Wody powierzchniowe

Cel lekcji: Omówimy walory przyrodnicze Wisły i Odry oraz ważniejsze typy jezior występujących w Polsce.

kryteria sukcesu:- wskazuję na schemacie i mapie elementy systemu rzecznego: dorzecze, zlewisko, dział wodny, źródło, ujście, rzeka główna, dopływ prawy, dopływ lewy- porównuję systemy rzeczne w Polsce z systemami rzecznymi w Europie- wskazuję na mapie przykłady jezior morenowych, rynnowych, przybrzeżnych i cyrkowych

WODY POWIERZCHNIOWE

SPRAWDŹ SIĘ

WODY POWIERZCHNIOWEPŁYNĄCE STOJĄCE

RZEKI

JEZIORA

BAGNA

STRUMIENIE

STAWY

WODOSPADY

KANAŁY

naturalny, powierzchniowy ciek płynący w wyżłobionym przez erozję rzeczną korycie, okresowo zalewający dolinę rzeczną. W Polsce przyjmuje się, że rzekę stanowi ciek o powierzchni dorzecza powyżej 100 km²

mały naturalny ciek, zazwyczaj uchodzący do rzeki. Strumienie płyną w terenie o różnicowanej rzeźbie, w wąskim, płytkim korycie o niewielkim spadku i zlewni na ogół nieprzekraczającej 20 km². W Polsce są najczęściej spotykane na pogórzach i w najwyższych partiach pojezierzy. Strumień najczęściej odnosi się do cieków nizinnych lub pojeziernych, w odniesieniu do małych cieków w górach używa się określenia potok.

swobodny, pionowy spadek wody rzecznej, spowodowany istnieniem w korycie rzeki wyraźnego progu skalnego o wysokości od kilku do kilkuset metrów. Wodospad występuje w górnych odcinkach biegu rzek, w miejscach, gdzie rzeka przecina warstwę twardych skał. Skały te, wymywane wolniej niż miękkie podłoże w dolnym biegu rzeki, tworzą stopień, z którego woda spada. Szereg wodospadów nazywa się kaskadą.

Ważnym dziełem człowieka w zakresie budownictwa wodnego są kanały. Wykorzystuje się je m.in. do transportu śródlądowego. Najważniejsze sztuczne wodne szlaki transportowe w Polsce to kanały: Augustowski, Gliwicki, Ślesiński, Notecki, Bydgoski, Żerański oraz Elbląsko‑Ostródzki z unikatowym na skalę światową systemem pochylni, za pomocą których na lądzie pokonywana jest 100‑metrowa różnica wysokości. Najdłuższym w Polsce kanałem wodnym jest liczący 140 km melioracyjny kanał Wieprz‑Krzna.

naturalny śródlądowy zbiornik wodny, którego występowanie uwarunkowane jest istnieniem zagłębienia (misy jeziornej), w którym mogą gromadzić się wody powierzchniowe, oraz zasilaniem przewyższającym straty wody wskutek parowania lub odpływu. Jezioro różni się od stawu występowaniem strefy do której światło nie dociera do dna, uniemożliwiając tam rozwój roślinności.

zbiornik wodny, stosunkowo płytki – pozbawiony strefy głębinowej, często zarośnięty, zazwyczaj mniejszy od jeziora. Niektóre z nich są zasilane przez wody rzeczne. Mogą być naturalnymi zbiornikami w zagłębieniach terenu lub być utworzone sztucznie.

obszar o utrzymującym się wysokim nawilgo-ceniu, porośnięty przez roślinność przystoso-waną do specyficznych warunków związanych z dużą wilgotnością.

Dwie największe rzeki naszego kraju to Wisła i Odra. Prawie 90% powierzchni Polski należy do ich dorzecza – to znaczy, że z tak dużego obszaru poprzez dopływy woda trafia najpierw do tych dwóch rzek głównych, a potem do Bałtyku. Bezpośrednio do Morza Bałtyckiego uchodzi też wiele małych rzek z obszaru zwanego przymorzem. Łącznie do zlewiska Morza Bałtyckiego należy 99,7% obszaru Polski.Wielkości dorzeczy w Polsce przedstawia poniższa tabela i diagram.

Źródło: epodreczniki.pl

Tylko z bardzo niewielkich terenów Polski wody powierzchniowe odprowadzane są do mórz innych niż Bałtyckie:- z Karpat do Morza Czarnego – górny bieg Orawy należy do dorzecza Dunaju, a górny bieg Strwiąża do dorzecza Dniestru;- z Sudetów do Morza Północnego – krótkie odcinki Izery i Orlicy należą do dorzecza Łaby.

CIEKAWOSTKA

CiekawostkaW Masywie Śnieżnika (Sudety Wschodnie) znajduje się szczyt o nazwie Trójmorski Wierch (1145 m n.p.m.). Wyrażenie to, znakomicie opisujące charakterystykę miejsca, wprowadził w 1946 roku dr Mieczysław Orłowicz. Zbiegają się tu zlewiska trzech mórz: Morza Bałtyckiego, Morza Północnego i Morza Czarnego.

Charakterystyczną cechą dorzeczy Wisły i Odry jest ich asymetria. Stosunek powierzchni dorzecza lewego do prawego wynosi dla Wisły 27:73, a dla Odry 30:70. Obie rzeki mają zdecydowanie więcej dopływów prawych niż lewych.

Nasze rzeki posiadają reżim śnieżno‑deszczowy, który wyróżnia się wysokimi stanami wód wiosną i latem.Wezbrania wiosenne następują, gdy rozpoczyna się proces topnienia śniegu, zwłaszcza w górach. Włącza się wówczas do obiegu tak duża ilość wody, że niektóre rzeki występują z brzegów. Zjawisku temu dodatkowo sprzyjają zatory lodowe, które utrudniają odpływ wody do Bałtyku. Letnie wezbrania rzek przypadają na koniec czerwca i lipiec. Wiążą się one z częstymi i obfitymi opadami deszczu w tym okresie, zwłaszcza w górach.Najniższe stany wód w rzekach Polski występują pod koniec lata i na początku jesieni (małe opady) oraz w zimie, kiedy to bardzo duża ilość wody jest magazynowana w postaci śniegu i lodu.Na rzekach przymorza pojawiają się czasami tzw. wezbrania sztormowe. Powodują je długotrwałe wiatry północne, które piętrzą wody Bałtyku w ujściach rzek, utrudniając w ten sposób swobodny jej odpływ.

roczny rytm zmian stanów wody w rzece związany z zasilaniem, przepływem i zlodzeniem

Na terenie Polski znajduje się około 9,3 tys. jezior. Rozmieszczenie jezior w Polsce jest bardzo nierównomierne.Na Pojezierzu Pomorskim występuje największa liczba jezior (około 4130), jednak tylko nieliczne z nich osiągają znaczne rozmiary. Natomiast na Pojezierzu Mazurskim jezior jest mniej (około 2560), ale za to zajmują one większą powierzchnię (blisko 45% powierzchni wszystkich jezior). Tam też znajduje się największe – Śniardwy (113,8 km kwadratowych) – i najgłębsze – Hańcza (108,5 m) – jezioro Polski.Na południu kraju, w Tatrach i Karkonoszach, w zagłębieniach po lodowcach górskich utworzyły się jeziora cyrkowe (karowe). Noszą one najczęściej nazwy stawów, np. Czarny Staw, Przedni Staw w Tatrach, Wielki Staw i Mały Staw w Karkonoszach. Najbardziej znanym jeziorem/stawem górskim w Polsce jest Morskie Oko.

WAŻNIEJSZE TYPY JEZIOR W POLSCE

MORENOWE

CYRKOWE

PRZYBRZEŻNE

RYNNOWE

DELTOWE

STARORZECZA

Jezioro deltowe

Starorzecze