WITOLD GOMBROWICZ "FERDYDURKE"

FORMA SZKOŁY

FORMA

FERDYDURKE

WITOLD GOMBROWICZ

FORMA DWORKU ZIEMIAŃSKIEGO

FORMA NOWOCZESNOŚCI

GĘBA,

GĘBA

• symbol nieautentyczności,
• dorabianie gęby dotyka w powieści właściwie wszystkich bohaterów,
• każdy kontakt z innym skazuje nas na gębę, przybranie maski,
• Młodziakowie przybierają więc gębę nowoczesnych pod wpływem panującej mody, służba w Bolimowie narzuca pracodawcom gębę „panów”, a ci z kolei ludowi gębę „chamów”. Od gęby, tak jak od każdej innej formy, nie ma ucieczki. Józio porywając Zosię z dworu Hurleckich popada w kolejną gębę – porywacza (Uciekam z gębą w rękach).

I SŁOWA KLUCZE:

PUPA

PUPA

• symbol niedojrzałości, udziecinniania,
• pojęcie pupy pojawia się w pierwszym rozdziale powieści, gdy narrator-bohater uświadamia sobie,że zaczyna ulegać Pimce, który nachodzi narratora i tak aranżuje sytuację, że dorosłego pisarzaprzeobraża szybko w nieporadnego, bezbronnego Józia, który wije się przepytywany przez swojegostarego belfra: Chciałem krzyknąć, że nie jestem uczeń, że zaszła pomyłka, porwałem się do ucieczki, ale coś mnie z tyłu chwyciło jak w kleszcze i przygwoździło na miejscu – dziecięca, infantylna pupa mnie chwyciła. Z pupą nie mogłem się ruszyć, belfer zaś wciąż siedział i siedząc, wyrażał tak doskonałą belferskość, że zamiast krzyczeć, wystawiłem dwa palce do góry, jak to robią uczniowie w szkole, gdy chcą się odezwać.
• upupiają w powieści osoby reprezentujące konserwatywne instytucje, takie jak szkoła, która szczególnie sprzyja infantylizowaniu jednostek poddanych procesowi edukowania, czyli kształtowania osobowości (mistrzem upupiania jest profesor Pimko, który wpędza w niedojrzałość podległą mu młodzież,w tym narratora, czyniąc z niego Józia)
• pupa oznacza utrzymywanie człowieka w stanie zinfantylizowanym, szkoła jest najlepszymmiejscem do tego typu zabiegów, które odbierają jednostce jej podmiotowość
• pupa jest także symbolem wiecznej niedojrzałości człowieka, wchodzenia w z góry napisane role, powielania wzorców kulturowych – w tym wypadku zakochanego mężczyzny, bohater czuje, że traci swojąniezależność, samodzielność i poddaje się stereotypowym schematom zachowań, musi udowodnićzakochanej dziewczynie swoją męskość.

ŁYDKA,

ŁYDKA

• symbol uwiedzenia cielesnością,
• pierwszy określenia „łydki” używa Pimko: Nogi – podniecał do nowoczesności – nogi, znam was, znam wasze sporty, obyczaj nowego zamerykanizowanego pokolenia, wolicie nogi niż ręce, dla was nogi najważniejsze, łydki! Kultura ducha dla was niczym, tylko łydki. Sporty! Łydki, łydki – pochlebiał mi strasznie – łydki, łydki, łydki! w kontekście nowoczesności, zdrowego stylu życia,
• łydka ma także aspekt seksualny (w latach, gdy Gombrowicz pisał "Ferdydurke", odsłonięcie nóg przez kobietę mogło być traktowane jak manifest światopoglądowy, rodzaj prowokacji, swoboda obyczajowa),
• symbol nowoczesnej obyczajowości opartej na kulcie pięknego, zdrowego ciała, młodości i rozwiązłości - łydkę posiada więc Zuta Młodziakówna, powszechny obiekt pożądania (Józia, profesora Pimki i Kopyrdy).

T

N

B

J

K

C

M

G

F

FORMA

• forma oznacza pewien schemat zachowania, w którym uwięzieni są wszyscy członkowie danej zbiorowości, forma jest bowiem żywiołem międzyludzkim, czymś, co nie istnieje w oderwaniu od relacji międzyosobowych określoną Formę przybiera się bowiem zawsze dla kogoś i w czyjejś obecności - co więcej, inni narzucają nam Formę, która jest zawsze inna w zależności od kontekstu sytuacyjnego
• człowiek jest stwarzany przez wyobrażenie o nim drugiego człowieka
• formy nie można się pozbyć, ponieważ człowiek żyje zawsze w jakiejś zbiorowości, nawet gdy jest samotny, zachowuje się tak, jakby był podglądany przez dziurkę od klucza.
• człowiek jest skazany na wieczną niedojrzałość, życie ludzkie polega na ciągłym udowadnianiu czegośinnym i „wykazywaniu się” przed drugim człowiekiem, na nieustającej próbie ukazania siebie od lepszej strony,
• kultura to także zespół form (kulturę jao przymus i schemat pokazuje lekcja polskiego z profesorem Bladaczką).

FORMA NOWOCZESNOŚCI - Młodziakowie zachłysnęli się nowoczesnością i w powierzchowny sposób przyswoili sobie modne idee - przerzucają się postępowymi hasłami, takimi jak rewolucja obyczajowa, naturalność, zniesienie kary śmierci czy Liga Narodów - wyznają kult (zdrowego) ciała (uzewnętrzniający się np. w sportowym stylu bycia Młodziakówny) - obnoszą się ze swoją tolerancją dla swobody obyczajowej - nawołują do zburzenia starego porządku i odrzucają konserwatywne wartości ...I JEJ PRZEŁAMANIE - Józio doprowadza do nocnej schadzki w pokoju Zuty (ona, jej adorator Kopyrda i profesor Pimko), - Młodziakowie w zderzeniu z konkretną sytuacją (gdy nakrywają starego profesora w sypialni córki), reagują jak filistrzy bądź też klasyczni rodzice zaniepokojeni o cnotę jedynaczki, - forma nowoczesności zostaje przełamana.

FORMA SZKOŁY - świat zasadniczo podzielony na dwa wrogie obozy: uczniów i nauczycieli; uczniowie zostająwpędzeni przez system szkolny w niedojrzałość, - uczniowie próbują się bronić przed opresją szkoły (narzuconą im niedojrzałością, infantylizacją) i na siłę starają się utracić niewinność, próbują uniknąć narzuconych im obowiązków - nauczyciele nie dopuszczają do samodzielnego myślenia, zwłaszcza gdy podważa ono kanon - szkoła jest strukturą hierarchiczną – wszyscy się boją (zarówno uczniowie nauczycieli, jak i nauczyciele dyrektora czy wizytatora) - oczekuje się od uczniów, że będą myśleli, czuli, zachowywali się w określony sposób – gdy wychowankowie nie realizują tego planu, nauczyciele wpadają w panikę, nie potrafią sobie z tym poradzić (Gałkiewicz nierozumiejący wielkości poezji Słowackiego) ...I PRÓBY JEJ PRZEŁAMANIA - uczniowie buntują się przeciw formie ucznia poprzez używanie wulgaryzmów, ale to tylko potwierdza ich naiwność, - w obronie niewinności staje tylko jeden z nich Syfon, dochodzi do bójki, w trakcie której zostaje brutalnie uświadomiony (poprzez zgwałcenie przez uszy), - Józio zaczyna rozumieć, że przed formą nie ma ucieczki...

FORMA DWORKU ZIEMIAŃSKIEGO - ceremonialna gościnność, - ustalona relacja państwo–służba, - wierne trzymanie się ustalonych ról - tradycyjne potrawy, sposób podawania do stołu, konwersacja w trakcie posiłku. ...I JEJ PRZEŁAMANIE? - Miętus, chcąc zbratać się z parobkiem, każe dać sobie w gębę, co w efekcie staje się przyczyną rewolty chłopskiej, - przełamanie schematu (bratanie się Miętusa z parobkiem) nie wywiera istotnego wpływu na życie ziemiańskie – owszem, powoduje oburzenie, ale mieszkańcy Bolimowa szybko rozwiązują krępującą sytuację, - Józio ucieka z córką gospodarzy, wplątując się w kolejną formę, tym razem w infantylne sidła miłości...

TYTUŁ Nie wiadomo co oznacza ten abstrakcyjny tytuł. Istnieją dwie interpretacje: - zapożyczenie z powieści Sinclair'a Lewis'a imienia bohatera, niejakiego Freddy Durkee - niedbała wymowa thirty door key (klucz do trzydziestu drzwi) wskazujący bohatera: 30-letniego Józia.

BOHATEROWIE GŁÓWNI: - trzydziestoletni Józio, początkujący pisarz, - profesor Pimko, - Miętus, - Pylaszczkiewicz zwany Syfonem. DRUGOPLANOWI: - profesor Bladaczka, - Kopyrda, - Myzdral, - Hopek, - Gałkiewicz, - Zuta Młodziakówna, - Młodziakowie, - Hurleccy, - Walek.

JĘZYK: - pełen stylistycznych innowacji, - często posługujący się parodią, - słowa zaczerpnięte z języka potocznego odbierane jako niepoważne: gęba, pupa, łydka pełnią w powieści funkcje swoistych terminów filozoficznych.

KOMPOZYCJA: -luźna i otwarta, - podzielona na 3 części: w szkole, u Młodziaków, u Hurleckich, - części te przedzielone są dygresyjnymi przypowieściami: "Filidor dzieckiem podszyty" i "Filibert dzieckiem podszyty" - budowa pierścieniowa: fabuła przebiega od porwania do porwania.

CZAS AKCJI: - dwudziestolecie międzywojenne NARRACJI: - równoczesny z czasem akcji

MIEJSCE: - pokój narratora, - szkoła i dom inżynierostwa Młodziaków w Warszawie, - dworek szlachecki na Mazowszu w Bolimowie.

GROTESKA:-ukazywanie rzeczywistości w sposób, który odbiorca uznaje za nierealistyczny, obcy, absurdalny, komiczny, karykaturalny, - wizja świata w "krzywym zwierciadle", - łączenie wykluczających się wartości (takich jak śmiech i przerażenie) i stylów (wysokiego i trywialnego), - absurdalność jako zasada świata, - karnawalizacja, czyli żywioł święta i łączący się z nim bunt i drwina z obowiązujących konwencji. ELEMENTY GROTESKI W UTWORZE: - świat przedstawiony w utworze nie poddaje się logicznej interpretacji, zawiera pierwiastki oniryczne (rojeń sennych, marzeń), - występują groteskowe postacie, czyli takie, gdzie sa przerysowane cechy indywidualne: np. zachęta Zuty do dziecka pozamałżeńskiego przez matkę w duchu nowoczesności, - powieść synkretyczna - połączenie cech różnych gatunków- groteskowe sytuacje np. wprowadzenie 30-latka do szkoly, gwałcenie przez uszy, pojawienie się żebraka z gałązką w ustach, pojedynek min, szczekający chłopi, bratanie się Miętusa z parobkiem. - groteskowe motywy to: mucha w pantoflu, zabrudzony kompot, - neologizmy: pupa, łydka, gęba, kupa, kontrmina, półszekspir, ćwierćszopen, myślałem ubogo, siedziałem staro, siedzieć absolutnie, mieszanie też stylów : styl niski i wysoki, wprowadza elementy stylizacji języka publicystycznego, potocznego, literackiego, gwary, - tytuł utworu i zakończenie.

FABUŁA - nieostre rozgraniczenie między jawa a snem, - burzące układ przyczynowo-skutkowy epizody, - dygresje, - świat przedstawiony zaskakuje czytelnika swoją "dziwnością" - absurd w konstrukcji.

NARRACJA Narracja w "Ferdydurke" zostaje rozbita na trzy role: - narratora - autora - narratora pierwszoosobowego - Józia Kowalskiego, - trzecioosobowego narratora w rozdziałach "Filidor dzieckiem podszyty" i "Filibert dzieckem podszyty" Te różne płaszczyzny narracji powodują niejednorodność gatunkową i stylistyczną utworu.