LAMENT ŚWIĘTOKRZYSKI

- Inne tytuły: Posłuchajcie, bracia miła..., Plankt świętokrzyski, Żale Matki Boskiej pod krzyżem. - Utwór anonimowy. - Zapis ręczny sporządzony ok. 1470 r. - Prawdopodobnie fragment misterium. - Poetycki monolog cierpiącej Matki Boskiej pod krzyżem. Poruszający tekst o rozpaczy Maryi – motyw Stabat Mater Dolorosa.

LAMENTŚWIĘTOKRZYSKI

Lament świętokrzyski, znany też pod tytułem Żale Matki Boskiej pod krzyżem (Posłuchajcie, bracia miła...), uchodzi za jeden z najpiękniejszych liryków polskiego średniowiecza. Zapisał go w latach 70. XV w. przeor klasztoru Świętego Krzyża na Łysej Górze (stąd nazwa utworu). Jest to prawdopodobnie fragment zaginionego dramatu liturgicznego, przeznaczonego do wystawiania w kościołach w Wielki Piątek. Lament świętokrzyski nawiązuje do bardzo często wykorzystywanego w średniowiecznej literaturze motywu Matki Bożej, która stoi pod krzyżem i rozpacza, widząc mękę swojego syna. „Lament świętokrzyski” to utwór wierszowany napisany dość skomplikowanym językiem. Bogactwo środków stylistycznych w wierszu spowodowało, że „Lament świętokrzyski” uznano za najwybitniejsze dzieło polskiej liryki średniowiecznej. Jednak nie był to jedyny powód tak dużego poparcia dla tego utworu. Dla znawców literatury ważniejsza była postać Maryi, którą w wierszu przedstawiono jako kochającą, troskliwą i cierpiącą matkę. Nadało to wierszowi nieco innego wymiaru niż teologiczny. „Lament świętokrzyski” bardzo często porównywano z innym wierszem – „Bogurodzicą”. Utwór powstał około dwunastego wieku i podobnie jak „Lament…” został napisany przez anonimowego autora. W „Bogurodzicy” Matka Boska nie jest jednak główną i jedyną bohaterką. Podmiotem lirycznym tego wiersza są ludzie wierzący, dla których Maryja to osoba święta i należy ją prosić o łaski i wstawiennictwo u Chrystusa. Nie pokazano tam cierpienia kobiety jako matki.

LAMENT ŚWIĘTOKRZYSKI

Bolejąca Matka stojąca pod krzyżem swego Syna to motyw upowszechniony w sztuce i literaturze europejskiej, zwłaszcza za sprawą głośnej łacińskiej pieśni z XIII wieku Stabat Mater Dolorosa… Przypuszcza się, że utwór ten mógł być w przeszłości częścią wielkopiątkowego misterium.

Utwór zwany jest Lamentem świętokrzyskim albo Planktem świętokrzyskim, ponieważ jedyny znany zapis dzieła powstał w Górach Świętokrzyskich, w klasztorze benedyktynów na Łysej Górze. Inny tytuł to Żale Matki Boskiej pod krzyżem. Wreszcie jako tytuł podaje się INCIPIT tekstu, tzn. Posłuchajcie, bracia miła.

PLANKT

LAMENT

LITERACKI

GATUNEK

VS

OBEJRZYJ I WYSŁUCHAJ

równie popularne w tym czasie było przedstawienie Matki Boskiej rozpaczającej po zdjęciu Jezusa z krzyża wkompozycji zwanej pieta (wł. litość)

Doloryzm (łac. dolor – ‘ból, cierpienie’) – nurt w sztuce średniowiecza, uwypuklający kult Męki Pańskiej i Matki Boskiej Bolesnej. Objawiał się nie tylko w dziełach plastycznych, literaturze i muzyce, lecz także w specyficznej duchowości. Zakładała ona, że ból (jako następstwo grzechu) jest drogą do uzyskania moralnej doskonałości.

DOLORYZM

Józef Wittlin Stabat Matter

dziękuję bardzo