pierwszej osobie liczby pojedynczej. Kiedy jednak chce podkreślić swoją przynależność do określonego środowiska ( rodziny, kolegów, mieszkańców miasta) używa liczby mnogiej.

mityzacja rzeczywistości

Mityzacji rzeczywistości „Przygody, jakie spotykają Józefa – porte-parole Brunona nie są jednak dowolne. Wpisują się one w porządek mityczny, są wcieleniem pewnych struktur fabularnych, które możemy zaobserwować w wielu różnych mitologiach. Historia Schulzowskich bohaterów jest więc historią mitologiczną, czyli historią człowieka w ogóle, opisem drogi, jaką przechodzi w swoim życiu” J. Jarzębski Mitologizacja rzeczywistości, w tegoż: Schulz, Wrocław 1999, s. 115. Według Schulza mity są kluczem do poznania sensu świata, najstarszym i najważniejszym dziedzictwem ludzkości. Rozwój wiedzy zepchnął mity na bok, ujawnić, wydobyć z nieświadomości może je ponownie twórczość artystyczne. Pisarz nadaje głębszy sens zwyczajnym wydarzeniom, odwołaniami do mitów nasyca wszystkie warstwy utworów. Schulz nawiązuje do teorii Carla Junga i Zygmunta Freuda (obecność prastarych mitów i symboli zakodowanych w człowieku niemal genetycznie, istniejących od zawsze w ludzkiej psychice). Świat jest traktowany jako wytwór wyobraźni, pełen zjawisk, których nie można poznać i zrozumieć racjonalnie ani empirycznie, ale za pomocą intuicji, marzeń, snu.

poetyckość prozy

Poetyckość prozy Brunona Schulza – metaforyzacja języka Cechy stylu i języka Brunona Schulza: kreacjonizm - tendencja w literaturze i sztuce, zgodnie z którą dzieło artystyczne jest traktowane jako swobodny wytwór wyobraźni autora (np. kreowanie fantastycznej przestrzeni w Ulicy Krokodyli); oniryzm – przedstawienie rzeczywistości zgodnie z poetyką snu; przestrzeń ulega metamorfozom, zmieniają się i przeobrażają pory roku, przedmioty, ludzie i zwierzęta (np. nocna wędrówka po budynku gimnazjum w Sklepach cynamonowych); nadrealizm – antyracjonalizm, antyrealizm, wyzwolenie wyobraźni, odrzucenie konwencjonalnych kategorii opisu świata (np. czasu i przestrzeni), sugestie psychoanalizy, wykorzystywanie podświadomości i rzeczywistości marzeń sennych (np. „upływał niepostrzeżenie czas i biegł nierównomiernie” – Sklepy cynamonowe), tworzenie nierealnej przestrzeni (np. „dorożki bez woźniców, biegnące samopas po ulicach”– Ulica Krokodyli); baśniowość (np. tworzenie magicznej atmosfery sklepów cynamonowych); język poetycki: poetyka impresjonizmu (np. ukazywanie chwili, gra barw, gra świateł, subiektywizm opisu – opis nieba w Sklepach cynamonowych); synestezja (np. opis przedmiotów w Sklepach cynamonowych); wyszukana, oryginalna leksyka (np. „ezoteryczne”, „szrafirunki”, „astrolabium”); skomplikowana składnia (np. wypowiedzenia wielokrotnie złożone – opis konstelacji w Sklepach cynamonowych); częste stosowanie słów obcych dla pogłębienia aury dziwności i tajemniczości ukazywanego świata (np. egzotyczne nazwy w Sklepach cynamonowych); plastyczność opisów; nastrój tajemniczości (np. odkrywanie miasta nocą przez bohatera Sklepów cynamonowych); metafory (np. „Z tej zwiędłej dali peryferii wynurzało się miasto…” – Ulica Krokodyli); porównania (np. „rzeczywistość jest cienka jak papier” – Ulica Krokodyli); epitety wartościujące (np. „szlachetne handle”, sklepy „osobliwe a tyle nęcące” – Sklepy cynamonowe); wyliczenia; antropomorfizacja (np. „Powietrze dyszało jakąś tajną wiosną, niewypowiedzianą czystością śniegu i fiołków – Sklepy cynamonowe); sensualizm (np. opisy natury w opowiadaniu Pan); hiperbole (np. opisy natury w opowiadaniu Pan).

Dorobek literacki Schulza jest stosunkowo skromny ilościowo, ale niezwykle bogaty jakościowo - jeśli chodzi o poruszaną problematykę. Składają się nań dwa tomy opowiadań - "Sklepy cynamonowe" oraz "Sanatorium pod Klepsydrą", a także kilka utworów niewłączonych przez pisarza do pierwodruków wspomnianych zbiorów. Do tego należy dodać niezwykle interesujący zespół listów, wydany w tzw. ”Księdze listów”, jak również "szkice krytyczne" (głównie recenzje utworów literackich, publikowane na łamach prasy), dopiero niedawno zebrane w odrębnym tomie. Głównym bohaterem opowiadań jest Józef - porte parole samego autora; obok niego obecny jest stary Jakub - ojciec głównego bohatera, odpowiednik rzeczywistego ojca pisarza.

[kataryniarz na podwórzu], ilustracja do opowiadania Księga, przed 1937, tusz na papierze, 16 × 19 Muzeum Literatury im. A. Mickiewicza w Warszawie

Kreacja świata w opowiadaniachBrunona Schulza Sklepy cynamonowe, Ulica Krokodyli

Scharakteryzuj ukazaną w opowiadaniach przestrzeń, bohaterów. Omów cechy charakterystyczne narracji. Wskaż główne wątki fabularne. Elementy świata przedstawionego Sklepy cynamonowe Ulica Krokodyli czas akcji nieokreślony magiczny swobodnie przechodzi między jawą a snem nie respektuje reguł rzeczywistości (np. „upływał niepostrzeżenie czas i biegł nierównomiernie, robiąc niejako węzły w upływie godzin, połykając kędyś całe puste interwały trwania” )nieokreślony swobodnie przechodzi między jawą a snem nie respektuje reguł rzeczywistości (np. „w nieregularnych porach dnia)przestrzeń nieokreślona (pomimo autentycznych nazw ulic z Drohobycza) dziwna, nierzeczywista (np. ulice są poplątane, złudne)nieokreślona ulica Krokodyli zaznaczona na mapie jako „pusta biel” umieszczona gdzieś na peryferiach miasta dziwna podejrzana tajemnicza bezbarwna zamieszkana „przez szumowiny, przez gmin, przez kreatury bez charakteru, [...] lichotę moralną” itpbohaterowie ojciec – „zaprzysiężony tamtej sferze”; zachowuje się dziwacznie; roztargniony; nieobecny, chory matka – cierpliwa kobieta; wyciąga męża na spacery; próbuje oderwać mężczyznę od ucieczek w świat wyimaginowanej rzeczywistości nauczyciel rysunku – dostojny człowiek; cierpliwy; niezwykły, oryginalny subiekt – przypomina transwestytę, pudruje się panienki sklepowe – „smukłe i czarne; każda z jakąś skazą piękności”, erotycznie kuszą klientów, z pozoru nie zwracając na nich uwagi anonimowi mieszkańcynarrator pierwszoosobowy subiektywny młody chłopiec jednocześnie bohater utworubrak fabuły opis ulicy Krokodyli narrator sam określa formę wypowiedzi jako „sprawozdanie”fabuła wędrówka chłopca z teatru do domu po zapomniany portfel ojca błądzenie po mieście zwiedzanie gmachu gimnazjum spacer ze spotkanymi kolegami ze szkołybrak fabuły opis ulicy Krokodyli narrator sam określa formę wypowiedzi jako „sprawozdanie”

Konwencja oniryczna w opowiadaniu Sklepy cynamonowe

Oniryzm Opowiadania są utrzymane w konwencji marzenia sennego:

• przestrzeń przyjmuje kształt labiryntu, a wędrówka po nim jest odzwierciedleniem dzieciecych marzeń i wspomnień;
• czas okresla się jako odrębny byt, subiektywny, dziwny, nie ma charakteru linearnego; sposób jego postrzegania staje się subiektywny, zależny od człowieka,
• jawę trudno odróżnic od snu.

Topos labiryntu w opowiadaniachSklepy cynamonowe, Ulica Krokodyli

Labirynt - (gr. λαβύρινθος labýrinthos) – budowla odznaczająca się bardzo zawiłym układem dużej liczby pomieszczeń i łączących je krętych ciągów korytarzy, co utrudniało niepowołanym osobom dostęp do usytuowanego zwykle centralnie, strzeżonego pomieszczenia (np. grobowca, skarbca).

Obraz nowoczesnego miasta w opowiadaniu Ulica Krokodyli

W jaki sposób przestrzeń miejską przedstawia Otto Dix w tryptyku Wielkie miasto (1928)? Otto Dix - (!891 1969) niemiecki malarz, grafik, wykładowca.

Konwencja oniryczna w opowiadaniu Sklepy cynamonowe

Które z przedstawionych etapów wędrówki zostały utrzymane w konwencji onirycznej? Etapy wędrówki Refleksje i uczucia bohatera teatr • początkowo zauważył brudną salę, w której było bardzo dużo ludzi • fascynacja bladoniebieską kurtyną porównaną do nieba („jakiegoś innego firmamentu”) • dreszcz emocji • oczekiwanie na spełnienie się jakiegoś nierzeczywistego marzenia • przeczucie tajemnicyposzukiwanie sklepów cynamonowych przekształcające się w marzenie o nich fascynacja egzotyką miejsca • kusząca atmosfera tajemnicybłądzenie po nieznanej ulicy • niepokój budynek gimnazjum (wejście od tylnej strony; wspomnienie lekcji rysunku z profesorem Arendtem; dojście do prywatnego skrzydła zamieszkiwanego przez dyrektora; przejście przez salon na ulicę) fascynacja • tajemniczy urok, podziw, zachwyt • ciekawość • pewien niepokój z obawy przed zdemaskowaniem nocnego „szpiega” wspaniała jazda dorożką przez ulicę, wzdłuż której z obu stron ciągnęły się ogrody (przechodzące w parki, a później w lasy) • radość • zachwyt • wzruszenie • poczucie szczęścia • docenienie „starego mądrego konia dorożkarskiego”

Teatr

Poszukiwanie sklepów cynamonowych przekształcające się w marzenie o nich

Błądzenie po nieznanej ulicy

Budynek gimnazjum

Wspaniała jazda dorożką przez ulicę, wzdłuż której z obu stron ciągnęły się ogrody

Połowiczny i niezdecydowany charakter... obraz nowoczesnego miasta w Ulicy Krokodyli

Połowiczny i niezdecydowany charakter... Obraz nowoczesnego miasta w Ulicy Krokodyli Przestrzeń miasta (dzielnicy):

• opisz wygląd miasta, zwracając uwagę na budynki i ich wygląd
• scharakteryzuj układ ulic tworzących przestrzeń komunikacyjną
• wyjaśnij, jakie wartości estetyczne przywołuje sportretowane miasto

Mieszkańcy miasta (dzielnicy):

• opisz mieszkańców miasta (jego dzielnicy)
• zwróć uwagę na wygląd mieszkańców, ich zachowania

Kreacja narratora – styl narracji:

• scharakteryzuj techniki narracyjne zastosowane we fragmentach
• opisz stosunek narratora do opisywanej przestrzeni

Poetyka opisu przestrzeni miasta i jego mieszkańców:

• określ, jaka konwencja artystyczna (estetyczna) dominuje w opisie miasta
• opisz zastosowane przez autora rozwiązania poetyckie tworzące literacki obraz miasta

Elementy świata przedstawionego Interpretacja -Ulica Krokodyli Przestrzeń miasta (dzielnicy) nowoczesna dzielnica prowincjonalnego miasteczka, dzielnica sklepów, komercyjny charakter dzielnicy, niejednoznaczność przestrzeni: miejsce tandetne, ale i eldorado, nijakość dzielnicy (dominacja szarości), sztuczność budynków (połowiczny charakter dzielnicy), miejsce nastawione na zaspokojenie prymitywnych potrzeb człowieka, teatralność przestrzeni, ulice tworzą strukturę labiryntu, dzielnica fascynuje swoją odmiennością, ale w istocie jest kwintesencją tandety. Mieszkańcy miasta (dzielnicy) tłum (bohater zbiorowy), niezindywidualizowana masa, ludzie podobni do siebie, ludzie skażeni życiem w dzielnicy handlowej (np. zdemoralizowane kobiety), ludzie pozbawieni tożsamości – nijacy (kreatury bez charakteru). Kreacja narratora narracja pierwszoosobowa, narrator należy do świata przedstawionego (mieszkaniec miasta), subiektywizacja narracji (opis miasta ma charakter refleksyjny, wspomnieniowy). Poetyka opisu przestrzeni miasta i jego mieszkańców nadrealizm, groteskowość (ludzie – manekiny, pociąg – wąż i in.) szczegółowość opisu, poetycki styl opisu (nagromadzenie epitetów metaforycznych, metafor, porównań, animizacji i in.), symboliczność.

Przestrzeń miasta

• opisz wygląd miasta, zwracając uwagę na budynki i ich wygląd
• scharakteryzuj układ ulic tworzących przestrzeń komunikacyjną
• wyjaśnij, jakie wartości estetyczne przywołują sportretowane miasta

Bracia Quay - Stephen i Timothy Quay (ur. 17 czerwca 1947 w Norristown, Pensylwania) – amerykańscy bracia bliźniacy, twórcy filmowych animacji, reklam telewizyjnych oraz scenografowie filmowi i teatralni. Reżyserzy dwóch filmów pełnometrażowych (Instytutu Benjamenta i Stroiciela trzęsień ziemi) oraz wielu krótkometrażowych animacji, w tym adaptacji opowiadania Brunona Schulza Ulica Krokodyli. https://krytykapolityczna.pl/kultura/czytaj-dalej/greenaway-ulica-krokodyli/?hide_manifest

Mieszkańcy miasta

• opisz mieszkańców miasta (jego dzielnicy)
• zwróć uwagę na wygląd mieszkańców, ich zachowania

Kreacja narratora – styl narracji

• scharakteryzuj techniki narracyjne zastosowane we fragmentach
• opisz stosunek narratora do opisywanej przestrzeni

Poetyka opisu przestrzeni miasta i jego mieszkańców

• określ, jaka konwencja artystyczna (estetyczna) dominuje w opisie miasta
• opisz zastosowane przez autora rozwiązania poetyckie tworzące literacki obraz miasta

• nadrealizm,
• groteskowość (ludzie-manekiny, pociąg- wąż),
• szczegółowość opisu,
• poetyckość opisu (nagromadzenie metafor, porównań, animizacji, epitetów),
• symboliczność.

Miasto w literaturze Przedmiot fascynacji Źródło obaw i lęków

• miasto jako znak postępu cywilizacyjnego,
• miasto jako przestrzeń umożliwiająca wszechstronny rozwój człowieka

• miasto jako znak rozkładu kultury,
• miasto jako przestrzeń osaczająca człowieka

Utopia cywilizacyjna Antyutopia urbanizm antyurbanizm Funkcja przestrzeni miejskiej, np.:

• przestrzeń miasta jako tło wydarzeń fabularnych (np. nowelistyka pozytywistyczna: B. Prus Kamizelka, M. Konopnicka Mendel Gdański);
• miasto jako nośnik treści światopoglądowych utworu (np. kontrast między Warszawą a Paryżem w Lalce B. Prusa);
• przestrzeń miasta jako element charakteryzujący bohatera zbiorowego (np. Petersburg w Zbrodni i karze F. Dostojewskiego).

Topos labityntu w opowiadaniach Sklepy cynamonowe i Ulica Krokodyli

Jednym z kluczowych motywów twórczości Schulza jest labirynt, pojawiający się w licznych opowiadaniach. Wyjaśnij znaczenie powtarzającego się motywu labiryntu i błądzenia po nim.

• Grupa A: zinterpretuj obraz i funkcję labiryntu miasta w opowiadaniu Sklepy cynamonowe;
• Grupa B: zinterpretuj obraz i funkcję labiryntu gmachu gimnazjum w opowiadaniu Sklepy cynamonowe;
• Grupa C: zinterpretuj obraz i funkcję labiryntu miasta w opowiadaniu Ulica Krokodyli;
• Grupa D: zinterpretuj obraz i funkcję labiryntu zaplecza zakładu krawieckiego w Ulicy Krokodyli.

(…) Labirynt i zwycięstwo Tezeusza nad Minotaurem zachowały do naszych czasów wymowę alegoryczną. Wypowiadając opinie na ten temat stawia się niekiedy znak równości między budowlą bez wyjścia a znakiem, który w starożytności oznaczał labirynt. Na temat genezy i znaczenia labiryntu powstało wiele prac naukowych. Znak mógł być graficznym przedstawieniem skomplikowanej budowli, oznaczać teren tańców obrzędowych lub gier ruchowych, stanowić motyw dekoracyjny albo ukrywać moc magiczną. Twórcy literatury pięknej dostrzegają w labiryncie symbol życia, podczas które^ go ludzie trudną drogą dążą do doskonałości. Ale nie każdy może osiągnąć ten zbożny cel; świadczą o tym ofiary, które poprzedziły zwycięstwo Tezeusza. Być może człowiek znajduje własną drogę w labiryncie życia i nie wie do końca czy jest to droga właściwa. Mit o Ariadnie i Tezeuszu dowiódł, że tylko miłość mogła się okazać siłą wystarczająco potężną, żeby umożliwić wyjście z labiryntu. Ludzie, którzy nie zaznali miłości — ostrzegał W.H. Auden — nie spotkają wprawdzie bestii, ale będą się bez końca błąkać w swoim labiryncie. Chrześcijanie widzieli w labiryncie trudną drogę do Chrystusa przez błędy i grzechy człowiecze. Wzór labiryntu na posadzce katedry, zwany drogą jerozolims­ką, symbolizował drogę do ziemi świętej. Wierni przebywali ją na klęczkach, śpie­wając psalmy pokutne. Labirynt to piekło, które tkwi w człowieku, i które powinno być przez niego rozpoznane — pisał R. Penn Warren. Zagubieni w ciemności daremnie czekają na nić Ariadny. Ale ten, kto jak Tezeusz, znajdzie dość siły, żeby powrócić z labiryntu do normalnego życia, nie zapomni o męczących przeżyciach, lecz bogatszy o trudne doświadczenie podejmie walkę o lepszy świat i wyższe wartości. Próbowano pojmować labirynt jako symbol nieuświadomionych lęków przed życiem i przed jego utratą. W poezji Bogdana Ostromęckiego Minotaur jest uosobieniem grozy, symbolem niszczących sił przyrody, które nigdy nie będą przychyl­ne człowiekowi. Ale poeta wierzy w człowieka, wiecznego Tezeusza, któremu zawsze starczy odwagi, żeby wejść do otchłani. Stefan Gołębiowski w wierszu Labirjnt (Do Ariadny, Warszawa 1979, s. 6) utożsamia się z więźniem labiryntu: to ja w potrzasku Ariadno Tezeusz w sobie się zgubił potworem mitycznym jestem we własnym labiryncie. Przeczucie nieuniknionej katastrofy, dewaluacja tych wartości, które tak długo stabilizowały egzystencję jednostki, wreszcie lęki charakterystyczne dla epoki, w której okrucieństwo człowieka wobec człowieka osiągnęło swój zenit, odbijają się jak w zwierciadle we współczesnych próbach interpretacji sekretów labiryntu i głównych postaci mitycznego dramatu. Rozłożenie akcentów zależy od indywidu­alności poety. Wyobraźnia poddaje się grozie symbolicznego potwora i jego ponu­rej siedziby albo czerpie odrobinę nadziei z męstwa Tezeusza wspartego miłością Ariadny (…) Ludwika Press, Tezeusz i Ariadna w: Mit, człowiek, literatura, Warszawa 1992

Zinterpretuj obraz i funkcję labiryntu gmachu gimnazjum w opowiadaniu Sklepy cynamonowe.

Zinterpretuj obraz i funkcję labiryntu miasta w opowiadaniu Sklepy cynamonowe.

Zinterpretuj obraz i funkcję labiryntu miasta w opowiadaniu Ulica Krokodyli.

Zinterpretuj obraz i funkcję labiryntu zaplecza zakładu krawieckiego w Ulicy Krokodyli.

labirynt w sztuce

W sztuce rzymskiej temat walki z minotaurem zainteresował szczególnie twórców mozaikowych podłóg. W pompejańskim domu z labiryntem jest mozaika podłogowa z Tezeuszem i Minotaurem, którzy walczą w obecności tłumu widzów. W głębi widać wejście do jakiejś budowli, zapewne labiryntu. Zaznaczenie na pierwszym planie kości wcześniejszych ofiar Minotaura wzmaga napięcie, chociaż wynik walki był powszechnie znany. Niektóre mozaiki ukazywały cały katalog czynów Tezeusza, z walką z Minotau­rem w środkowym medalionie. Szczególnie interesująca jest mozaika z III wieku n.e., odkryta przez polskich archeologów w Nea Paphos na Cyprze (A.W. Daszew­ski, La Mosaique de Thesee. Etude sur les mosaiques avec representations du labjrinthe, de Thesee et du Minotaure, Varsovie 1977, s. 21 nn.). Labirynt został tam przedstawiony jako poważny starzec. Postacie uczestniczące w akcji otrzymały podpisy, które wyjaśniają intencje artysty. Labirynt, Kreta i Ariadna należą do świadków zmagań Tezeusza z Minotaurem. A więc personifikacje budowli i wyspy obok postaci z mitów - wszystko w dobrze znanej i wielokrotnie powtarzanej scenie walki. Znak Labiryntu w ikonografii otrzymał formę kwadratu lub niezbyt regularnego koła, w którym linia ciągła prowadzi od wejścia wzdłuż równoległych „korytarzy”, do centralnej części wzoru. Odstępstwem od prawidłowego wzoru Labiryntu jest wzór z zablokowanym korytarzem lub pseudolabiryntowa kompozycja meandro­wa. Najstarszy znak tego rodzaju w jego rozwiniętej postaci znamy z rewersu tabliczki, pokrytej pismem linearnym B z pałacu Nestora w Pylos Englianos z póź­nej epoki brązu (J.L. Heller, A Łabjrinth from Pjlos? „American Journal of Ar- chaeology”, LXV 1961, s. 57 n.). Połączenie znaku z wyobrażeniem Minotaura przynoszą monety z Knossos z okresu hellenistycznego. Imię Minotaura przetrwało na murze domu w Pompejach. Czyjaś mało wprawna ręka wydrapała znak Labiryn­tu i napis: Tu mieszka Minotaur. Jest rzeczą niewątpliwą, że znak oderwał się z czasem od mitu i zaczął się wypełniać nową treścią. Z przekazów starożytnych pisarzy, wśród których Dnieje Herodota są źródłem najstarszym, wiadomo o kilku labiryntach w architekturze. Ludwika Press, Tezeusz i Ariadna w: Mit, człowiek, literatura, Warszawa 1992

Przerysy znaków labiryntu z różnych zabytków. Znak 6 i 7 — na tabliczce glinianej z Pylos; znak 14 — na murze domu w Pompejach. Według: J.L. Heller, AJA LXV 1961

Jest rzeczą pewną, że labirynt w kościołach stanowi spuściznę po labiryntach antycznych, które były symbolem myśli filozoficznej i religijnej czasów pogańskich. Dla świata grecko-rzymskiego istniał pewien porządek, bieg życia, który prowadził ludzi do królestwa umarłych. Ta myśl, przejęta i zinterpretowana przez chrześcijaństwo, chce nam uzmysłowić, że kręte ścieżki doczesnego żywota doprowadzają nas w końcu do raju.

Labirynt w Chartres jest największym z podobnych znanych nam labiryntów średniowiecznych. Kamienna ścieżka którą pielgrzymi, pokutnicy nie raz przebywali na kolanach ma długość niemal ćwierć kilometra. Wędrówka ta zajmowała około dwóch godzin.

Portret ojca w opowiadaniu Nawiedzenie

Jaką funkcję w opowiadaniu pełni topos labiryntu? Jak przebiegała metamorfoza ojca? Co, według Ciebie, symbolizuje przemiana ojca?

Stanisław Ożóg, ilustracja do opowiadań Brunona Schulza Sklepy cynamonowe

Jaką funkcję w opowiadaniu pełni topos labiryntu?

Jak przebiega metamorfoza ojca? Co oznacza?

Scharakteryzuj język fragmentu opowiadania Nawiedzenie.

• Fragment jest przykładem prozy poetyckiej. Język opowiadania przypomina język poezji, jest plastyczny, bogaty w srodki stylistyczne.
• Pojawiają się w niej liczne:

• metafory, np myśl jego zapuszczała sie tajnie w labiryntach własnych wnętrzości, łamańce rąk jego rozrywały niebo na sztuki,
• porównania, np. leżąc w ciemności jak na Synaju, dialog groźny jak mowa piorunów,
• epitety, np. dialog groźny jak mowa piorunów.

• Dzięki tym środkom artystycznym wizja ojca staje się obrazowa, sugestywna, przemawia do wyobraźni.
• Wystepuje stylizacja biblijna, eksponujaca podobieństwo starego Jakuba do postaci ze Starego Testamentu, Zwracają uwagę typowe dla Biblii:

• słownictwo, np. prorok, mąż, Jehowa, Synaj,
• frazeologia, np. gniew boży świętych mężów, duch weń wstąpił, dał świadectwo,
• składnia, np szyk przestawny usty i wnętrznosciami swymi, gniew boży (przydawka po wyrazie określanym). Te zabiegi składniowe, rzadkie , wyszukane słownictwo , archaizmy (usty zamiast ustami) nadają wypowiedzi uroczysty ton.

• Trudne terminy, zbliżajace wypowiedź do stylu naukowego (np arabeski, mitralieza, interludia), sąsiadują z poetyckimi opisami oraz słownictwem dosadnym (np. potwornie mięsisty nos, plująca przekleństwa).

Marc Chagall, Nad Witebskiem, 1914

Marc Chagall, Skrzypek, 1912-1913

Czy dostrzegasz związek obrazów Chagalla z poetyką opowiadań Brunona Schulza? Uzasadnij swój sąd.

Cechy prozy Schulza

• Kreacjonizm - swiat przedstawiony nie jest odbiciem rzeczywistosci, ale jego przetworzeniem, zgodnie z wyobraźnią autora.
• Nawiązywanie do teorii Carla Junga i Zygmunta Freuda.
• Bankructwo realności (Okreslenie Schulza) - zniekształcona lub stworzona na nowo rzeczywistość, mityzacja rzeczywistości (tworzenie prywatnej mitologii, nowego świata z elementówznanych odwiecznych mitów).
• Świat jako wytwór wyobraźni, przepełniony zjawiskami i sytuacjami, których nie mozna ani poznać racjonalnie, ani empirycznie, ale dzięki intuicji, snom, marzeniom.
• Poszukiwanie w człowieku tego, co pierwotne, nieskażone cywilizacją, odwołanie do mitu dzieciństwa.
• Oryginalność stylistyczna.
• Łamanie konwencji gatunkowych epiki, brak okreslenia gatunku utworów, dlatego uzywa się określenia proza Schulza.
• Próby zerwania z tradycyjną fabułą, lgicznym związkiem przyczynowo-skutkowym, afabularność (czynnikami organizujacymi fabułę są wspomnienia i skojarzenia)

Dziękuję