Dwudziestolecie międzywojenne

Dwudziestolecie międzywojenne

Dwudziestolecie międzywojenne – okres w historii Europy, obejmujący dwadzieścia jeden lat pomiędzy zakończeniem I wojny światowej, tj. zawarciem rozejmu w Compiègne (1918), a wybuchem II wojny światowej (1939). 11 listopada 1918 - podpisano (w wagonie kolejowym) tzw. rozejm w Compiègne To czas rewolucji i wynalazków. Epoka ogromnych kontrastów. W literaturze i sztuce – wiele różnych kierunków artystycznych (od skrajnej awangardy do tradycji!), ciekawych dzieł, wybitnych twórców. Czas jazzu, radia i kina. Oryginalne nagranie - głos Marszałka Piłsudskiego To lata wielkiego kryzysu gospodarczego. Zaczął się w Stanach Zjednoczonych, lecz błyskawicznie dotarł do Europy. W historii najważniejszy i najbardziej obfitujący w skutki okazał się rozwój totalitaryzmów – faszyzmu w Niemczech i stalinizmu w Rosji Radzieckiej.

Najważniejsze wydarzenia historyczne w Polsce 11 listopada 1918 – odzyskanie niepodległości przez Polskę (Rada Regencyjna przekazuje władzę nad wojskiem Józefowi Piłsudskiemu) 14 listopada 1918 – przekazanie pełni władzy Józefowi Piłsudskiemu (samorozwiązanie Rady Regencyjnej) 22 listopada 1918 – Józef Piłsudski zostaje Tymczasowym Naczelnikiem Państwa 16 stycznia 1919 – powstanie rządu Ignacego Jana Paderewskiego 20 lutego 1919 – uchwalenie tzw. Małej Konstytucji 25 kwietnia 1920 – początek wojny polsko-bolszewickiej 13-15 sierpnia 1920 – bitwa warszawska zwyciężona ostatecznie przez wojska polskie 17 marca 1921 – uchwalenie konstytucji marcowej 18 marca 1921 – koniec wojny polsko-bolszewickiej (podpisanie pokoju w Rydze) 9 grudnia 1922 – Gabriel Narutowicz zostaje prezydentem Rzeczypospolitej 16 grudnia 1922 – zamach na prezydenta Gabriela Narutowicza przez Eligiusza Niewiadomskiego 12 maja 1926 – przewrót majowy 12 maja 1926, Józef Piłsudski przed spotkaniem z prezydentem RP Stanisławem Wojciechowskim na moście Poniatowskiego 12 maja 1935 – śmierć marszałka Józefa Piłsudskiego 28 kwietnia 1939 – wypowiedzenie paktu o nieagresji wobec Polski przez Niemcy 25 sierpnia 1939 – przybycie do Westerplatte niemieckiego pancernika szkolnego “Schleswig-Holstein” 1 września 1939 – atak Niemców na Westerplatte (początek drugiej wojny światowej)

Najważniejsze wydarzenia historyczne w Europie 11 listopada 1918 – zakończenie I wojny światowej 30 grudnia 1922 – utworzenie ZSRR 18 lipca 1925 – wydanie w Niemczech książki Adolfa Hitlera “Mein Kampf” 24 października 1929 – początek Wielkiego Kryzysu (załamanie giełdy nowojorskiej) 15 marca 1933 – powstanie III Rzeszy przez Adolfa Hitlera 30 czerwca 1934 – Noc długich noży (wymordowanie przeciwników politycznych Hitlera) 2 sierpnia 1934 – śmierć prezydenta Niemiec Paul von Hindenburg, w wyniku której Hitler staje się dyktatorem (uzyskuje pełnię władzy) Adolf Hitler i Paul von Hindenburg 13 marca 1938 – zajęcie Austrii przez wojska niemieckie 9 listopada 1938 – Kryształowa noc (pogrom Żydów w Austrii i Niemczech) 11 kwietnia 1939 – zatwierdzenie planu ataku na Polskę przez Adolfa Hitlera 23 sierpnia 1939 – podpisanie paktu o nieagresji pomiędzy III Rzeszą a ZSRR 1 września 1939 – początek drugiej wojny światowej

Pojęcia związane z epoką Katastrofizm Postawa w sztuce. Wyraża ona przekonanie o nieuniknionej katastrofie, zagładzie świata i całej cywilizacji, upadku wszelkich wartości. Za przyczyny katastrofizmu w okresie dwudziestolecia międzywojennego uważa się kryzys gospodarczy w Europie i narastający totalitaryzm. (Józef Czechowicz, Czesław Miłosz) Ekspresjonizm Kierunek w sztuce, który pełnię osiągnął w XX wieku. Dzieło ekspresjonistyczne ma oddziaływać na odbiorcę, na jego emocje, uczucia i psychikę. Ekspresjonizm wyrastał z głębokiego poczucia kryzysu wszelkich wartości, niepokoju, poczucia nadchodzącej apokalipsy, osamotnienia jednostki w wielkim, rozwijającym się świecie. Był wyrazem buntu przeciw zmianom w kontaktach międzyludzkich i ustalonym porządkom (Wasilij Kandinsky, Marc Chagall, Franz Marc, August Macke, Paul Klee, Egon Schiele). W Polsce pojawienie się ekspresjonizmu przypada na rok 1917, kiedy Jerzy Hulewicz założył w Poznaniu dwutygodnik literacko-artystyczny „Zdrój”. Rok później wokół czasopisma skupiła się grupa artystów „Bunt”. Należeli do niej m.in.: Jerzy Hulewicz, Jan Jerzy Wroniecki, Jan Panieński, Władysław Skotarek. Futuryzm Jest kierunkiem w sztuce. Narodził się we Włoszech na początku XX wieku. Uznawany jest za jeden z najbardziej awangardowych i antytradycyjnych, ponieważ twórcy „patrzą w przyszłość”, odrzucając przeszłość i rezygnując z tradycji. Futuryzm był kierunkiem prowokującym, ponieważ pisarze głosili zniesienie wszelkich zasad ortografii, interpunkcji, gramatyki. Sztuka futurystyczna zakładała pełną wolność, oryginalność, wyzwolenie się z tradycji, bunt przeciw temu, co stare. Do polskich futurystów należeli: Anatol Stern i Aleksander Wat oraz Bruno Jasieński, Stanisław Młodożeniec i Tytus Czyżewski. Dadaizm Ruch w sztuce, którego nazwa pochodzi od słowa „dada”, które zupełnie przypadkowo wybrał rumuński poeta Tristan Tzar, zaglądając do słownika Larousse’a. W języku francuskim słowo to oznacza drewnianą zabawkę lub gaworzenie dziecka. Dadaizm był ruchem awangardowym, który przede wszystkim opierał się na chaosie, dowolności, nonsensie, absurdzie. Do najważniejszych twórców dadaistycznych zaliczamy: Marcela Duchampa, André Bretona. Nadrealizm (surrealizm) Kierunek w sztuce, który powstał w latach dwudziestych XX wieku we Francji. Z założenia surrealizm miał być buntem przeciwko realizmowi i racjonalizmowi w sztuce. Dlatego też często obrazy surrealistyczne stoją na pograniczu snu i jawy, pokazują fantazje, halucynacje, wizje oniryczne. Surrealistyczne wizje są często oparte na absurdzie. Do najbardziej znanych malarzy zaliczamy: Salvadora Dali, Marcela Duchampa, Maxa Ernsta, Hansa Arpa, a pisarzy: Louisa Aragona, Paula Éluarda, Tristana Tzarę. Abstrakcjonizm Kierunek przede wszystkim w sztukach plastycznych. Podstawową cechą charakterystyczną abstrakcjonizmu jest odrzucenie wszystkiego, co ma bezpośredni związek z tym, co rzeczywiste, empiryczne. Sztuka abstrakcyjna jest najczęściej bezprzedmiotowa i bezpostaciowa, a malarze odchodzą od naśladowania natury. Za prekursora abstrakcjonizmu uważa się Wasilija Kandinskiego. Kubizm Kierunek w sztukach plastycznych, przede wszystkim malarstwie, którego twórcami byli: Pablo Picasso i Georges Braque. Nazwa kierunku wywodzi się z języka łacińskiego, w którym słowo „cubus” oznacza kostkę. Każdy przedmiot na obrazie kubistycznym zostaje wpisany w kształt kostki (czyli sześcianu), a także rozbity na wiele mniejszych płaszczyzn, które pokazywane są w najrozmaitszym oświetleniu. Wszystko ma postać bryły, kubiści odrzucili również perspektywę, posługiwali się deformacją, abstrakcją, kolażem. Do najsławniejszych malarzy zaliczamy również: Juana Grisa, Maxa Webera, Fernanda Légera, Louisa Marcoussisa.

Historia kina dzieli się na dwa główne okresy: ·film niemy (1918 - 1930) ·film dźwiękowy Film niemyJeżeli chodzi o kino europejskie, w dwudziestoleciu nastąpiła swoista erupcja kierunków artystycznych:

• niemiecki ekspresjonizm filmowy operował atmosferą grozy i lęku, a także deformacją obrazu.
• szwedzka szkoła filmowa, w obrębie której prezentowano mistrzostwo w fotografowaniu pejzaży, nawiązywano do rodzimej mitologii i pokazywano urok kultury Północy.
• kino francuskie - impresjonizm filmowy - zakładał on tworzenie filmu myśli i obrazów, a nie konkretnych wydarzeń; surrealizm, inspirowany psychoanalizą -film stawał się tu wielkim artystycznym eksperymentem, skupiał się na emocjach i symbolach, pokazywaniu obrazów okrucieństwa i elementów turpistycznych.

Kino amerykańskie - Kino amerykańskie rozwinęło się z kolei w kierunku filmu komercyjnego, opierającego się – w przeciwieństwie do filmu europejskiego – na kategorii gatunku, a nie stylu. Kino stało się tu jedną z gałęzi biznesu, działającą na zasadzie podwójnego systemu: wytwórni i gwiazd. Kino dźwiękowePierwszym fabularnym filmem dźwiękowym był „Śpiewak jazzbandu” Alana Croslanda (1927).W epoce dźwiękowej na gruncie europejskim nadal rozwijało się kino artystyczne. Jeżeli chodzi o kino polskie, największą sławę zyskali aktorzy tacy jak Jadwiga Smosarska („Trędowata”), Adolf Dymsza. Ważniejszymi reżyserami byli natomiast Ryszard Bolesławski, Ryszard Ordyński i Aleksander Ford.

Kierunki teatru okresu dwudziestolecia wyznacza dramaturgia włoska, angielska i amerykańska. Najważniejszym twórcą jest Luigi Pirandello, który konstruuje tak zwany „teatr nagich masek”. Maska stanowi tu metaforę ludzkiej osobowości niejako rozpisanej na szereg ról, z których żadna nie oddaje jednak prawdy o podmiocie. Jednocześnie maska odsyła do tradycji antycznej, z drugiej strony – do barokowej komedii dell’arte, opierającej się na twórczej improwizacji. Obok Pirandella prym w teatrze międzywojnia wiedzie George Bernard Shaw. Jego koncepcja dramaturgii opiera się na rozbudowaniu filozoficznej dyskusji i realizmie. Warto również pamiętać o teatrze epickim autorstwa Bertolda Brechta. Charakterystyczną cechą koncepcji Brechta jest rozbicie tradycyjnej spójności akcji przez wprowadzenie partii muzycznych i rozbudowanych komentarzy, a także bezpośrednie zwroty do widza Bardzo interesujące zjawiska pojawiają się również w polskim teatrze, zwłaszcza u twórców awangardowych. Najważniejszym dramaturgiem jest tutaj oczywiście Witkacy jako autor teorii Czystej Formy, którą próbował wprowadzić w życie. Koncepcja ta faworyzuje czysto formalne aspekty dramatu i jednocześnie postuluje akcję absurdu z elementami groteski. Witkacemu nie udaje się ostatecznie napisać sztuki, która w pełni odpowiadałaby tej teorii. Ważnym awangardowym twórcą jest również Witold Gombrowicz, który wkracza na scenę swoją pierwszą sztuką pt.: „Iwona, księżniczka Bungurda”. W jego ujęciu forma stanowi jednak zagadnienie filozoficzne.

Najważniejsze kierunki dwudziestolecia w sztukach plastycznych:Kubizm - całkowicie zrywa z pojęciem perspektywy, rozbija jednolitą bryłę i posługuje się techniką kolażu. Do jego najważniejszych przedstawicieli zalicza się Pablo Picasso i Georges Braque. Abstrakcjonizm - kwestionuje sztukę figuratywną i postuluje odwoływanie się do uniwersalnego języka ludzkich emocji za pomocą barwy, linii i geometrii. Najważniejsi przedstawiciele to: Wasyl Kandinsky, Kazimierz Malewicz czy Paul Klee. Dadaizm - całkowicie kontestuje tradycję, sensowność i pojęcie sztuki wysokiej. Najważniejsi przedstawiciele: Marcel Duchamp, Max Ernst i Francis Picabia. Surrealizm - odcina się od mimetycznego przedstawiania rzeczywistości, ale nie rezygnuje całkowicie z logiki dzieła. Obrazy i rzeźby stają się tutaj zrozumiałe przede wszystkim w kontekście psychoanalizy, mechanizmów snu czy halucynacji. Najważniejsi przedstawiciele: Andre Breton, Salvador Dali czy Hans Arp. W latach 30. w związku z dojściem do władzy dwóch totalitaryzmów (faszyzmu i komunizmu) powstaje również sztuka socrealistyczna, którą w malarstwie reprezentuje np. twórczość Aleksandra Rodczenki, a w rzeźbie Wiery Muchiny

Literatura dwudziestolecia międzywojennego

(Po kliknięciu w nazwisko otwiera się link w nowym oknie) Proza polska dwudziestolecia międzywojennego początkowo była zdominowana przez pisarzy, którzy debiutowali jeszcze w epoce Młodej Polski,

• Stefan Żeromski
• Wacław Berent
• Andrzej Strug
• Władysław Stanisław Reymont
• Zofia Nałkowska
• Maria Dąbrowska
• Jarosław Iwaszkiewicz
• Maria Kuncewiczowa

Wśród debiutantów największy rozgłos zyskali:

• Jerzy Andrzejewski
• Teodor Parnicki
• Emil Zegadłowicz

Najbardziej nowatorskie pod względem formy były utwory

• Stanisław Ignacy Witkiewicz
• Witold Gombrowicz
• Bruno Schulz

Odrębne miejsce zajmowała literatura popularno-rozrywkowa, Najwybitniejsi przedstawiciele to:

• Tadeusz Dołęga-Mostowicz

Dla dzieci i młodzieży pisali:

• Kornel Makuszyński
• Janusz Korczak
• Jan Brzechwa,

Niemcy

• Tomasz Mann
• Erich Maria Remarque
• Bertold Brecht

Anglia

• James Joyce
• George Bernard Shaw

Francja

• Antoine de Saint-Exupery
• Marcel Proust
• Guillaume Apollinaire,
• Andre Breton
• Paul Valery
• Andre Gide

Czechy

• Franz Kafka
• Jaroslav Hasek

Rosja

• Michaił Bułhakow
• Włodzimierz Majakowski
• Aleksy Tołstoj,
• Michaił Szołochow
• Siergiej Jesienin
• Osip Mandelsztam
• Anna Achmatowa
• Borys Pasternak

Stany Zjednoczone

• Francis Scott Fitzgerald,
• Ernest Hemingway,
• William Faulkner,

·John Steinbeck

(Po kliknięciu w nazwisko otwiera się link w nowym oknie) W poezji dwudziestolecia międzywojennego, początkowo dominowali twórcy debiutujący w okresie Młodej Polski: Bolesław Leśmian Leopold Staff Jan Kasprowicz Z czasem do głosu zaczęło dochodzić nowe pokolenie: Jan Lechoń Julian Tuwim Antoni Słonimski Jarosław Iwaszkiewicz Maria Pawlikowska-Jasnorzewska Kazimiera Iłłakowiczówna Julian Przyboś Tadeusz Peiper Anatol Stern Bruno Jasieński. Józef Czechowicz Władysław Broniewski Czesław Miłosz Oryginalnym i popularnym poetą był Konstanty Ildefons Gałczyński Do osobliwości poezji dwudziestolecia międzywojennego zaliczyć też można twórczość polskich futurystów, takich jak: Stanisław Młodożeniec Tytus Czyżewski Bruno Jasieński

Skamander Awangarda Krakowska Futuryści Awangarda Lubelska Żagary Kwadryga

Przy opracowaniu epoki korzystałam z nastepujących stron internetowcyh:www.aleklasa.plwww.klp.plwww.lekcjaliteratury.plOpracowała: Agnieszka Piszcz