Pieśń świętojańska o Sobótce

Jan Kochanowski "Pieśń świętojańska o sobótce"

Temat: Sielanka życia wiejskiego na podstawie "Pieśni świętojańskiej o sobótce"

W tytule pieśni Jan Kochanowski nawiązuje do ludowego święta obchodzonego w nocy poprzedzającej dzień świętego Jana.Tradycja ludowego obrzędu sięga czasów początków państwowości i co ciekawe,w zmodyfikowanej formie znana jest do dziś. Zobacz, czym był obrzęd sobótkowy.

Święto nocy świętojańskiej rozpoczyna się w wigilię dnia św. Jana Chrzciciela, a trwa z 23 na 24 czerwca. Na wzgórzach gromadnie rozpalano ogniska zwane sobótkami. Symboliczne było wrzucanie do ogniska ziół, gdyż wierzono, że mają one moc oczyszczającą i odczarowującą ze złych mocy. Wokół ognisk całą noc tańczyły ubrane na biało dziewczęta, chłopcy zaś skakali przez ogień.

Pieśń -

utwór stroficzny o regularnej budowie i wyrazistym rytmie, który jest oparty na jednakowej liczbie sylab w wersach i stałym układzie rymów.W pieśniach często występują refren oraz powtórzenia.

Pieśń to najdawniejszy gatunek poezji lirycznej. Pierwotnie związana była z muzyką, a w czasach antycznych była częścią obrzędów. Z czasem pieśń usamodzielniła się, stając się odrębną formą literacką. W literaturze znane są różne typy pieśni: miłosne, biesiadne, pochwalne, obrzędowe, religijne, patriotyczne. W polskiej poezji autorami pieśni byli m. in. Jan Kochanowski, Franciszek Karpiński, Adam Mickiewicz, Konstanty Ildefons Gałczyński.

Dwanaście pieśni jest śpiewanych przez odświętnie przybrane dwanaściepanien. Zawierają one pochwałę spokojnego, wiejskiego życia oraz walorów miłości małżeńskiej i cudownej mocy poezji. Czarnolas staje się tu mityczną Arkadią, która jest jednocześnie marzeniem wszystkich poetów i artystów.

"Pieśń świętojańska o sobótce" to nie jedna, a cykl pieśni wydanych już po śmierci poety, a napisanych w Czarnolesie.

Najbardziej popularna w całym cyklu utworów Jana Kochanowskiego jest pieśń Panny XII.

Wsi spokojna, wsi wesoła,Który głos twej chwale zdoła?Kto twe wczasy, kto pożytkiMoże wspomnieć za raz wszytki?Człowiek w twej pieczy uczciwieBez wszelakiej lichwy żywie;Pobożne jego staranieI bezpieczne nabywanie.Inszy sie ciągną przy dworzeAlbo żeglują przez morze,Gdzie człowieka wicher pędzi,A śmierć bliżej niż na piędzi.Najdziesz, kto w płat język dawa,A radę na funt przedawa,Krwią drudzy zysk oblewają,Gardła na to odważają.Oracz pługiem zarznie w ziemię;Stąd i siebie, i swe plemię,Stąd roczną czeladź i wszytekOpatruje swój dobytek.

Zycie na wsi oznacza liczne obowiązki. To dobrze zaplanowana praca fizyczna, która ma zapewnić bytowanie całej rodzinie.

Mocna metafora: krwią drudzy zysk oblewają wyraźnie już wskazuje, że poeta ma na myśli takie sposoby na życie , które może i gwarantują korzyści materialne, ale nie mogą zapewnić tego, co oferuje życie ziemianina: spokoju sumienia i braku zmartwień.

W tym miejscu Kochanowski wspomina różne profesje. Język w płat dawać to inaczej sprzedawać własne rady, czyli na przykład udzielać się w sądzie.

Spokojny tryb życia poeta przeciwstawia innym jego modelom: życiu dworskiemu, zamiłowaniu do podróży. Metafory użyte w tej strofie mają wskazać na niebezpieczeństwa czyhające na tych, którzy takie sposoby spędzania żywota wybiorą.

Życie wiejskie to życie uczciwe, bez zamartwiania się o "wszelaką lichwę" , czyli pożyczanie pieniędzy i finansowe oszustwa.

Zastosowane w pierwszej strofie pytania retoryczne sugerują, że trudno wymienić wszelkie korzyści wiejskiego modelu życia. Tak wiele ich jest.

Już pierwsze użyte przez Pannę epitety zdradzają stosunek do wsi. Spokój i wesele- to zapewnia mieszkańcom.

Jemu sady obradzają, Jemu pszczoły miód dawają; Nań przychodzi z owiec wełna I zagroda jagniąt pełna. On łąki, on pola kosi, A do gumna wszytko nosi. Skoro też siew odprawiemy, Komin wkoło obsiędziemy. Tam już pieśni rozmaite Tam będą gadki pokryte Tam trefne plęsy z ukłony, Tam cenar, [tam] i goniony. A gospodarz wziąwszy siatkę Idzie mrokiem na usadkę Albo sidła stawia w lesie; Jednak zawżdy co przyniesie. W rzece ma gęste więcierze, Czasem wędą ryby bierze; A rozliczni ptacy wkoło Ozywają sie wesoło.

Kolejne strofy pokazują typowe wiejskie obrazki. Wprawdzie życie wiejskie wymaga zaradności i zadbania o pożywienie, ale nie towarzyszą tym zajęciom trud i wysiłek. To raczej przyjemność wynikająca z poczucia niezależności.

Anafora użyta w tej strofie ma podkreślić, jak wiele atrakcji czeka na uczestnika biesiady. Opowieści, tańce i śpiewy będą wspaniałą rozrywką po dniach ciężkiej pracy.

Po ciężkiej pracy przychodzi czas wytchnienia. Nieodłącznym elementem wiejskiego życia jest wspólne świętowanie.Zauważ jednak, Kochanowski nawiązuje do zasady złotego środka. Zabawa? Owszem, w myśl epikurejskiego carpe diem jest konieczna, ale najpierw- uczciwa praca.

Przyroda zdaje się wynagradzać trudy fizycznej pracy. Użyte przez poetę metafory podkreślają zadowolenie, które płynie z poczucia sensowności wysiłku podjętego przez ziemianina.

Stada igrają przy wodzie, A sam pasterz, siedząc w chłodzie, Gra w piszczałkę proste pieśni; A faunowie skaczą leśni. Za tym sprzętna gospodyni O wieczerzej pilność czyni, Mając doma ten dostatek, Że sie obejdzie bez jatek. Ona sama bydło liczy, Kiedy z pola idąc ryczy, Ona i spuszczać pomoże; Męża wzmaga, jako może. A niedorośli wnukowie, Chyląc sie ku starszej głowie, Wykną przestawać na male, Wstyd i cnotę chować w cale. Dzień tu, ale jasne zorze Zapadłyby znowu w morze, Niżby mój głos wyrzekł wszytki Wieśne wczasy i pożytki.

Pieśń kończy się przypomnieniem myśli z pierwszych wersów- nie da się wymienić wszystkich korzyści płynących z wiejskiego modelu życia. Taki zabieg w poezji nazywamy klamrą- początek i koniec Pieśni Panny XII wyrażają tę samą myśl.

Metafora chyląc się ku starszej głowie podkreśla szacunek okazywany starszym członkom społeczności. To od nich młodzi nauczyli się przestawać na male- cieszyć się z małych rzeczy i pielęgnować cnoty.

Ta strofa to hołd dla wiejskiej gospodyni, która wraz z mężem dba o dobytek. Policzy bydło, pomoże spuszczać ( wydoić) krowy.

Zaradna gospodyni nie musi korzystać z jatek (czyli sklepików, straganów).Jest w stanie przygotować wieczerzę z własnych zapasów.

Zwróć uwagę na nastrój wymalowany słowami poety. Śpiew ptaków, proste pieśni pastuszka, wspomnienie mitologicznych faunów- to wyraźne nawiązanie do tradycji antycznych sielanek nazywanych też bukolikami. Były to utwory ukazujące wyidealizowaną wizję prostego, wiejskiego życia.

Budowa tej i innych pieśni z cyklu "Pieśni świętojańskich" jest regularna. Czterowersowe strofy o rymach parzystych i równa liczba sylab (8) budują rytm wiersza.Taka rytmiczność sprawia, iż utwór znakomicie nadaje się do śpiewania.

A zatem jaka jest wieś Kochanowskiego?

Hojna przyroda jest żywicielką a jednocześnie sprawia, że życie płynie tu przyjemnie.

Praca jest ważnym elementem życia. Ale trudy wiejskiego żywota wynagradza czas zabawy, wspólnego biesiadowania. Owe rozrywki nie są wyszukane, lecz dają człowiekowi wiele radości.

Pożywienie z pracy własnych rąk - to gwarancja zadowolenia. Poczucie niezależności, sensowność wykonywanej pracy, zgodna współpraca, czyste sumienie wynikające z uczciwych zachowań- oto przepis na bycie szczęśliwym.

Zycie wiejskie uczy skromności, pokory i wyrabia cnoty.

To miejsce zapewniające sielskie bytowanie w otoczeniu natury.

Wieś Kochanowskiego to arkadyjska kraina szczęścia.

Mieszkańcy wsi żyją uczciwie i pobożnie, szanują tradycję a członkowie rodzin współpracują ze sobą.

Człowiek żyje tu w harmonii z przyrodą a rytm życia wyznaczają pory roku i pory dnia.

Budowa utworu

Z ilu strof składa się wiersz? Jaka jest długość wersów? Jaki jest układ rymów? Czy ilość sylab (zgłosek) w wersie jest stała? Co wpływa na rytmiczność utworu? Co możemy powiedzieć o języku utworu? Czy w wierszu występują powtórzenia?

W wierszu występują liczne powtórzenia: "Wsi spokojna, wsi wesoła (...) / Kto twe wczasy, kto pożytki".

Język utworu jest prosty i naśladuje ludową pieśń.

Na rytmiczność wiersza wpływa: - stała liczba zgłosek; - stały akcent padający na przedostatnią sylabę w wersie. "Pieśń świętojańska o sobótce" jest wierszem SYLABICZNYM, jednak ze względu na liczbę sylab (8) nie występuje w nim średniówka, czyli stały przedział wewnątrz wersu, pozwalający na zaczerpnięcie oddechu podczas czytania.

W każdym wersie jest osiem sylab.

Układ rymów powtarza się w każdej zwrotce. Wsi spokojna, wsi wesoła,Który głos twej chwale zdoła?Kto twe wczasy, kto pożytkiMoże wspomnieć za raz wszytki? aa, bb (rymy żeńskie parzyste, inaczej sąsiadujące lub przylegające)

Jest wierszem stroficznym - składa się z piętnastu czterowersowych strof.

Wersy są krótkie, ośmiozgłoskowe.

"Pieśń świętojańską o sobótce" można nazwać sielanką (idyllą, bukoliką), ponieważ jest to pogodny utwór w wyidealizowany sposób przedstawiający życie na wsi. Jej bohaterowie żyją spokojnie i beztrosko

Taka kraina, w której panują spokój i harmonia, to Arkadia - symbol wiecznej szczęśliwości i ładu.

Dziękuję za uwagę

Noc Kupały i noc świętojańska to dwa różne święta, dwa odmienne obrzędy. Pierwsze jest świętem starosłowiańskim, drugie zostało wprowadzone w Polsce przez Kościół katolicki – jako próba asymilacji obrzędów pogańskich. Noc Kupały, czyli pogańskie święto ognia i wody, obchodzone było z 21 na 22 czerwca. Noc Kupały nazywana jest także nocą kupalną lub kupalnocką. Była nierozerwalnie związana z czczeniem wody, ognia, słońca oraz księżyca, co miało pozytywnie wpływać na miłość, plony, a także płodność. Najbardziej charakterystyczny symbol tego święta to wianek upleciony z polnych kwiatów, a następnie puszczony na wodę.