LEKTURY -KL. VIII - POWTÓRKA PRZED EGZAMINEM

LEKTURY OBOWIĄZKOWE-

KLASA

Lektury

• Charles Dickens - Opowieść wigilijna
• Aleksander Fredro - Zemsta
• Jan Kochanowski - wybór fraszek, pieśni i trenów, w tym treny I, V, VII, VIII
• Aleksander Kamiński - Kamienie na szaniec
• Ignacy Krasicki - Żona modna
• Adam Mickiewicz - Reduta Ordona, Śmierć Pułkownika, Świtezianka, II część Dziadów, wybrany utwór z cyklu Sonety krymskie, Pan Tadeusz (całość)
• Antoine de Saint-Exupéry - Mały Książę
• Henryk Sienkiewicz - Quo vadis, Latarnik
• Juliusz Słowacki - Balladyna
• Stefan Żeromski - Syzyfowe prace
• Sławomir Mrożek - Artysta
• Melchior Wańkowicz - Ziele na kraterze (fragmenty), Tędy i owędy (wybrany reportaż).

Lektury w czasie

XVI

WIEK

XVIII

WIEK

XVII

WIEK

XX

XIX

WIEK

WIEK

Podział wg czsu powstania dzieła

Fraszki, pieśni, treny - Jan Kochanowski

Bajki, "Żona modna"- Ignacy Krasicki

"Reduta Ordona", "Śmierć Pułkownika", "Sonety krymskie", "Pan Tadeusz", "Świtezianka", "Dziady cz. II"- Adam Mickiewicz

"Balladyna"- Juliusz Słowacki

"Zemsta" - Aleksander Fredro

"Opowieść wigilijna" - Charles Dickens

"Latarnik", "Quo vadis"- Henryk Sienkiewicz

"Syzyfowe prace"- Stefan Żeromski

"Kamienie na szaniec"- Aleksander Kamiński

"Ziele na kraterze", "Tędy i owędy"-

Melchior Wańkowicz

"Artysta" - Sławomir Mrożek

"Mały Książę" - Antoine de Saint - Exupery

Jan Kochanowski - fraszki

NA LIPĘ

Gościu, siądź pod mym liściem, a odpoczni sobie!
Nie dójdzie cię tu słońce, przyrzekam ja tobie,
Choć się nawysszej wzbije, a proste promienie
Ściągną pod swoje drzewa rozstrzelane cienie.
Tu zawżdy chłodne wiatry z pola zawiewają,
Tu słowicy, tu szpacy wdzięcznie narzekają.
Z mego wonnego kwiatu pracowite pszczoły
Biorą miód, który potym szlachci pańskie stoły.
A ja swym cichym szeptem sprawić umiem snadnie,
Że człowiekowi łacno słodki sen przypadnie.
Jabłek wprawdzie nie rodzę, lecz mię pan tak kładzie
Jako szczep napłodniejszy w hesperyskim sadzie.

O ŻYWOCIE LUDZKIM

Fraszki to wszytko, cokolwiek myślemy,
Fraszki to wszytko, cokolwiek czyniemy;
Nie masz na świecie żadnej pewnej rzeczy,
Próżno tu człowiek ma co mieć na pieczy.
Zacność, uroda, moc, pieniądze, sława,
Wszystko to minie jako polna trawa;
Naśmiawszy się nam i naszym porządkom,
Wemkną nas w mieszek, jako czynią łątkom

NA NABOŻNĄ

Jesli nie grzeszysz, jako mi powiadasz,
Czego się, miła, tak często spowiadasz?

O DOKTORZE HISZPANIE

"Nasz dobry doktor spać się od nas bierze,
Ani chce z nami doczekać wieczerze".
"Dajcie mu pokój! najdziem go w pościeli,
A sami przedsię bywajmy weseli!"
"Już po wieczerzy, pódźmy do Hiszpana!"
"Ba, wierę, pódźmy, ale nie bez dzbana".
"Puszczaj, doktorze, towarzyszu miły!"
Doktor nie puścił, ale drzwi puściły.
"Jedna nie wadzi, daj ci Boże zdrowie!"
"By jeno jedna" - doktor na to powie.
Od jednej przyszło aż więc do dziewiąci,
A doktorowi mózg się we łbie mąci.
"Trudny - powiada - mój rząd z tymi pany:
Szedłem spać trzeźwo, a wstanę pijany".

NA DOM W CZARNOLESIE

Panie, to moja praca, a zdarzenie Twoje;
Raczyż błogosławieństwo dać do końca swoje!
Inszy niechaj pałace marmórowe mają
I szczerym złotogłowem ściany obijają,
Ja, Panie, niechaj mieszkam w tym gniaździe ojczystym,
A Ty mię zdrowiem opatrz i sumnieniem czystym,
Pożywieniem ućciwym, ludzką życzliwością,

Obyczajmi znośnymi, nieprzykrą starością.

O MIŁOŚCI

Próżno uciec, próżno się przed miłością schronić,

Bo jako lotny nie ma pieszego dogonić?

FRASZKA

• nazwa pochodzi z języka włoskiego, gdzie „frasca” w znaczeniu przenośnym oznacza błahostkę, coś lekkiego, żartobliwego;
• powstała na bazie starożytnego epigramatu;
• krótki, zwięzły utwór ;
• wierszowana forma;
• ton jest zwykle żartobliwy, czasem refleksyjny;
• opiera się na ciekawym, błyskotliwym pomyśle;
• często zakończona trafną puentą.

PUENTA - wyraziste, często zaskakujące i dowcipne podsumowanie utworu, wyrażające jego główną myśl.

Poeta kierował się renesansową zasadą: "Człowiekiem jestem i nic , co ludzkie, nie jest mi obce" i poruszał we fraszkach różne tematy dotyczące spraw człowieka. Opowiadał o sobie i swoich przyjaciołach, pisał o miłości, ludzkich wadach, obyczajach panujących na dworze, ukazywał codzienne życie rodzinne, opiewał uroki wsi, chwalił piękno przyrody.

Fraszki wykorzystasz w wypracowaniach dotyczących:

• zdrowia
  
• miłości
• natury, przyrody
• radości i urody życia
• wsi
• domu
• rodziny
• patriotyzm
• pochwały codzienności
• obyczajów dworskich
• ludzkich wad i słabości
• warości ważnych w życiu

Jan Kochanowski - pieśni

PIEŚŃ 19

(Pieśń o dobrej sławie)

Jest kto, co by wzgardziwszy te doczesne rzeczy
Chciał ze mną dobrą tylko sławę mieć na pieczy
A starać sie (ponieważ musi zniszczeć ciało),
Aby imię przynamniej po nas tu zostało?

I szkoda zwać człowiekiem, kto bydlęce żyje
Tkając, lejąc w się wszytko, póki zstawa szyje;
Nie chciał nas Bóg położyć równo z bestyjami:
Dał nam rozum, dał mowę, a nikomu z nami.

Przeto chciejmy wziąć przed się myśli godne siebie,
Myśli ważne na ziemi, myśli ważne w niebie;
Służmy poczciwej sławie, a jako kto może,
Niech ku pożytku dobra spólnego pomoże.

Komu dowcipu równo z wymową dostaje
Niech szczepi miedzy ludźmi dobre obyczaje,
Niechaj czyni porządek, rozterkom zabiega,
Praw ojczystych i pięknej swobody przestrzega.

A ty, coć Bóg dał siłę i serce po temu,
Uderz sie z poganinem, jako słusze cnemu.
Prostak to, który wojsko z wielkości szacuje:
Zwycięstwo liczby nie chce, męstwa potrzebuje.

Śmiałemu wszędy równo, a o wolność miłą
Godzi sie oprzeć, by więc i ostatnią siłą.
Nie przegra, kto frymarczy na sławę żywotem:
Azaby go lepiej dał w cieniu darmo potem?

PIEŚŃ 20

Miło szaleć, kiedy czas po temu,
A tak, bracia, przypij każdy swemu,
Bo o głodzie nie chce sie tańcować,
A podpiwszy łacniej już błaznować.

Niech sie tu nikt z państwem nie ozywa
Ani z nami powagi używa;
Przywileje powieśmy na kołku,
A ty wedla pana siądź, pachołku.

Tam dobra myśl nigdy nie postoi,
Gdzie z rejestru patrzą, co przystoi;
A powiem wam, że sie tym świat słodzi,
Gdy koleją statek i żart chodzi.

Ale to mój zysk, że mię słuchacie,
A żadnej mi pełnej nie podacie.
Znał kto kiedy poetę trzeźwiego?
Nie uczyni taki nic dobrego.

Przedsię do mnie, a ja nie zawiodę.
Wy też drudzy, co macie pogodę,
Każdy swojej włóż w ucho leda co;
Nie macie tu oględać sie na co.

I z namędrszym nie trzymam w tej mierze,
Kto sie długo na dobrą myśl bierze.
Czas ucieka, a żaden nie zgadnie,
Jakie szczęście o jutrze przypadnie.

Dziś bądź wesół, dziś użyj biesiady,
O przyszłym dniu niechaj próznej rady:
Już to dawno Bóg odmyślii w niebie,
A k tej radzie nie przypuszczą ciebie.

PIEŚŃ 2

Serce roście patrząc na te czasy:
Mało przedtym gołe były lasy,
Śnieg na ziemi wysszej łokcia leżał,
A po rzekach wóz nacięższy zbieżał.

Teraz drzewa liście na się wzięły,
Polne łąki pięknie zakwitnęły;
Lody zeszły, a po czystej wodzie
Idą statki i ciosane łodzie.

Teraz prawie świat się wszystek śmieje:
Zboża wstały, wiatr zachodny wieje,
Ptacy sobie gniazda omyślają
A przede dniem śpiewać poczynają.

Ale to grunt wesela prawego,
Kiedy człowiek sumnienia całego
Ani czuje w sercu żadnej wady -
Przeczby się miał wstydać swojej rady?

Temu wina nie trzeba przylewać,
Ani grać na lutni, ani śpiewać;
Będzie wesół, byś chciał, i o wodzie,
Bo się czuje prawie na swobodzie.

Ale kogo gryzie mól zakryty,
Nie idzie mu w smak obiad obfity;
Żadna go pieśń, żadny głos nie ruszy,
Wszystko idzie na wiatr mimo uszy.

Dobra myśli, której nie przywabi,
Choć kto ściany drogo ujedwabi,
Nie gardź moim chłodnikiem chruścianym,
A bądź ze mną, z trzeźwym i z pijanym!

PIEŚŃ 9

Nie porzucaj nadzieje,
Jakoć sie kolwiek dzieje:
Bo nie już słońce ostatnie zachodzi,
A po złej chwili piękny dzień przychodzi.

Patrzaj teraz na lasy,
Jako prze zimne czasy
Wszystkę swą krasę drzewa utraciły,
A śniegi pola wysoko przykryły.

Po chwili wiosna przyjdzie,
Ten śnieg z nienagła zéjdzie,
A ziemia, skoro słońce jej zagrzeje,
W rozliczne barwy znowu sie odzieje.

Nic wiecznego na świecie:
Radość sie z troską plecie,
A kiedy jedna weźmie moc nawiętszą,
W ten czas masz ujźrzeć odmianę naprędszą.

Ale człowiek zhardzieje,
Gdy mu się dobrze dzieje,
Więc też kiedy go Fortuna omyli,
Wnet głowę zwiesi i powagę zmyli.

Lecz na szczęście wszelakie
Serce ma być jednakie,
Bo z nas Fortuna w żywe oczy szydzi:
To da, to weźmie, jako sie jej widzi.

Ty nie miej za stracone,
Co może być wrócone:
Siła Bóg może wywrócić w godzinie;
A kto mu kolwiek ufa, nie zaginie.

Pieśń to gatunek starożytny, pochodzący z antyku, silnie związany z muzyką i początkowo wykonywany wraz z nią. Pierwszym twórcą pieśni i wzorem dla Jana z Czarnolasu był Horacy – dlatego niektóre pieśni Kochanowskiego są przekładami albo luźnymi parafrazami carmin rzymskiego poety.

Pieśni Jana Kochanowskiego mają prostą, regularną budowę. Ich najważniejsze cechy to:

• podział na strofy, ta sama liczba wersów w każdej strofie (wiersz stroficzny);
• jednakowa liczba sylab w każdym wersie (wpływająca na rytmiczność utworów);
• stały układ rymów podkreślający rytm wiersza (zwykle aabb);
• powtarzające się elementy (powtórzenia, anafory, refren).

Poeta podejmuje w pieśniach rózne tematy dotyczące miłości, przyjaźni, szczęścia, przyjemności wspólnego biesiadowania, zalet życia na wsi, natury człowieka, zmienności i niepewności ludzkiego losu, wiary, obowiązków wobec ojczyzny.

Utwory pokazują portret człowieka renesansu, który dzieli się refleksją nad życiem oraz otaczającym go światem. Udziela również rad, jak należy postępować, aby osiągnąć szczęście.

Pieśni wykorzystasz w wypraowaniach dotyczących:

• szczęścia
• radości życia
• przemijania
• Boga, wiary
• zmienności losu
• natury człowieka
• umiejętności cieszczenia się chwilą
• obowiązków wobec ojczyzny
• wartości dóbr materialnych

Jan Kochanowski - treny

TREN I

Wszytki płacze, wszytki łzy Heraklitowe
I lamenty, i skargi Symonidowe,
Wszytki troski na świecie, wszytki wzdychania
I żale, i frasunki, i rąk łamania,
Wszytki a wszytki zaraz w dom sie mój noście,
A mnie płakać mej wdzięcznej dziewki pomoście,
Z którą mię niepobożna śmierć rozdzieliła
I wszytkich moich pociech nagle zbawiła.
Tak więc smok, upatrzywszy gniazdo kryjome,
Słowiczki liche zbiera, a swe łakome
Gardło pasie; tym czasem matka szczebiece
Uboga, a na zbójcę co raz sie miece.
Prózno, bo i na samę okrutnik zmierza,
A ta nieboga ledwe umyka pierza.
"Prózno płakać" - podobno drudzy rzeczecie.
Cóż, prze Bóg żywy, nie jest prózno na świecie?
Wszystko prózno; macamy, gdzie miękcej w rzeczy,
A ono wszędy ciśnie: błąd wiek człowieczy.
Nie wiem, co lżej: czy w smutku jawnie żałować,
Czyli sie z przyrodzeniem gwałtem mocować.

TREN V

Jako oliwka mała pod wysokim sadem
Idzie z ziemie ku górze macierzyńskim szladem,
Jeszcze ani gałązek, ani listków rodząc,
Sama tylko dopiro szczupłym prątkiem wschodząc;
Tę, jesli ostre ciernie lub rodne pokrzywy
Uprzątając, sadownik podciął ukwapliwy,
Mdleje zaraz, a zbywszy siły przyrodzonej,
Upada przed nogami matki ulubionej.
Takci sie mej namilszej Orszuli dostało:
Przed oczyma rodziców swoich rostąc, mało
Od ziemie sie co wznióswszy, duchem zaraźliwym
Srogiej śmierci otchniona, rodzicom troskliwym
U nóg martwa upadła. O zła Persefono,
Mogłażeś tak wielu łzam dać upłynąć płono?

TREN VII

Nieszczesne ochędóstwo, żałosne ubiory
Mojej namilszej cory,
Po co me smutne oczy za sobą ciągniecie?
Żalu mi przydajecie.
Już ona członeczków swych wami nie odzieje,
Nie masz, nie masz nadzieje.
Ujął ją sen żelazny, twardy, nieprzespany.
Już letniczek pisany
I uploteczki wniwecz, i paski złocone -
Matczyne dary płone.
Nie do takiej łóżnice, moja dziewko droga,
Miała cię mać uboga
Doprowadzić, nie takąć dać obiecowała
Wyprawę, jakąć dała.
Giezłeczkoć tylko dała a lichą tkaneczkę,
Ociec ziemie bryłeczkę
W główki włożył. Niestetyż, i posag i ona
W jednej skrzynce zamkniona.

TREN VIII

Wielkieś mi uczyniła pustki w domu moim,
Moja droga Orszulo, tym zniknienim swoim.
Pełno nas, a jakoby nikogo nie było:
Jedną maluczką duszą tak wiele ubyło.
Tyś za wszytki mówiła, za wszytki śpiewała,
Wszytkiś w domu kąciki zawżdy pobiegała.
Nie dopuściłaś nigdy matce sie frasować
Ani ojcu myśleniem zbytnim głowy psować,
To tego, to owego wdzięcznie obłapiając
I onym swym uciesznym śmiechem zabawiając.
Teraz wszytko umilkło, szczere pustki w domu,
Nie masz zabawki, nie masz rośmiać sie nikomu.
Z każdego kąta żałość człowieka ujmuje,
A serce swej pociechy darmo upatruje.

Treny to cykl dziewiętnastu utworów napisanych przez Jana Kochanowskiego po śmierci jego córeczki - Urszulki.

Wiersze:

• wyrażają ból i rozpacz ojca po stracie ukochanego dziecka;
• prezentują zalety zmarłej dziewczynki, podkreślają jej wyjątkowość.

Treny wykorzystasz w wypracowaniach dotyczących:

• rozpaczy i cierpienia
• nagłej śmierci
• samotności
• obrazu dziecka
• miłości rodzicielskiej
• wizerunku ojca
• motywów mitologicznych
• sposobów wyrażania żalu

Bohaterowie trenów:

• Urszulka - przedwcześnie zmarłe 2,5 -letnie dziecko, obdarzone licznymi zaletami; odziedziczyła po ojcu talent poetycki.

• Ojciec cierpiący po stracie córki - wykształcony poeta (utożsamiany z Janem Kochanowskich), który swój żal zamyka w artystycznej formie trenu oraz myśliciel - filozof zastanawiający się nad sensem swojego cierpienia i śmierci małego dziecka.

Ignacy Krasicki - bajki

Teksty

Tematyka

Wykorzystasz

Omówienie

Gatunek

KRUK I LIS

Bywa często zwiedzionym,

Kto lubi być chwalonym.

Kruk miał w pysku ser ogromny;

Lis, niby skromny,

Przyszedł do niego i rzekł: «Miły bracie,

Nie mogę się nacieszyć, kiedy patrzę na cię!

Cóż to za oczy!

Ich blask aż mroczy!

Czyż można dostać

Takową postać?

A pióra jakie!

Szklniące, jednakie.

A jeśli nie jestem w błędzie,

Pewnie i głos śliczny będzie.»

Więc kruk w kantaty; skoro pysk rozdziawił,

Ser wypadł, lis go porwał i kruka zostawił.

PTASZKI W KLATCE

«Czegoż płaczesz? — staremu mówił czyżyk młody —

Masz teraz lepsze w klatce niż w polu wygody».

«Tyś w niej zrodzon — rzekł stary — przeto ci wybaczę;

Jam był wolny, dziś w klatce — i dlatego płaczę».

SZCZUR I KOT

«Mnie to kadzą» — rzekł hardzie do swego rodzeństwa

Siedząc szczur na ołtarzu podczas nabożeństwa.

Kot, PodstępWtem, gdy się dymem kadzidł zbytecznych zakrztusił —

Wpadł kot z boku na niego, porwał i udusił.

DEWOTKA

Dewotce służebnica w czymsiś przewiniła

Właśnie natenczas, kiedy pacierze kończyła.

Obróciwszy się przeto z gniewem do dziewczyny,

Mówiąc właśnie te słowa: «…i odpuść nam winy,

Jako my odpuszczamy», biła bez litości.

Uchowaj, Panie Boże, takiej pobożności!

Bajki Ignacego Krasickiego wyróżniają się następującymi cechami:

• są pisane wierszem;
• mają charakter dydaktyczny - przekazują ważne prawdy życiowe, uczą pewnych zachowań;
• ich bohaterami są najczęściej ludzie lub zwierzęta uosabiające cechy ludzkie;
• zawierają morał - pouczenie wypowiedziane pośrednio lub wyrażone wprost, na początku lub na końcu utworu (zwylke w formie puenty).

Alegoria w bajkach

Bajki zwierzęce mają charakter alegoryczny, to znaczy, że zwierzęta są obdarzone jednoznacznymi cechami ludzkimi, np. lis jest alegorią przebiegłości, kruk- pychy, sowa - mądrości.

Podział bajek:

• epigramatyczne - krótkie, zazwyczaj czterowersowe, o fabule ograniczonej do minimum, np "Dewotka";
• narracyjne - rozbudowane, posiadające dłuższą fabułę, np. "Kruk i lis".

Tematem bajek jest krytyka ludzkich wad i zachowań, np. pychy, obłudy. Bohaterowie utworów uosabiają przeciwne cechy, np odwagę - tchórzostwo, próżność - spryt. Takie kontrastowe zestawienie służy ukazaniu szkodliwości lub pożyteczności niektórych zachowań.

Bajki wykorzystasz w wypracowaniach dotyczących:

• przyjaźni
  
• wolności
• dobra i zła
• ludzkich wad i słabości

Ignacy Krasicki - "Żona modna"

Tekst

Tematyka

Wykorzystasz

Bohaterowie

Gatunek

Satyra - utwór ośmieszający lub piętnujący osoby, środowiska, poglądy, postawy wobec świata, sposoby zachowania. Satyryk zakłada, że pewne zjawiska są szkodliwe, dlatego należy pokazać je, często w sposób przesadny i przejaskrawiony, w celach pouczających, wychowawczych.

Utwór ma wprawdzie formę dialogu, ale bliżej poznajemy tylko jednego z rozmówców, szlachcica, pana Piotra, opowiadającego przyjacielowi o swoim niedawno zawartym małżeństwie. Z opowieści jednoznacznie wynika, że szlachcic nie należy obecnie do osób najszczęśliwszych, a jego małżeństwo do związków najbardziej udanych.

Pan Piotr uczciwie przyznaje, że żona jest„piękna, grzeczna, rozumna”, a do tego majętna - wniosła mu w posagu „cztery wsie dziedziczne”. Okazuje się jednak, iż małżonek w tych właśnie zaletach żony upatruje przyczyny obecnego niezadowolenia. Żona to osoba modna, przejmuje wszystkie nowinki zagraniczne, chce prowadzić dom na wzór obowiązującej mody.

Zatem przyszła pani Piotrowa, wychowana na francuskich romansach, marząca o romantycznym wielbicielu, wychodzi za mąż bardziej z rozsądku niż dla uczucia. Od początku jednak stawia panu Piotrowi liczne warunki, którym ten niechętnie ulega. Wiejski dom zostaje gruntownie zmieniony. Kiedy już dokonała koniecznych, jej zdaniem, zmian, zaczyna zapraszać gości. Pan Piotr nie czuje się najlepiej w ich towarzystwie, nie potrafi dostosować się do prowadzenia modnej konwersacji, zauważa swoją odmienność i bardzo tęskni za dawnym spokojem. Sam musi gasić stodąłę,co więcej, ma też pewność, że majątku żony, na który liczył, nie starczy na pokrycie kosztów.

Z relacji pana Piotra wyłania się obraz karykaturalnej „modnej żony”, kobiety egoistycznej i rozrzutnej. Żona pana Piotra odrzuca wszystko, co mieści się w polskiej tradycji szlacheckiej i niewolniczo naśladuje francuską modę i zwyczaje. Pogardliwie traktuje przyjaciół męża (np. księdza plebana) i jego służbę. Pana Piotra lekceważy, bez wahania zmienia jego dotychczasowy tryb życia w imię własnej wygody lub obowiązującej mody.

Ironia - właściwość wypowiedzi polegająca na sprzeczności między dosłownym znaczeniem wypowiedzi a jej właściwym sensem.

Lekturę wkorzystasz w wypracowaniach dotyczących:

• ludzkich wad i słabości
• bezmyślnego ulegania modzie
• egoizmu
• chciwości
• obrazu polskiej szlachty
• utworów, które bawiąc, uczą

Adam Mickiewicz - "Śmierć Pułkownika"

Adam Mickiewicz napisał "Śmierć Pułkownika" po klęsce powstania listopadowego pod wpływem opowieści uchodzących z Polski powstańców.

Poeta poświęcił swój wiersz postaci autentycznej, litewskiej szlachciance Emilii Plater, która brała udział w walkach powstańczych.

Omówienie

Utwór przedstawia ostatnie chwile życia dowódcy powstańców, który umiera w chacie leśnika. Przed śmiercią prosi, aby przyniesiono mu mundur, szablę, pistolety i przyprowadzono osiodłanego konia. Żegna się ze swoim rynsztunkiem tak, jak to czynili dawni rycerze. Przyjmuje z rąk księdza ostatnie sakramenty. Umiera w otoczeniu wzruszonych żołnierzy i prostego ludu. Dopiero w zakończeniu utworu podmiot liryczny ujawnia, że tym wspaniałym, kochanym i mężnym powstańczym wodzem jest kobieta - Emilia Plater.

Najważniejszy motyw

Wiersz jest hołdem złożonym kobiecie - powstańcowi, która nie waha się poświęcić życia w obronie kraju.

Poeta nadaje jej cechy heroiczne - ukazuje jako wzór żołnierza, wiernego sprawie do końca.

Uwzniośla poprzez porównanie do dawnych rycerzy - bohaterów polskiej historii, np. Stefana Czarnieckiego.

Lekturę wykorzystasz w wpracowaniach dotyczących:

• bohaterstwa, męstwa, odwagi
• poświęcenia życia dla ojczyzny
• wzoru patrioty, żołnierza

Adam Mickiewicz - "Reduta Ordona"

Polacy i Rosjanie

Utwór opowiada o wydarzeniach z powstania listopadowego rozgrywających się w Warszawie w czsie obrony fortu na Woli. Przebieg bitwy relacjonuje w "Reducie Ordona" adiutant polskiego generała. Obserwuje on wraz ze swoim dowódcą dramatyczne zmagania Polaków na polu walki, widzi zagładę reduty.

Lekturę wykorzystasz w wypracowaniach dotyczących:

• bohaterstwa, męstwa, odwagi
• poświęcenia życia dla ojczyzny
• śmierci na polu bitwy
• patriotyzmu
• wzoru patrioty, żołnierza
• obrazu Polaków i Rosjan

Geneza

Adam Mickiewicz napisał "Redutę Ordona" po upadku powstania listopadowego, pod wpływem opowieści swojego przyjaciela i uczestnika walk Stefana Garczyńskiego.

Opowiedział on poecie o obronie reduty na warszawskiej Woli- niewielka grupa polskich powstańców starła się wówczas z licznym wojskiem rosyjskim. Kiedy Polacy nie byli w stanie dłużej stawiać oporu nieprzyjaciołom, ich dowódca Julian Konstanty Ordon wysadził redutę, aby nie oddać jej w ręce Rosjan. Zginęło wówczas wielu żołnierzy.

Mickiewicz upamiętnił w wierszu bohaterską postawę obrońców reduty oraz heroiczny czyn Ordona.

Omówienie

Adam Mickiewicz - "Stepy akermańskie"

Utwór składa się z dwóch części - opisowej i refleksyjnej.

Podmiot liryczny to podróżny podziwiający egzotyczną krymską przyrodę: rozległy step, bujną i kolorową roślinność, ciszę, w której słychać nawet najmniejsze dźwięki - szelest traw, szmer lecących żurawi.

Podróżnik porównuje jazdę przez bezkresny akermański step do żeglugi po niezmierzonym oceanie (step jak ocean, wóz jak łódź).

Piękno i egzotyka przyrody budzą tęsknotę podróżnego za daleką ojczyzną, do której nie może powrócić. Na wielkiej, nieograniczonej przestrzeni stepu uświadamia sobie swoją samotność i zagubienie. Z nadzieją nasłuchuje w ciszy odgłosów z ojczyzny - ale żaden głos stamtąd nie dobiega. Tym większe są poczucie pustki i smutek.

Wiersz wykorzystasz w wypracowaniach dotyczących:

• przyrody
• zachwytu nad pięknem natury
• podróży
• egzotycznego krajobrazu
• tęsknoty za ojczyzną
• osamotnienia

Za działalność w tajnym zgromadzeniu młodzieży litewskiej - Towarzystwie Filomatów i Filaretów - Adam Mickiewicz został skazany na przymusowy pobyt w Rosji, bez prawa powrotu na ziemie polskie. Odbył wówczas podróż na Krym. Pod wpływem wrażeń z tej wyprawy poeta napisał w 1825 roku cykl 18 utworów zatytułowany "Sonety krymskie". Pierwszym wierszem w zbiorze są "Stepy akermańskie". Bohaterem wszystkich sonetów jest Pielgrzym, który opisuje swój zachwyt nad naturą i kulturą Wschodu. Odmienność i piękno Orientu skłaniają go także do refleksji nad swoim losem - wygnańca, tułacza, tęskniącego za utraconą ojczyzną.

"Stepy akermańskie" to sonet.

• utwór składa się z czterech strof: dwóch czterowersowych i dwóch trzywersowych (4+ 4 +3 +3 = 14);
• można w nim wyróżnić dwie części: opisową (dwie pierwsze strofy) i refleksyjną (dwie ostatnie strofy);
• występuje stały układ rymów: abba, abba, cdc, cdc.

Adam Mickiewicz - "Świtezianka"

"Świtezianka" to ballada romantyczna, posiada następujące cechy:

• tajemniczość postaci i miejsca: „A kto dziewczyna? – ja nie wiem”; „skąd przyszła? – darmo śledzić kto pragnie” / Gdzie uszła? – nikt jej nie zbada”; młodzi spotykają się nocą, przy blasku księżyca;
• jednowątkowa fabuła: historia strzelca i dziewczyny;
• synkretyzm rodzajowy: piękne, rozliczne opisy natury są typowe dla epiki ; duży ładunek uczuciowy w wypowiedziach narratora i bohaterów to elementy liryki oraz typowe dla dramatu dialogi pomiędzy strzelcem i dziewczyną;
• bohater z ludu: strzelec;
• język stylizowany na język ludowy;
• dynamiczne opisy (technika kamery filmowej);
• ludowa moralistyka: nie ma przebaczenia dla zdrady strzelca.

Akcja utworu rozgrywa się w nieokreślonym czasie, nad brzegami jeziora Świteź, na Litwie

Ballada jest oparta na ludowym podaniu związanym ze Świtezią. Opowiada o miłości, zdradzie i karze.

Streszczenie

Młody strzelec spotyka się co noc nad brzegami Świtezi z tajemniczą dziewczyną. W końcu młodzieniec prosi ukochaną, by z nim zamieszkała w leśniej chatce. Przysięga jej dozgonną miłość i wierność. Kochanka ostrzega strzelaca, że "kto przysięgę naruszy/ Ach, biada jemu , za życia biada!/ I biada jego złejduszy!"

Kiedy strzelec wraca do domu brzegiem Świtezi, ze wzburzonych wód jeziora wyłania się piękna dziewczyna i namawia młodzieńca, by zapomniał o ukochanej. Strzelec ulega pokusie i łamie dane słowo. Kiedy zbliża się do rusałki, rozpoznaje w niej swoją kochankę- w obie dziewczyny wcieliła się Świtezianka, bogini jeziora. Zdradzona kochanka wymierza strzelcowi karę - ciało młodzieńca pochałania ziemia, a dusza błaką się obok modrzewia, pod którym spotykali się zakochani.

Najważniejsze motywy

Lekturę wykorzystasz w wypracowaniach dotyczących:

• miłości
• wierności,zdrady
• dobra i zła
• winy i kary
• natury
• elementów fantastycznych

Adam Mickiewicz - "Dziady cz. II "

"Dziady część II" to dramat romantyczny

• połączenie świata rzeczywistego (konkretne miejsce i czas zdarzeń, postacie Guślarza, Starca, uczestniczących w obrzędzie wieśniaków) i fantastycznego (pojawiające się duchy zmarłych);
• nastrój grozy i tajemniczości (wywoływanie duchów w niezwykłych okolicznościach - w odludnym miejscu, o późnej porze);
• nawiązanie do ludowych zasad moralnych (zgodnie z którymi nie ma winy bez kary)
  

Akcja rozgrywa się nocą z 1 na 2 listopada w wigilię Zaduszek, w starej cmentarnej kaplicy na wsi.

Utwór nawiązuje do pogańskiego obrzędu poświęconego zmarłym. Uczestnicy dziadów pragnęli modlitwą i poczęstunkiem ulżyć strapionym duszom.

Zebrani w kaplicy wieśniacy świętują noc dziadów. Ich przewodnik Guślarz przyzywa kolejno duchy niewinnych dzieci, złego pana, pięknej pasterki.

Lekturę wykorzystasz w wypracowaniach dotyczących:

• dobra i zła
• winy i kary
• pełni człowieczeństwa
• cierpienia

Adam Mickiewicz - "Pan Tadeusz"

"Pan Tadeusz" to epopeja narodowa, którą cechują:

• podział na księgi - podział treści dzieła na dwanaście ksiąg,
• utwór wierszowany - pisany trzynastozgłoskowcem, stylizowanym na mowę potoczną
• dzieje legendarnych lub historycznych bohaterów - jako bohater zbiorowy szlachta ;
• tło wydarzeń przełomowe dla danej społeczności narodowej próby wywołania powstania na Litwie oraz wybuch wojny;
• inwokacja
• rozbudowane porównania (homeryckie) i szczegółowe opisy
• narrator wszechobecny i obiektywny
• realistyczny ,podniosły styl
• opisy scen batalistycznych
• wielowątkowość fabuły

Właściwa akcja utworu toczy się w latach 1811-1812 (podanych już w pełnym tytule poematu). Tadeusz przybywa do domu późnym latem 1811 roku. Kolejne wydarzenia (romanse bohatera, kłótnia na zamku, zajazd i bitwa) rozgrywają się w przeciągu pięciu dni. W ostatnim następuje śmierć księdza Robaka i przymusowy wyjazd uczestników zajazdu z Soplicowa. Uczta i zrękowiny trzech par mają miejsce rok później, w święto Matki Boskiej Kwietnej. Konflikt pomiędzy Jackiem i Stolnikiem to koniec XVIII w., a epilog poematu odnosi się do emigrantów, którzy opuścili ojczyznę po upadku powstania listopadowego (powstanie listopadowe – 1830 r., pierwsze wydanie „Pana Tadeusza” – 1834 r.)

Główne miejsce akcji to dwór w Soplicowie i jego okolice – położony niedaleko dworku („o dwa tysiące kroków”) zamek Horeszków, karczma Jankiela, zaścianek Dobrzyńskich, kaplica.

Wątki główne:

• narodowowyzwoleńczy - główną jego postacią jest ks. Robak, który przygotowuje spisek, powstanie narodowe na Litwie.
• obyczajowy - osią tego wątku jest spór o zamek między Hrabią a Sędzią.
• miłosny - Zosia i Tadeusz to główni bohaterowie tego wątku, który tworzy historia ich miłości

Wątki poboczne:

• spór Asesora z Rejentem o charty,
• romans Tadeusza i Telimeny,
• zaloty Hrabiego.
  
  

Tadeusz Soplica - młody, dwudziestoletni szlachcic powracający do Soplicowa z Wilna, gdzie się kształcił, bratanek Sędziego, syn Jacka Soplicy;

Sędzia - stryj Tadeusza, brat Jacka, dobry gospodarz i poważany obywatel, hołdujący starym obyczajom;

Ksiądz Robak (Jacek Soplica) - ojciec Tadeusza, w młodości nieszczęśliwie zakochany w Ewie Horeszkównie, upokorzony, po podaniu mu czarnej polewki na znak odmowy oddania ręki córki, zabija Stolnika, ojca Ewy, w czasie, gdy ten odpiera atak Rosjan na zamek; po swym haniebnym czynie stara się zrehabilitować: wyjeżdża z kraju, walczy w Legionach Polskich u boku Napoleona, wstępuje do zakonu bernardynów, zostaje emisariuszem rządu emigracyjnego, przygotowuje na Litwie powstanie;

Zosia - wychowanica Telimeny, córka Ewy Horeszkówny, młodziutka dziewczyna wchodząca dopiero w życie;

Telimena - daleka krewna Zosi, spowinowacona także z Soplicami, kobieta w średnim wieku, ale jeszcze bardzo piękna, zawzięcie polująca na męża;

Hrabia - daleki krewny Horeszków (i to po kądzieli, czyli ze strony matki), marzyciel, wychowany z cudzoziemska;

Wojski Hreczecha - przyjaciel Sędziego, daleki jego krewny, wirtuoz gry na rogu;

Rejent Bolesta - przyjaciel Sędziego, należy do niego pies Kusy, przedmiot sporu z Asesorem - właścicielem charta Sokoła;

Asesor - przyjaciel Sędziego;

Stolnik - ostatni z rodu Horeszków, zwolennik Konstytucji 3 maja, w 1792 r. przeciwnik Targowicy, zginął w czasie oblężenia Rosjan, zabity przez Jacka Soplicę;

Ewa Horeszkówna - jedyna córka Stolnika, matka Zosi, ukochana Jacka Soplicy, wydana za mąż za wojewodę, zmarła na Syberii, gdzie udała się w ślad za zesłanym tam po powstaniu kościuszkowskim mężem, zostawiła w kraju córkę;

Jankiel - właściciel karczmy w Soplicowie, Żyd - patriota, szanowany i lubiany przez wszystkich, niezrównany cymbalista, w swoim koncercie na cymbałach przedstawia całą historię Polski z lat 1791-1812;

Gerwazy Rębajło - stary i wierny sługa Horeszków, klucznik zamku, świadek śmierci Stolnika, wytrwały i zacięty mściciel zbrodni dokonanej na Stolniku;

Podkomorzy - przyjaciel Sędziego, szanowany w okolicy obywatel, ma rozstrzygnąć spór o zamek;

Maciej Dobrzyński - przedstawiciel i wódz rodu Dobrzyńskich, mądry, roztropny i rozważny, itd.

Najważniejsze motywy:

Dzieje Jacka Soplicy w punktach

1. Przyjaźń Jacka Soplicy i Stolnika.
2. Miłość Soplicy do Ewy, córki magnata.
3. Podanie przez Stolnika„czarnej polewki” (odmowa ręki córki).
4. Ślub Jacka z ubogą dziewczyną i narodziny syna Tadeusza.
5. Śmierć żony Soplicy.
6. Małżeństwo Ewy z zamożnym wojewodą.
7. Oblężenie zamku Stolnika przez Moskali.
8. Wykorzystanie przez Soplicę okazji i zabójstwo Stolnika.
9. Utrata reputacji przez Jacka wskutek swego haniebnego czynu.
10. Popadnięcie w nałóg .
11. Śmierć Ewy na Sybirze.
12. Zaopiekowanie się Zosią przez Sopliców.
13. Oddanie przez Jacka syna w kuratelę brata Sędziego.
14. Wyjazd Soplicy za granicę.
15. Przybranie tożsamości księdza Robaka.
16. Walka w armii Napoleona (Hohenlinden, Jena, Samosierra).
17. Tajna misja emisariusza na ziemie Litwy: przygotowanie powstania przeciwko Rosji.
18. Wyjawienie przez ksiądza Robaka prawdziwej tożsamości Sędziemu.
19. Ocalenie Gerwazego i Hrabiego przed śmiercią z rąk Moskali w czasie zajazdu w Soplicowie przez Robaka.
20. Śmiertelne rany księdza Robaka.
21. Przebaczenie Gerwazego Jackowi Soplicy
22. Przyjęcie przez Robaka ostatniego sakramentu.

23. Śmierć Jacka Soplicy.

24. Rehabilitacja zmarłego bohatera, odznaczenie Legii Honorowej

Aleksander Fredro - "Zemsta"

Zemsta jest komedią w czterech aktach podzielonych na sceny.

Komedia - gatunek dramatyczny - utwór o pogodnej tematyce i żywej akcji, zamkniętej zakończeniem pomyślnym dla głównych bohaterów; może w niej występować komizm sytuacyjny, słowny i komizm postaci.

komizm sytuacyjny – związany jest z umieszczeniem akcji dzieła w starym zamczysku i sporem między nienawidzącymi się sąsiadami o niszczejący mur graniczny; komizm sytuacyjny uwidacznia się również w poszczególnych scenach komedii, takich jak: dyktowanie listu przez Cześnika, scena oświadczyn Papkina czy też spisywania przez niego testamentu.

komizm postaci – przerysowane cechy bohaterów- Cześnika Raptusiewicza, Rejenta Milczka i Papkina; autor nadał im charakterystyczne nazwiska; bohaterowie ci śmieszą swym sposobem bycia, zachowaniem i wyglądem zewnętrznym.

komizm słowny – wyłania się z wypowiedzi bohaterów, którzy mają swoje ulubione powiedzonka i często wplatają je w tok wypowiedzi. Cześnik powtarza często „mocium panie”, Rejent – „Niech się dzieje wola Nieba /Z nią się zawsze zgadzać trzeba!”

Podział na akty i sceny wynika z zewnętrznej budowy dramatu, którego gatunkiem jest komedia. Inną cechą zewnętrzną jest dwojaki rodzaj tekstu w dramacie - dialogi i monologi. Wypowiedzi osób dramatu tworzą tekst główny. Informacje autora o tym, kto mówi, w jakiej sytuacji i jak się zachowuje, tworzą tekst poboczny, inaczej didaskalia.

Ze względu na wewnętrzną budowę dramatu w komedii występuje:

- ekspozycja - intryga małżeńska Cześnika,

- zawiązanie akcji - burzenie muru przez Raptusiewicza,

- rozwój akcji - niewola Wacława, wyzwanie Rejenta na pojedynek, plany zemsty Milczka, ślub Wacława i Klary,

- punkt kulminacyjny - spotkanie Rejenta z Cześnikiem,

- rozwiązanie akcji - pojednanie Cześnika i Rejenta.

Akcja utworu trwa jeden dzień i rozgrywa się na początku XIX wieku na prowincji, w starym zamku dzielonym przez dwóch szlachciców- Cześnika Raptusiewicza i Rejenta Milczka.

Głóne wątki i tematy:

• spór o mur graniczny- konflikt między Częśnikiem i Rejentem, sąsiadami zajmującymi dwie części zamku;
• wątek miłosny - miłość Klary (bratanicy Cześnika) i Wacława (syna Rejenta); ich małżeństwo doprowadza zwaśnionych sąsiadów do zgody.

Lekturę wykorzystasz w wypracowaniach dotyczących:

• miłości, która napotyka przeszkody
• ludzkich wad i słabości
• zemsty
• sąsiedzkiej niepogody
• obrazu polskiej szlachty
• utworów, które bawią

Juliusz Słowacki -

Balladyna (postać alegoryczna) - jej imię jest odwołaniem do słowa „ballada”, stanowi więc aluzję literacką do gatunku literackiego o ludowym rodowodzie (patrz Lilie Adama Mickiewicza). Zła córka i siostra, leniwa i lek komyślna, gotowa na wszystko, by wyrwać się z nędznej egzystencji, popełnia zbrodnię. Ma potem wyrzuty sumienia, ale brak jej chęci pokuty, nie chce też powrotu do wcześniejszego życia (odmawia, gdy Pustelnik proponuje jej ożywienie Aliny). Wraz z Fon Kostrynem popełnia dwie zbrodnie, których celem jest zdobycie władzy. Pokonawszy męża w bratobójczej walce i pozbywszy się niedawnego sprzymierzeńca, osiąga zamierzony cel. W trakcie sprawowania pierwszych w życiu sądów postawiona zostaje wobec swoich własnych zbrodni i zmuszona prawem i sumieniem do wydania wyroku śmierci. Aby sprawiedliwości stało się zadość, ginie uderzona gromem.

Alina - bohaterka drugoplanowa, młodsza córka wdowy, uosobienie szlachetności i niewinności. Przyjęto uważać, że była blondynką o słowiańskiej urodzie. Cicha, łagodna, kocha wszystkich wokół. Nie wywyższa się nad innych, nie marzy o bogactwie ani władzy, chce zostać żoną Kirkora, bo wie, że mogłaby się w nim zakochać.

Kirkor (postać symboliczna „doskonały rycerz”) - szlachetny, prawy rycerz, za radą Pustelnika szuka żony z ludu, bo pragnie prostoty, uczciwości i niewinności. Uważa za swój obowiązek walczyć z uzurpatorem zasiadającym na gnieźnieńskim tronie, nie potrafi dostrzec, jaką ambicję rozbudził w swojej żonie.

Pustelnik - bohater epizodyczny, właściwie król Popiel III, zmuszony ukrywać się w lesie w obawie o własne życie. Na tronie zastąpił go okrutny Popiel IV. Pustelnik jest szlachetny i bezkompromisowy, stanowi wzór cnót patriotycznych i obywatelskich.

Grabiec - prostak, wiejski głupek i pijanica, w którym zakochała się Goplana. Jest też adoratorem Balladyny. Ginie zamordowany przez nią, bo przez przypadek staje się posiadaczem świętej korony Lachów.

Filon - bohater epizodyczny, podobny do bohaterów sielanek, jest symbolem idealnej miłości (zakochuje się w zmarłej Alinie).

Fon Kostryn - Niemiec z pochodzenia, łotr i oszust, na zamku Kirkora pełni funkcję dowódcy zamkowej straży, sprzymierza się z Balladyną, ponieważ jego głównym celem jest zdobycie władzy. Ginie z ręki Kirkorowej żony, która nie chce mieć świadka swoich zbrodni.

Wdowa - bohaterka drugoplanowa, matka Aliny i Balladyny, bardzo kocha córki, w imię tej miłości nie zdradza imienia zbrodniarki, która ślepą matkę wygnała z domu (była nią Balladyna). W dramacie wdowa jest symbolem matczynej miłości.

Goplana - nimfa wodna, władczyni Gopła, kiedy swe istnienie splata z życiem człowieka i zaczyna ingerować w przebieg zdarzeń, popełnia błąd; żałując tego, co zrobiła, na zawsze opuszcza swoje jezioro.

Chochlik, Skierka - dwa duszki, radosne, psotne, które służą swej pani, Goplanie, wykonując wszystkie jej polecenia.

Gralon - wierny sługa Kirkora.

Najważniejsze motywy

Lekturę wykorzystasz w wypracowaniach dotyczących:

• władzy i władcy
• dobra i zła
• winy i kary
• zbrodni i jej konsekwencji
• zdrady
• sprawiedliwości
• matki
• miłości
• przyrody
• ludowej moralności

Wydarzenia rozgrywają się w legendarnych czasach za panowania władców z mitycznej dynastii Popielidów. Akcja obejmuje cztery dni.

Miejsce zdarzeń to rejony jeziora Gopło, położonego na Pojezierzu Gnieźnieńskim oraz pod murami Gniezna, pierwszej stolicy Polski.

Utwór opowiada historię Balladyny, która - kierowana rosnącą żądzą włądzy- dokonuje kolejnych zbrodni.

Henryk Sienkiewicz

"Latarnik"

Temat:

Utwór Sienkiewicza przedstawia samotne i tragiczne życie polskiego emigranta, tułacza oraz jego ogromną tęsknotę z utraconą ojczyzną.

Motywy:

• człowiek - emigrant
  Zmęczony życiem, które bynajmniej go nie oszczędzało, Skawiński bezskutecznie szukał swego miejsca na ziemi. W młodości walczył na wielu frontach w imię romantycznego hasła "za naszą i waszą wolność". Zyskał miano dzielnego, ofiarnego żołnierza. Jednak ta odważna walka ani na krok nie przybliżyła go do ojczyzny – wręcz przeciwnie, z każdym dniem był coraz dalej od własnego kraju.
• los polskich emigrantów
  Takich jak Skawiński było wielu. Po powstaniu listopadowym masowo opuszczali kraj w obawie przed represjami zaborców. Zyskali miano Wielkiej Emigracji. Większość z nich już nigdy nie wróciła do domu.
• wpływ literatury
  Skawiński był idealnym odbiorcą "Pana Tadeusza". Starzec, który przez wiele lat nie widział rodzinnych stron, potrafi najlepiej zrozumieć tęsknotę poety opisującego litewskie krajobrazy. Latarnik utracił już wiarę w możliwość powrotu do kraju, można powiedzieć, że pogodził się z losem. I oto w jego wreszcie spokojne życie wkracza dzieło literackie i powoduje prawdziwą rewolucję! Spokój został zburzony, bezpieczna posada stracona. A wszystko z powodu jednej książki.
• Samotność

Smotnośc Skawińskiego jest jego świadomym wyborem. Po wielu latach tułaczki marzy o odpoczynku, dlatego przyjmuje posadę latarnika. W kontakcie z przyrodą odnajduje upragniony spokój.

Czas:
prawdopodobnie lata siedemdziesiąte XIX wieku.

Miejsce:
mała wysepka z latarnią morską położona obok miejscowości Aspinwall, w pobliżu budowanego Kanału Panamskiego (Ameryka Środkowa).

Skawiński to siedemdziesięcioletni mężczyzna o siwych włosach i niebieskich oczach. Pracowity, uczciwy i odważny.

Doświadczenie zawodowe Skawińskiego

Skawiński był:

• kopaczem złota w Australii,
• poszukiwaczem diamentów w Afryce,
• strzelcem rządowym w Indiach Wschodnich,
• farmerem w Kalifornii,
• handlarzem z plemionami brazylijskimi,
• kowalem w Helenie, w Arkansas,
• majtkiem na statku kursującym między Bahią a Bordeaux,
• harpunnikiem na wielorybniku,
• właścicielem fabryki cygar w Hawanie.

Gdziekolwiek się ruszył i jakąkolwiek podjął pracę, zawsze spotykały go nieszczęścia. Często były to klęski żywiołowe (susza zniszczyła mu farmę, pożar – warsztat kowalski). W okresie handlowania z mieszkańcami buszu brazylijskiego nie udało mu się prze-prawić przez Amazonkę i musiał walczyć o przetrwanie w niebezpiecznym, podzwrotnikowym lesie. Przeżył niewolę w plemieniu Indian, kilka katastrof na statkach, zdradę przyjaciela – wspólnika w interesach, ciężką chorobę (malarię). Mimo przeciwności losu zawsze postępował uczciwie i szlachetnie. Gdy w czasie choroby na malarię groziła mu śmierć, nie myślał o sobie, lecz o innych chorych – uratował im życie, rezygnując ze swoich porcji chininy.

Doświadczenia wojenne Skawińskiego

• powstanie listopadowe w latach 1830-1831,
• wojna domowa w Hiszpanii w latach 1833–1840 o następstwo tronu,
• służba w Legii Francuskiej (walka Francji o kolonię algierską),
• udział w walkach o odzyskanie niepodległości przez Węgrów (Wiosna Ludów – lata 1848-1849),
• wojna secesyjna (po stronie Północy przeciw południo-wcom – lata 1861-1862).

Lekturę wykorzystasz w wypracowaniach dotyczących:

• emigracji, tułaczki
• tęsknoty za utraconą ojczyzną
• życia jako wiecznej wędrówki
• nadziei
• starości
• samotności
• hartu ducha, bohaterstwa, odwagi
• funkcji literatury w życiu człowieka

"Latarnik" to nowela, świadczą o tym:

• Jeden wątek- los polskiego emigranta Skawińskiego.
• Jeden bohater- Skawiński.
• Jedno miejsce akcji- wysepka niedaleko portu Aspinwall.
• Główny motyw, wątek, oś kompozycyjna (tzw. sokół noweli)- latarnik – zawód, który miał przynieść Skawińskiemu spokój i wyciszenie, a obudził wyciszone uczucia do ojczyzny.
• Wyraźne części noweli- ekspozycja – zarysowanie sytuacji i przedstawienie wcześniejszych losów Skawińskiego; zawiązanie akcji – objęcie posady latarnika przez Skawińskiego, rozwinięcie akcji – życie Skawińskiego na wyspie, punkt kulminacyjny – lektura Pana Tadeusza, rozwiązanie akcji – zwolnienie Skawińskiego z funkcji latarnika.
• Mocna, wyraźna puenta- odzyskanie siły duchowej i… ojczyzny w książce).

Henryk Sienkiewicz

"Quo vadis"

Tytuł - „Quo vadis, Domine?” – „Dokąd zmierzasz, Panie?”

"Quo vadis" to powieść hisoryczna:

• przestrzega prawdy historycznej – Sienkiewicz korzystał z Dzienników Tacyta, Listów św. Pawła, Dziejów Apostolskich.
• obok postaci autentycznych (Neron, Poppea, Seneka, apostołowie) występują postacie fikcyjne, których los jest związany z wydarzeniami historycznymi (Winicjusz, Ligia, Chilon).
• autor stara się oddać atmosferę epoki, obyczaje, przedstawić wygląd miejsc i osób (uczta u Nerona, igrzyska, wygląd domu Petroniusza, stroje bogatych patrycjuszy).
• powieść historyczna często zawiera przesłanie, jest wyrazem jakiejś ideologii (tu: zmierzch świata antycznego, zwycięstwo chrześcijaństwa, narodziny nowej epoki i cywilizacji).

Jest to rónież powieść "ku pokrzepieniu serc".

- dobro zwycięży;

• Rzymianie przeciwko chrześcijanom, zaborcy przeciw Polakom. Ostateczny wniosek jest jednak opty­mi­stycz­ny. Oto cesarstwo rzymskie upadło, a prześladowani chrześcijanie zwyciężyli. Podobnie może być z Polakami.
• Przesłanie powieści może być jednak również uniwersalne: zwyciężają dobroć i szlachetność.

- miłość zmienia ludzi;

• W powieści dużo mówi się o tym, że ludzie zdobywają się dla miłości na największe poświęcenia. Że to uczucie jest w stanie całkowicie zmienić człowieka.

Czas akcji:

lata 63-66 rok naszej ery.

• przybycie Winicjusza do Rzymu – 63 rok,
• pożar Rzymu i prześladowania chrześcijan – 64 rok,
• samobójstwo Petroniusza – 66 rok,
• w epilogu: śmierć Nerona – 68 rok).

Miejsce akcji:

• Rzym,
• Ancjum (miejsce krótkiego wyjazdu Nerona i jego dworu).

Wątki

Fikcyjny:

• miłość Winicjusza i Ligii.

Historyczny:

• panowanie cesarza Nerona,
• walka Petroniusza i Tygellina o wpływ na władcę.
• umacnianie się chrześcijaństwa,
• pożar Rzymu,
• prześladowanie chrześcijan.

Walka dwóch światów

Świat pogański

• Politeizm – wiara w wielu bogów, ale też ateizm – brak wiary w opiekę jakiegokolwiek boga (np. Petroniusz).
• Nie znano pojęcia równości ludzi, np. niewolnicy byli uważani za „mówiące przedmioty”.
• Kierowano się chęcią zysku, władzy, zabawy.

Ale ten świat ma dwa oblicza:

• wspaniała kultura, filozofia, nauka
  Petroniusz
  Kocha sztukę i piękno, jest estetą, zdystansowany wobec świata. Także Seneka, Akte, Aulus Plaucjusz.
• morderstwa, gwałty, zbrodnie, rozpusta, zdrady
  Neron
  Uosabia to, co najgorsze w człowieku, nie waha się przed najbrutalniejszą zbrodnią. Nie potrafi rozróżnić dobra od zła. Uważa się za boga, czuje się bezkarny.

Świat chrześcijański

• Monoteizm – wiara w jednego Boga. Naukę Chrystusa przyjmowali głównie ludzie ubodzy, ponieważ niosła nadzieję, nakazywała wyrzeczenie się majątku, miłość bliźniego, obiecywała pośmiertną nagrodę za uczciwe, a nie bogate i sławne życie.
• Wszystkich ludzi traktowano jak równych.
• Kierowano się miłością, dobrocią. Chrześcijanie umierali godnie, w pokorze, potrafili przebaczyć nawet swoim katom.

Ale ten świat ma dwa oblicza:

• fanatyczne - Kryspus
  Uważa, że prześladowania chrześcijan są zasłużoną karą za ich grzechy i zbyt małą wiarę. Ostatecznie jednak (za sprawą apostoła Pawła) umiera pogodzony ze światem, szczęśliwy i spokojny.
• świątobliwe- apostoł Piotr
  A teraz błogosławię was, dzieci moje, na mękę, na śmierć, na wieczność. Prawdziwy ojciec wszystkich chrześcijan. Cierpi wraz z nimi, uczy przebaczać, pociesza ich, obiecuje wieczne życie w niebie.

Postacie historyczne:

• Neron
• Poppea Sabina
• Petroniusz
• Tygellinus
• Aulus Plaucjusz
• Pomponia Grecyna
• Apostołowie Piotr i Paweł
• Akte
• Seneka

Postacie fikcyjne:

• Marek Winicjusz
• Ligia (Kallina)
• Ursus
• Chilon
• Glaukos
• Eunice
• Kryspus

Neron – 30-letni cezar. Despotyczny, odrażający. Zabójca matki, brata i pierwszej żony. Okrutny, bezwzględny, szalony. Zmusza wszystkich, aby zachwycali się jego sztuką. Zabija tych, którzy są dla niego niewygodni. Podpalacz Rzymu (szukał twórczego natchnienia). Nie ma żadnych pozytywnych cech. Uwielbia okrucieństwo.

Winicjusz – młody, przystojny patrycjusz. Dumny i zapalczywy, z trudem pohamowuje gniew. Pragnie zdobyć uczucie Ligii, popełnia wiele błędów (jest natarczywy, zbyt surowo karze niewolników i Chilona). Dzięki Ligii uczy się miłości, przebaczenia, współczucia. Lęk o życie Ligii sprawia, że staje się prawdziwym wyznawcą Chrystusa.

Ligia – (Kallina), córka króla Ligów. Piękna, cicha, niewinna, pokorna chrześcijanka. Od dziecka wychowywana w Rzymie. Szczerze kocha Winicjusza, chce, aby przyjął chrzest.

Petroniusz – mistrz elegancji na dworze Nerona. Przystojny patrycjusz. Wybitny znawca sztuki. Błyskotliwy, dowcipny, niepokonany w dyskusjach. Lubi wykwintny styl życia, dlatego nie chce przyjąć chrześcijaństwa. Nie lubi pospólstwa – brzydzi się ubóstwem, kalectwem, brzydotą. Umiera godnie, w trakcie zabawy.

Ursus – sługa Ligii (nie niewolnik). Olbrzym o ogromnej sile. Prosty, ufny, wierny Ligii. Uczciwy, prawdomówny. Wzbudza podziw tłumu.

Chilon Chilonides – oszust, kłamca. Ubogi, sprytny, inteligentny. Bezwzględnie wykorzystuje uczucia Winicjusza i naiwność Ursusa. Bez skrupułów zdradza chrześcijan, donosi na nich. Ale przed śmiercią nawraca się i szczerze ­żałuje.

Apostołowie Piotr i Paweł – pierwsi zwierzchnicy Kościoła. Uczą pokory, miłosierdzia i przebaczenia. Umierają śmiercią męczeńską.

Lekturę wykorzystasz w wypracowaniach dotyczących:

• przemiany bohatera
• walki dobra ze złem
• winy i odkupienia
• młodości
• solidarności, wspólnoty
• nadziei
• wiar, Boga
• przyjaźni
• śmierci
• obrazu władzy, tyrana
• miłości, która pokonała przeszkody

Charles Dickens

"Opowieść wigilijna"

Lekturę wykorzystasz w wypracowaniach dotyczących:

• dobra i zła
• sensu życia
• biedy i bogactwa
• miłości
• rodziny
• starości
• samotności
• przemiany
• wędrówki

Utwór opowiada o przemianie skąpca Ebenezera Scrooge'a podczas Wigilii Bożego Narodzenia.

Najważniejsze motywt to:

• przemiana bohatera- pod wpływem spotkania z duchami chciwy i samotny Ebeneser Scrooge, który przez większość życia skupiał się wyłącznie na pracy i bogaceniu się, staje się szczodrym i serdecznym człowiekem. Uświadamia sobie, że prawdziwym sensem życia nie jest gromadzenie pieniędzy, ale pomaganie innym i troska o ich los.
• elementy fantastyczne- pojawiające się w tworze postacie fantastyczne - dchy z zaświatów- odgrywają rolę przewodników Ebenezera. Podczas wędrówki udzielają bohaterowi ważnej nauki- paokazują mu, jakie wartości mają w życiu znaczenie. To właśnie pod wpływem spotkania ze zjawami bohater otwiera się na innych.
• samotność- Ebenezer Scrooge , odrzucony i niekochany w dzieciństwie, nigdy nie nauczył się miłości. Jako dorosły człowiek stroni od ludzi. Z wiekiem staje się coraz bardziej zgorzkniały i wrogi wobec otoczenia. Pojawienie się duchów sprawia, że bohater przypomina sobie, jak wielką wartość w życiu każdego człowieka jest obecność innych ludzi i możliwość pomagania.

Akcja rozgrywa się w XX wieku w czasie Świąt Bożego Nrodzenia w Londynie.

Antoine de Saint -

"Mały Książę"

Lekturę wykorzystasz w wypracowaniach dotyczących:

• podróży
• dorastania
• miłości
• przyjaźni
• mądrości
• samotności
• władzy
• próżności
• chciwości
• sensu życia
• odpowiedzialności z innych
• buntu przeciw dorosłym

„Mały Książę” Antoine’a de Saint-Exupéry’ego łączy w sobie cechy charakterystyczne dla baśni, powiastki filozoficznej i przypowieści.

Do baśni przybliżają utwór m.in. treści fantastyczne i sposób ukazania świata, w którym tytułowy bohater swobodnie przekracza granice między tym, co realistyczne, a tym, co magiczne.

Z powiastką filozoficzną łączy „Małego Księcia” m.in. sposób, w jaki została skonstruowana fabuła dzieła. Spotkanie Pilota z przybyszem z asteroidy B 612 i ich rozmowy są przede wszystkim pretekstem do przekazania głębszych treści moralistycznych i filozoficznych.

Natomiast do przypowieści przybliża utwór m.in. sposób przedstawienia postaci i zdarzeń, który umożliwia ukazanie uniwersalnych prawideł ludzkiej egzystencji i postaw wobec życia.

W powieści przeplatają się trzy wątki

• Wątek realistyczny
  (Pilot, awaria samolotu, przymusowe lądowanie i naprawianie).

• Wątek baśniowy
  (związany z Małym Księciem i jego fantastyczną podróżą po planetach).

• Wątek psychologiczny
  (wewnętrzna przemiana Małego Księcia podczas podróży).

Czas akcji

Akcja trwa osiem dni – to czas przymusowego pobytu pilota na Saharze. Fabuła obejmuje jednak rok pobytu Małego Księcia na Ziemi.

Miejsce akcji

Pustynia Sahara, gdzie Mały Książę poznaje Pilota. W opowiadaniach Małego Księcia pojawiają się też inne miejsca – jego rodzinna planeta B-612 oraz planety, które odwiedził podczas swej podróży: Króla, Próżnego, Pijaka, Bankiera, Latarnika, Geografa.

Bohaterowie:

• Mały Książę
• Pilot
• Lis
• Róża
• Żmija
• Król
• Próżny
• Geograf
• Pijak
• Bankier
• Latarnik
• Zwrotniczy
• Kupiec

Mały Książę – był „małym człowieczkiem”. Miał płomienne włosy. Zadawał wiele pytań, lecz o sobie mówił niewiele. Na Ziemię spadł z nieba. Chciał bardzo mieć na swej planecie baranka, dlatego poprosił o jego narysowanie pilota. W swym domu (asteroida B-612) był zdyscyplinowany i codziennie rano wyrywał pędy baobabów, by nie rozsadziły jego planety. Wyruszył w podróż, by poznać siebie i świat. Nauczył się, czym jest miłość i odpowiedzialność.

Pilot (narrator) – jako sześcioletni chłopiec miał bogatą wyobraźnię. Próbował rozwinąć karierę malarską, jednak starsi radzili mu, by uczył się arytmetyki, historii, gramatyki i geografii. Ostatnia z nauk przydała mu się, gdy został pilotem i wiele latał po świecie. Spotykał wielu poważnych ludzi, lecz żaden w jego obrazkach nie widział węża i słonia boa, dlatego czuł się samotny. Często podróżował sam, dlatego musiał znać się na mechanice. Krytykował dorosłych za brak wyobraźni i uwielbienie dla cyfr.

Lis- wprowadza chłopca w świat miłości i przyjaźni. Pozwala się oswoić, by Mały Książę zrozumiał, czym jest odpowiedzialność za bliską osobę, by poznał przyjaźń i nauczył się kochać. Dzięki niemu mały przybysz poznał swoje uczucia.

Róża – była „wielką zalotnicą”. Lubiła komplementy i była kapryśnicą. Używała naiwnych kłamstw, gdy chciała skrytykować planetę Księcia i przyrównać ją do innej planety, której nie mogła znać. Róża zawsze mówiła pierwsza. Celowo przyprawiała Księcia o wyrzuty sumienia. Na koniec przyznała, że była niemądra i życzyła wyjeżdżającemu Małemu Księciu szczęścia. Wyznała mu swą miłość. Pośpieszała go do wyjazdu, gdyż nie chciała, by widział jej łzy.

Podróż Małego Księcia

Stefan Żeromski - "Syzyfowe prace"

Lekturę wykorzystasz w wypracowniach dotyczących:

• rusyfikacji
• patriotyzmu
• dzieciństwa
• dobra i zła
• szkolnych doświadczeń
• dojrzewania
• miłości
• roli literatury w życiu człowieka

Najważniejsze motywy:

Bohaterowie: Główny bohater: Marcin Borowicz.

Uczniowie gimnazjum w Klerykowie: bracia Daleszowscy, Szwarc, Soraczek, Romcio Gumowicz, „Wilczek”, Tynkiewicz, Andrzej Radek, Tomasz Walecki, Bernard Sieger (Zygier), Marian Gontala.

Władze i profesorowie gimnazjum w Klerykowie: Kriestiobriodnikow, Zabielskij, Majewski, Sieldew, Wargulski, Rudolf Leim, Iłarion Stiepanycz Ozierskij, Sztetter, Nogacki, Pietroń, Mieszoczkin, Kostriulew.

Mieszkańcy okolicznych wsi wokół Gawronek: Scubioła, Lejba Koniecpolski, Szymon Noga.

Inni: państwo Borowiczowie, małżeństwo Wiechowskich (Ferdynand i Marcjanna), , Piotr Michcik, Wicek Piątek, Pałyszewski, Grzebicki, Pani Przepiórowska, Antoni Paluszkiewicz, Płoniewicz, Władzio Płoniewicz, Pani Stogowska, Pan Stogowski, Anna Stogowska („Biruta”).

• Marcin Borowicz – główny bohater powieści, jedyny syn niezbyt zamożnych szlachciców. Jako ośmiolatek został wysłany do szkoły elementarnej w Owczarach, później do gimnazjum w Klerykowie. Akcja powieści kończy się, gdy Marcin zdaje maturę i podejmuje decyzję o wyjeździe na studia do Warszawy. Początkowo Marcin nie wzbudza sympatii – jest rozpieszczony, tchórzliwy, niezbyt bystry, egoistyczny. Ulegał wpływom inspektora Zabielskiego, bezwolnie poddawał się wynarodowieniu. Najgorszy moment to jego zdrada wobec Figi Waleckiego. Marcin zamiast udzielić koledze poparcia, przyznał rację rosyjskiemu nauczycielowi. Wyraźna zmiana następuje, kiedy Marcin poznaje Zygiera. Ale także wcześniejsze samodzielne decyzje o kształceniu się niezależnie od programu szkoły sprawiają, że Marcin stopniowo staje się wrażliwym, odważnym i odpowiedzialnym patriotą.
• Andrzej Radek – syn ubogich fornali ze wsi Pajęczyn Dolny. Wyróżniał się od reszty chłopskich dzieci. Dzięki opiece nauczyciela Kawki skończył progimnazjum. Po śmierci opiekuna zdecydował się na kontynuację nauki w Klerykowie. Dumny, uparty, bardzo zdolny, nie znosił, kiedy koledzy wypominali mu jego chłopskie pochodzenie. Złośliwa uwaga Tomkiewicza omal nie była przyczyną wyrzucenia Radka z gimnazjum. Dopiero wstawiennictwo Borowicza zapobiegło surowej karze. Radek, podobnie jak większość kolegów, utrzymywał się z udzielania korepetycji. On jednak w przeciwieństwie do pozostałych uczniów nie mógł liczyć na pomoc finansową rodziny – od kiedy opuścił rodzinną wieś, nie nawiązywał kontaktu z rodzicami.
• Bernard Zygier – najbardziej tajemniczy spośród chłopców. Przybył z Warszawy, wydalony z tamtejszego gimnazjum. Otrzymał tzw. wilczy bilet, czyli bardzo złą opinię. Był uważany za ucznia niebezpiecznego, obawiano się, że będzie buntował kolegów. Dlatego też był pod nieustanną kontrolą nauczycieli, nie pozwalano mu na żadne bliższe kontakty z innymi uczniami. Jego odważna recytacja Reduty Ordona udowodniła, że jest świadomym patriotą, znawcą literatury polskiej. Przewodniczył konspiracyjnej grupie, która spotykała się u Gontali. Najbardziej zaprzyjaźnił się z Radkiem.

Rozpoczęcie akcji:

ok. 1871 r.–4 stycznia państwo Borowiczowie odwożą ośmioletniego Marcina do szkoły w Owczarach;

Zakończenie akcji:

wrzesień 1881 r. – Marcin, po zdaniu matury, a przed rozpoczęciem studiów w Warszawie, wraca do Klerykowa i tam dowiaduje się, że Biruta wyjechała do Rosji;

Kontekst historyczny:

– ziemie polskie pod zaborami (powieściowy Kleryków znajduje się w zaborze rosyjskim) po upadku powstania styczniowego (1863 r.);

– czas wzmożonych represji na Polakach, konfiskaty majątków, podział społeczeństwa na tych, którzy biernie poddają się zmianom i nielicznych walczących patriotów;

– postępująca rusyfikacja, kolejne zaostrzenie rygorów szkolnych (szczególnie po 1879 r., gdy kuratorem okręgu szkolnego został Apuchtin), w szkole obowiązkowe uczenie po rosyjsku, w rosyjskim duchu;

– zmiana nazw ulic, stacji kolejowych na rosyjskie, wprowadzanie się Rosjan do Klerykowa;

Miejscowości:

1. Gawronki – rodzinna miejscowość Marcina Borowicza.

2. Pajęczyn Dolny – rodzinna miejscowość Andrzeja Radka.

3. Owczary – tu Marcin kończył szkołę elementarną.

4. Pyrzogłowy – tu Andrzej kończył progimnazjum.

5. Kleryków – tu znajdowało się gimnazjum Borowicza i Radka.

Miejsca:

1. Mieszkanie prof. Majewskiego; Marcin Borowicz przychodził do niego na korepetycje przed egzaminem wstępnym do gimnazjum.

2. Stancja p. Przepiórkowskiej (Starej Przepiórzycy), gdzie Marcin Borowicz mieszkał w czasie pierwszych lat nauki w gimnazjum.

3. Pokoik u państwa Płoniewiczów, w którym zamieszkał Andrzej Radek po przyjeździe do Klerykowa w zamian za korepetycje dla Władzia, syna Płoniewiczów.

4. Sala teatralna, Marcin Borowicz był widzem rosyjskiej sztuki, czym zyskał sobie przychylność władz szkolnych.

5. Gmach Starego Browaru (tzw. górka Gontali), na którego poddaszu uczniowie prowadzili konspiracyjne spotkania naukowe i patriotyczne.

Aleksander Kamiński

"Kamienie na szaniec"

„Kamienie na szaniec” Aleksandra Kamińskiego to dzieło zaliczane do tzw. literatury faktu, czyli gatunku znajdującego się na pograniczu literatury pięknej i dziennikarstwa. Najważniejszym zadaniem tego typu pisarstwa było tworzenie autentycznego obrazu świata oraz relacjonowanie prawdziwych wydarzeń, w swoje dzieło Kamiński wplata również elementy charakterystyczne dla gawędy harcerskiej.

Utwór Aleksandra Kamińskiego opisuje wydarzenia autentyczne i przywołuje prawdziwe postaci. Autor opierał się na relacjach bezpośrednich uczestników oraz świadków wydarzeń. Wiadomości czerpał także z pamiętnika Tadeusza Zawadzkiego, w którym znalazł liczne cenne informacje oraz przemyślenia. Z tego względu „Kamienie na szaniec” stają się wartościowym dokumentem epoki. Warto zaznaczyć, iż autor zawsze podaje dokładną miejsce i datę wydarzeń, co potęguje autentyzm dzieła.

Lekturę wykorzystasz w wypracowaniach dotyczących:

• poświęcenia dla ojczyzny
• walki w obronie kraju
• wojny
• patriotyzmu
• odwagi męstwa, bohaterstwa
• młodości
• dojrzewania
• przyjaźni
• dobra i zła
• cierpienia

Rudy

Jan Bytnar, harcmistrz, członek Wawra. Urodzony w 1921 r., gdy umierał skatowany przez gestapo, miał 22 lata. Podobnie jak pozostali chłopcy absolwent gimnazjum im. Batorego. Inteligentny, bardzo zdolny, miał mnóstwo zainteresowań, uzdolniony plastycznie. Spokojny, skłonny do refleksji, opanowany. Jego mądrość imponowała rówieśnikom. Podczas makabrycznych przesłuchań przez gestapo wykazał się niezwykłą odwagą i silną wolą. Nie zdradził żadnego ze swoich kolegów.

Alek

Aleksy Dawidowski, podharcmistrz, członek Wawra. Urodzony w 1920 r., gdy umierał na skutek postrzelenia w czasie akcji pod Arsenałem, miał 23 lata. Bardzo bohaterski, wręcz brawurowy. Z racji swego wysokiego wzrostu nazywany przez kolegów Glizdą. Bardzo wesoły, zawsze uśmiechnięty, sprawiał wrażenie roztrzepanego. W chwilach trudnych był jednak skupiony i precyzyjny. Gotowy do największych poświęceń.

Zośka

Tadeusz Zawadzki, harcmistrz, komendant Wawra. Urodzony w 1921 r., zginął pół roku po śmierci Alka i Rudego. Jego pseudonimem nazwany został bohaterski batalion walczący w powstaniu warszawskim. Cieszył się ogromnym autorytetem wśród rówieśników, dlatego to właśnie jemu powierzano dowodzenie w akcjach. Skryty, powściągliwy, zawsze opanowany, akcje opracowywał w najdrobniejszych szczegółach. Bardzo zaprzyjaźniony z Rudym.

Pozostali bohaterowie, m.in.:

• Czarny Jaś – Jan Wuttke (Kszyk)
• Zeus – Leszek (Lechosław) Domański
• Grubas (Gruby) – Andrzej Zawadowski
• Pan Janek – Jan Rossman
• Orsza – Stanisław Broniewski
• Jacek Tabęcki – aresztowany jako jeden z pierwszych, kolega Zośki
• Jędrek – kolega Alka
• Basia – dziewczyna Alka
• Heniek – katowany na Szucha jednocześnie z Rudym (gestapo kłamało, że zdradził)
• Irka Kowalska – Irena Kowalska–Wuttke
• Urka – Urszula Głowacka-Plenkiewicz

Akcje sabotażowe i dywersyjne:

Sabotaż

• Pomoc rannym z pociągu ostrzelanego pod Dębem Wielkim ;
• Niszczenie witryn fotografów, którzy reklamowali się, wywieszając na wystawach zdjęcia niemieckich oficerów – ;Alek; ;
• Akcja w kinach – obrzydzanie publiczności oglądania filmów w kinach, z których dochód przeznaczano na dozbrajanie armii niemieckiej. ;
• Rozwieszanie ośmieszających Hitlera plakatów z napisem „Führer powiedział”.
• Rysowanie na murach żółwia- Rudy.
• Akcje z literą V – na murach wypisywano tę literę jako skrót do słowa „victory” – zwycięstwo, „Wawer” włączył się w ten sposób do zapoczątkowanej przez Anglików międzynarodowej akcji.
  
• Zamykanie Niemców w sklepie dla uprzywilejowanych (sprzedającym wędliny tylko Niemcom) – w akcji wsławili się Rudy i Zośka.
• Zrywanie niemieckich flag – Alek zrywał te w najbardziej wyeksponowanych punktach miasta, np. na rogu Świętokrzyskiej i Marszałkowskiej, rywalizujący z nim Rudy ściągnął flagi z gmachu Zachęty.
• Obchodzenie narodowych rocznic – 11 listopada, 3 maja, pisano na murach, że Polska zwycięży, a nawet wieszano flagi (mistrzem w tym był Rudy).
• Zdjęcie niemieckiej tablicy z pomnika Kopernika – był to protest przeciwko germanizacji i przypisywania Niemcom polskich sław- Alek
• Namalowanie znaku Polski Walczącej – kotwicy – na pomniku przy placu Unii Lubelskiej – Rudy

Dywersja

• Wykolejenie pociągu wiozącego niemiecki sprzęt wojenny – akcja w okolicach Kraśnika.
• Akcja pod Arsenałem – odbicie Rudego (śmiertelnie ranny został Alek, Rudego udało się odbić, ale skatowany i wycieńczony zmarł w tym samym dniu co Alek).
• Wykonanie wyroków śmierci na Schultzu i Langem.
• Odbicie więźniów w Celestynowie.
• Wysadzenie mostu pod Czarnocinem (najbardziej krwawa i nieudana akcja).
• Likwidacja posterunku żandarmerii pod Sieczychami (bardzo udana akcja, w której jednak poległ Zośka).

Najważniejsze motywy:

Właściwa akcja utworu rozpoczyna się latem 1939 roku, tuż przed wybuchem II wojny światowej. Przejście głównych bohaterów do Małego Sabotażu odbywa się wiosną 1941 roku, natomiast praca w dywersji – w 1942 roku.

Akcja pod Arsenałem ma miejsce 23 marca 1943 roku (Alek i Rudy umierają 30 marca).

„Kamienie na szaniec” kończy śmierć Zośki w miejscowości Sieczychy – 21 sierpnia 1943 roku.

Akcja książki Kamińskiego toczy się głównie w Warszawie, niektóre epizody dotyczą takich miejscowości jak: Celestynów, Czarnocin, Sieczychy.

Melchior Wańkowicz

TEKST

TEMATYKA

OMÓWIENIE

TEKST

TEMATYKA

GATUNEK

GATUNEK

5

CZAS, MIEJSA AKCJI

WYKORZYSTASZ

4

CZAS, MIEJSA AKCJI

4

Czas i miejsce akcji

Akcja gawęd Wańkowicza obejmuje szeroki horyzont. Opisywane wspomnienia dotyczą lat młodzieńczych bohatera, lat spędzonych w okupowanej Warszawie, końca zaborów, dwudziestolecia międzywojennego, a także rzeczywistości amerykańskiej tuż po zakończeniu wojny. Większość opisu dotyczy jednak Warszawy i szkolnych perypetii autora (Wańkowicz uczęszczał tam do Gimnazjum Chrzanowskiego.

Bohaterowie

Narrator (Melchior Wańkowicz)

Książka ma charakter wspomnieniowy, więc narrację można śmiało przypisywać samemu autorowi. Opisuje lata swojej młodości, czasy szkoły i studiów, doświadczenia z emigracji, a także lata po wojnie i w czasie PRL. Jest postacią o dużej inteligencji i wrażliwości, a przy tym odznacza się znakomitym poczuciem humoru.

Szkolni koledzy

W swoim reportażu Wańkowicz wspomina wielu znajomych i kolegów, z którymi płatał różnorakie figle oraz wspólnie wpadali w szkolne kłopoty. Większość z nich nie zostaje wymieniona z imienia. czasami w opisach konkretnych perypetii występują pod pseudonimami, np. Buba, który był pierwszym żartownisiem w drużynie.

Kobiety

W książce Wańkowicza pojawia się wiele kobiet – nie tylko te, z którymi pisarz romansował. Wspomniana zostaje zatem pensja u pani Kurmanowej i u pani Rudzkiej.Pojawiają się także młode dziewczęta, obiekty westchnień Wańkowicza – Alusia, żywiołowa Ewa, leciwa Jadwiga.W drugiej części książki pojawia się także żona pisarza, zwana Królikiem i jego córka Marta, również pisarka.

Inni

W późniejszych latach, autor wspomina licznych, przelotem spotkanych ludzi. Są to wojskowi (generał Żeligowski, podchorąży Domański), przypadkowi urzędnicy, dziennikarze czy właściciele ziemscy (pan Protasiewicz i pan Jeśmian).

5

Pisarz przedstawia w utworze prawdziwe losy swojej rodziny, jej początki oraz narodziny i dorastanie córek. Nawiązuje do wydarzeń II wojny światowej i powstania warszawskiego.

Tytuł w przenośny sposób wyraża przesłanie ksiązki.

Ziele

• córki Wańkowicza urodzone przed II wojną światową - Krystyna i Marta - jako ziele, które musi wzrastać na spustoszonej wojną ziemi ;
• roślinność odradzająca się w wiecznym kręgu istnienia (Powieść kończy się informacją o narodzeniu się wnuczki Wańkowicza - kolejne pokolenie wzrasta);

Krater

• Polska w krytycznym momencie dziejowym (II wojna światowa), trdne czasy dla żyjących wówczas pokoleń;
• Polska ze swoją trudną historią, wciąz walcząca o wolnośc, niepodległość.

W zbiorze gawęd "Tędy i owędy" autor porusza kwestie związane z codziennością, z którą przyszło się mierzyć ludziom w okresie wojny , okupacji, oraz okresu międzywojennego.

Mamy szansę dowiedzieć się w jaki sposób wówczas zdawało się maturę, zdobywało pierwszą pracę, jak wyglądały stosunki z nauczycielami. Dowiadujemy się jak wyglądało studenckie życie w Krakowie, jak radzono sobie z cenzurą w świecie literackim i dziennikarskim.

W formie anegdot otrzymujemy panoramę życia pod rządami władz PRL-u i trudności, z jakimi związane były nałożone przez nią ograniczenia. W książce pojawia się również problem emigracji i obraz powojennej Ameryki. To wszystko widziane jest z perspektywy samego autora lub członków jego rodziny.

Wańkowicz wspomina swoją młodość, lata wojenne oraz powojenną emigrację. Różne paradoksy codziennego życia w PRL wywołują u czytelnika rozbawienie ale także sentyment wymieszany z naturalnym poczuciem goryczy.

Zbiór Melchiora Wańkowicza jest także świadectwem poszukiwań swojego miejsca na świecie, zarówno prywatnie jak i zawodowo autor piastował w życiu wiele stanowisk, często sprzecznych ze sobą – w związku z tym pojawiają się również wątki dotyczące etyki zawodowej.

Teksty zgromadzone w zbiorze noszą cechy reportażu, ponieważ:

• stanowią relację, sprawozdanie z rzeczywistych wydarzeń, których autor był uczestnikiem lub świadkiem, np. przybliża, w jaki sposób wyglądała jego edukacja pod zaborem rosyjskim;
• przedstawiają prawdziwe postacie i miejsca, np. profesorowie z gimnazjum Chrzanowskiego, przyjaciele, rodzina, Warszawa, Kraków, Rosja, Stany Zjednoczone;
• ujawniają osobisty stosunek autora do prezentowanych postaci, np. kiedy opisuje swoje wrażenia z miesięcznej podróży na statku do Meksyku.

Melchior Wańkowicz (1892 – 1974) – polski publicysta, prozaik i reportażysta. Urodził się niedaleko Mińska w zaborze rosyjskim jako syn powstańca styczniowego. Wcześnie osierocony, przez pewien czas wychowywał się u babki. Naukę rozpoczął w Zakopanem, a od 1903 r. kontynuował ją w Warszawie, gdzie zaangażował się w niepodległościową działalność konspiracyjną. W 1905 r. uczestniczył w strajku szkolnym , później redagował nielegalne pismo młodzieżowe „Wici”. Po maturze studiował prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowi. W 1914 r., gdy rozpoczęła się I wojna światowa, został powołany do wojska rosyjskiego, skąd udało mu się zwolnić. Pracował w organizacji zajmującej się ewakuacją Polaków z terenów ogarniętych walkami. Kiedy Polska odzyskała niepodległość, ukończył studia w Warszawie i poświęcił się pracy literackiej i dziennikarskiej. Założył Towarzystwo Wydawnicze „Rój”. Był też doradcą reklamowym (to on wymyślił słynne hasło: „Cukier krzepi”). We wrześniu 1939 r. przedostał się przez Rumunię na Bliski Wschód, następnie przebywał we Włoszech, Francji, w Anglii i Niemczech. Pełnił funkcję korespondenta wojennego. Po wojnie przez jakiś czas mieszkał w Stanach Zjednoczonych, a w 1958 r. powrócił do kraju. W 1964 r. został aresztowany przez władze komunistyczne ,a następnie sądzony w głośnym procesie o „ przesyłanie za granicę materiałów szkalujących Polskę Ludową”.

Melchior Wańkowicz bywa nazywany ojcem polskiego reportażu, gdyż stworzył oryginalny typ opowieści , w której autentyzm zdarzeń łączy się z pełnymi humoru wspomnieniami. W swojej twórczości zawsze angażował się w sprawy Polski i Polaków, a każda z jego książek była dużym wydarzeniem. Wydał m.in. „Szczenięce lata”, „Na tropach Smętka” „Bitwę o Monte Cassino”, „Ziele na kraterze”.

"Ziele na kraterze" jest utworem mającym cechy wielu gatunków literackich. Przede wszystkim to literacka powieść o cechach autobiograficznych i pamiętnikarskich, bazująca i czerpiąca z życia rodziny pisarza, ale nie należy jej traktować jako zbiór faktów , gdyż autor wielokrotnie idealizuje je i dostosowuje do potrzeb przyjętej fabuły. Znajdziemy tutaj elementy powieści historycznej, pamiętnika, czy nawet przewodnika po okresie dwudziestolecia międzywojennego.

Narratorem jest sam autor, Melchior Wańkowicz; czasem pisze w 1. osobie, a czasem mówi o sobie w 3. osobie - tata King.

W 1919 r. w małym mieszkaniu w Warszawie przychodzi na świat pierwsza córka pisarza – Krysia. Dwa lata później w rodzinnym majątku w wielkopolskiej wsi rodzi się Marta (nazwana przez siostrę Tili). Dla dziewczynek wiejskie siedziby krewnych w Wielkopolsce i na Kresach są miejscem beztroskich zabaw i kontaktu z naturą oraz tradycją. W 1927 r. rodzina zamieszkuje w wybudowanej przez nich na warszawskim Żoliborzu willi zwanej Domeczkiem. Krystyna i Marta chodzą do szkoły prowadzonej przez zakonnice, przesiadują w bibliotece ojca, bawią się z rówieśnikami. Ogromny wpływ na dziewczynki mają rodzice. Wychowują córki w poczuciu bezpieczeństwa oraz kształtują ich system wartości. Ojciec (King), dziennikarz, pisarz, człowiek pełen energii i pomysłów, kojarzy się z przyrodą, zabawą i wolnością. Jest dla dzieci autorytetem. Matka Zofia (Królik) daje córkom poczucie stabilizacji. Jest czuła, delikatna i wyrozumiała – opowiada bajki, przytula, pociesza. Konsekwentnie wymaga przestrzeganych zasad, które dotyczą m.in. ubioru, rytmu dnia, zachowań. Dziewczynki, tak jak ojciec, lubią podróżować, poznawać świat i ludzi. Towarzyszą ojcu w jego reporterskich wyprawach, uczestniczą w rodzinnych podróżach po Polsce. Córki dojrzewają. Odnoszą sukcesy w szkole, dużo czytają. Wzorce czerpią z lektur oraz pielęgnowanych w rodzinie tradycji patriotycznych i obywatelskich. Po maturze w 1938 r. na rowerach zwiedzają Francję.

Wybuch II wojny światowej burzy poukładane życie. Rodzina zostaje rozdzielona. Tata przedostaje się do Rumunii. Tili przebywa w Ameryce, mama i Krystyna zostają w okupowanej Warszawie. Rodzina pisze do siebie listy.

Marta studiuje w Filadelfii. Publikuje artykuły w amerykańskiej i emigracyjnej prasie. Wydaje pierwsza książkę. Organizuje pomoc dla polskich jeńców wojennych. Poślubia polskiego dziennikarza i wydawcę. Tata przez jakiś czas przebywa na Cyprze i w Palestynie, potem przyłącza się do Armii Andersa na Bliskim Wschodzie. Wkrótce bierze udział w bitwie pod Monte Cassino. Krystyna studiuje na uniwersytecie podziemnym i angażuje się w działalność konspiracyjną. Ginie w powstaniu warszawskim. W wyniku bombardowania zostaje całkowicie zniszczony Domeczek. Mama dołącza do grupy uchodźców i w Wigilię 1945 r. dociera do męża.

Tata pisze list do nieżyjącej Krystyny, w którym zawiadamia, że jej siostra oczekuje narodzin dziecka. Jeśli na świat przyjdzie dziewczynka, będzie nosiła imiona Anna Krystyna. List kończy słowami: „Żyjesz Krysiuniu. Żyjesz i żyć będziesz”.

Bohaterowie

Melchior Wankowicz, autor książki, mąż Zofii, ojciec Krystyny i Marty, noszący przezwisko King.

Odgrywał w życiu córek bardzo ważną rolę, inspirował je, podsuwał lektury do czytania, instruował, jak dobrze pisać, zabierał w dalekie podróże, uczył córki odpowiedzialności.

Zofia Wańkowicz, żona Melchiora, matka Krysi i Marty, zwana przez domowników Królikiem. Ładna, spokojna, wrażliwa, ciepła (słuchała zwierzeń córek i pocieszała je). Zaradna i troskliwa, dawała rodzinie poczucie bezpieczeństwa. Tolerancyjna i wyrozumiała dla nietypowych zachowań męża.

Krystyna Wańkowicz, starsza córka Wańkowiczów (o przezwiskach Don Kichot, Pyton, Struś, pseudonim w konspiracji – Anna); zginęła w powstaniu warszawskim. Była odpowiedzialna i obowiązkowa (zrezygnowała z wyprawy kajakowej, by odbyć praktyki rolnicze u wuja), odważna (podczas wojny działała w konspiracji, była łączniczką), silnie związana z rodziną (została w okupowanym kraju, by pomagać matce).

Marta Wankowicz, młodsza córka Wańkowiczów (inaczej Sancho Pansa, Chłopek Roztropek, Tili). Na początku wojny pracowała w szpitalu, gdzie opiekowała się rannymi, ale potem wyjechała do USA. Tam założyła rodzinę oraz została pisarką i dziennikarką. Jako dziecko pisała i publikowała pierwsze artykuły, była wytrwała i pracowita (ukończyła amerykańską uczelnię), wrażliwa i odpowiedzialna (wspierała polskich jeńców wojennych, wysyłając im listy i paczki).

Obydwa utwory Wańkowicza wykorzystasz w wypracowaniach dotyczących:

• rodziny
• wspomnień
• podróży
• patriotyzmu
• miłości
• młodości
• szkoły
• wojny
• domu

Sławomir Mrożek

"Artysta"

"ARTYSTA"

Kogut przeczytał ogłoszenie: „Potrzebujemy zwierząt – Cyrk”.

– Zgłoszę się – powiedział składając gazetę. – Zawsze chciałem być artystą.

Po drodze snuł wielkie plany:

– Sława i pieniądze. A moŜe nawet wyjazdy za granicę.

– I z powrotem – dodał Lis.

– Dlaczego z powrotem? Za granicą podpiszę kontrakt z Metro Godwyn Meyer.

Dyrektor przyjął go na świeżym powietrzu, gdzie urzędował. Właśnie rozwijano namiot cyrkowy. Ja i Lis zatrzymaliśmy się opodal.

– Bardzo mi miło, że pan się do nas zgłasza. Można poznać godność?

– Lew – przedstawił się Kogut krótko.

– Lew? – zdziwił się dyrektor. – Czy jest pan tego pewny?

– Ewentualnie tygrys.

– No dobrze. Wobec tego niech pan zaryczy. Kogut zaryczał jak umiał.

– Owszem, nieźle, ale są lepsze lwy od pana. Gdyby pan się zgodził na koguta, to co innego. Wtedy mógłbym pana zaangażować.

– Ja dla pana przyjemności nie będę udawał ptaka – obraził się Kogut.

– Żegnam wobec tego.

W drodze powrotnej Kogut milczał ponuro. Wreszcie nie wytrzymałem.

– Co ci strzeliło do głowy, dlaczego chciałeś grać lwa?

– Jak to, dlaczego… – odpowiedział za niego Lis. – Czy widziałeś kiedy artystę bez ambicji?

Lekturę wykorzystasz w wypracowaniach dotyczących:

• artysty
• ambicji
• postawy życiowej
• ludzkich wad
• pragnienia sławy

„Artysta” to opowiadanie Sławomira Mrożka poruszające ważny temat ambicji w naszym życiu.

Z ogłoszenia prasowego Kogut dowiaduje się o tym, że do Cyrku poszukiwane są zwierzęta. Zachęcony marzeniami o dalekich podróżach, sławie i pieniądzach, ptak zgłosił się na spotkanie z Dyrektorem Cyrku. Podczas przesłuchania towarzyszył mu Lis oraz narrator, występujący w pierwszej osobie liczby pojedynczej.

Podczas spotkania ku zdziwieniu Dyrektora Kogut przedstawił się jako Lew. Niewzruszony Dyrektor Cyrku poprosił więc ptaka, by zaprezentował swoje umiejętności i zaryczał, co Kogut wykonał tak, jak umiał. Przesłuchujący pochwalił kandydata, jednak odesłał go z kwitkiem, oznajmiając, że są lepsze lwy od niego, ale chętnie znajdzie się etat koguta.

Urażony Kogut obraził się, twierdząc, że dla przyjemności Dyrektora nie będzie udawał zwykłego ptaka, skoro stać go na więcej.

Zapytany przez narratora o to, dlaczego postanowił udawać Lwa, Kogut milczał, a Lis odpowiedział przebiegłym pytaniem retorycznym – „Czy widziałeś kiedyś artystę bez ambicji?”.

Najważniejsze motywy:

Czas imiejsce akcji nie są dokładnie określone. O czasie nie wiemy nic bliższego. Wydarzenia toczą się w drodze do cyrku i przed namiotem cyrkowym, na powietrzu oraz w drodze powrotniej.

Bohaterami opowiadania są głównie zwierzęta, w swoich zachowaniach wyrażające określone ludzkie typy i charaktery. Mrożek wykorzystał środek personifikacji, by pod maską Koguta i Lisa przedstawić kilka cech towarzyszących światu artystów:

Kogut – jako artysta od dawna marzy o kontrakcie z amerykańską wytwórnią filmową Metro Goldwyn Mayer. Przekonany o swojej wartości zgłasza się na rozmowę w sprawie pracy na stanowisku Lwa.

Kiedy zostaje odesłany z kwitkiem, obraża się. Jego ambicja nie pozwala mu na realne spojrzenie na swoje możliwości. Jest symbolem próżności i wygórowanej ambicji, która zaćmiewa prawdziwy osąd.

Lis – towarzyszy Kogutowi podczas przesłuchania i mówi bardzo niewiele. Nie prezentuje wobec Koguta przyjacielskiej postawy – nie próbuje wytłumaczyć mu porażki lub też pomóc mu w dostrzeżeniu swoich słabości. W całym opowiadaniu raczej drwi z ptaka i jego wielkich, szumnych planów. Gdy na końcu utworu narrator pyta Koguta dlaczego chciał udawać Lwa, to Lis odpowiedział z ironią: „Czy widziałeś kiedyś artystę bez ambicji?”

Zwierzę jest uosobieniem nieuczciwości, oszustwa oraz chytrości i przebiegłości, czyli cech negatywnych. Nie bez powodu to on jest towarzyszem próżnego Koguta.

W „Artyście” występuje jeszcze Dyrektor Cyrku oraz pierwszoosobowy Narrator, który również jest towarzyszem ptaka.

Utwór Sławomira Mrożka to opowiadanie - proste, jednowątkowe. Tak jak inne opowiadania autora, cechuje go lapidarność - zwięzłość, wyrazistość oraz doskonała konstrukcja.

Powodzenia na egzaminie!

L. Nykiel