Romantyzm

Romantyzm

Genezę słowa „romantyzm” objaśnił Juliusz Kleiner. Za nazwę posłużył wyraz etymologicznie związany z rzymskością, bo wywodzący się od słowa romanus. W średniowieczu lingua romana (tj. język rzymski, a więc łaciński) oznaczała właśnie język nierzymski. W przeciwieństwie do łaciny językiem rzymskim nazywano język ludowy, który powstał z pomieszania łaciny, języków germańskich i galickich. Języki, które zostały w ten sposób utworzone, do dziś noszą nazwę języków romańskich. Od nazwy języka ludowego utworzono z czasem nazwy utworów pisanych w tym języku:

• romanca - drobne utwory (legendy, baśnie, podania)
• romant - obszerna powieść, opowiadająca o niezwykłych, awanturniczych, fantastycznych przygodach.

I w tym sensie po raz pierwszy pojawia się w rękopisach z XV wieku wyraz „romanticus”, czyli „romantyczny”. Później nazwy tej używano w stosunku do specjalnie pięknej poezji, pięknej natury. Następnie zaczęto mówić o romantycznych utworach, które miały charakter romansu. Ostatecznie podporządkowano temu terminowi poezję zrodzoną z form i idei średniowiecznych, czyli dramat szekspirowski i hiszpański. To pojęcie było już bliskie samym romantykom, a więc twórcom i myślicielom końca XVIII i początku XIX wieku.

Najważniejsze wydarzenia historyczne - Europa i świat

• 1801 – Aleksander I zostaje carem Rosji;
• 1804 – Napoleon Bonaparte zostaje koronowany przez papieża, Piusa VII, na cesarza Francuzów;
• 1805 – zwycięstwo Francji nad Anglią i Rosją w bitwie pod Austerlitz;
• 1812 – wyprawa Napoleona do Rosji, bitwa pod Borodino, zajęcie Moskwy;
• 1813 – „bitwa narodów” pod Lipskiem, klęska Francji;
• 1814 – abdykacja Napoleona;
• 1814-1815 – kongres wiedeński, nowy podział Europy;
• 1815 – „sto dni” Napoleona, klęska pod Waterloo;
• 1821 – śmierć Napoleona na Wyspie Świętej Heleny;
• 1825 – powstanie dekabrystów w Rosji przeciw caratowi;
• 1830 – rewolucja lipcowa we Francji i sierpniowa w Belgii;
• 1848 – Wiosna Ludów we Francji, Austrii, Włoszech, Prusach;
• 1853-1856 – wojna krymska;
• 1860 – powstanie we Włoszech pod dowództwem Garibaldiego;
• 1861 – zjednoczenie Włoch, Wiktor Emanuel II zostaje królem zjednoczonego państwa;
• 1861-1865 - wojna secesyjna w Stanach Zjednoczonych;
• 1863 – zniesienie niewolnictwa przez Abrahama Lincolna w Stanach Zjednoczonych;
• 1867 – przekształcenie Austrii w Austro-Węgry;

Napoleon Bonaparte

Najważniejsze hasła ­romantyzmu:

• Odrzucenie nauki i racjonaliz­mu, zamiast nich – wiara, uczucie, ­wyobraźnia.
• Kult indywidualizmu – jednostka ważniejsza niż zbiorowość.
• Kult wolności jednostki i narodu (jednostka ważniejsza niż zbiorowość).
• Kult młodości.
• Dążenie do wolności, pochwała buntu, spisku, walki ­narodowowyzwoleńczej.

Pojęcia związane z epoką Orientalizm – fascynacja romantyzmu kulturą Wschodu. Chodzi tu w szczególności o kulturę arabską, muzułmańską. (Sonety krymskie Adama Mickiewicza, Giaur George`a Byrona). Ludowość – fascynacja kulturą ludu, ludową moralnością, twórczością, językiem, obyczajami. Wszystko to stało się w romantyzmie inspiracją literacką. (Ballady i romanse, Dziady część II i IV Adama Mickiewicza) Indywidualizm – jest jednym z podstawowych wyróżników człowieka romantyzmu. Indywidualista to człowiek osamotniony, wyobcowany, natchniony (najczęściej poeta), niezależny, wolny, mający poczucie własnej wyjątkowości i niezależności. Irracjonalizm – przekonanie, że świat można (i trzeba) poznawać za pomocą pozarozumowych środków takich, jak: wiara, intuicja, przeczucie, uczucia, wizje. (Romantyczność Adama Mickiewicza). Mistycyzm – wiara w kontakt z siłami pozaziemskimi. Termin ten został zaczerpnięty ze średniowiecza, jednak oznaczał wtedy kontakt człowieka z Bogiem. Romantycy rozszerzyli to pojęcie, uważając, że człowiek może kontaktować się ze światem nierealnym za pomocą snu, wizji, odczuć. (Romantyczność Adama Mickiewicza). Historyzm – głębokie zainteresowanie historią, która staje się dla romantyków kopalnią wiedzy i źródłem inspiracji artystycznych. (wiersze Cypriana Kamila Norwida). Tajemniczość – jest główną domeną świata przedstawionego w romantycznych utworach literackich. Realizuje się na poziomie czasu (akcja utworów rozgrywa się często w nocy, kiedy jest ciemno), miejsca (zazwyczaj są odludne, sprzyjające kontemplacji, będące samotnią bohatera romantycznego) i postaci (nietypowe, o których czytelnik nic nie wie, a poznaje ich historię stopniowo). (Ballady i romanse Adama Mickiewicza). Profetyzm – profeta to ten, kto przewiduje przyszłość, jest jasnowidzem, prorokiem. To pojęcie łączy się naturalnie z romantycznym indywidualizmem i frenezją (Zygmunt Krasiński; Nie-Boska komedia). Frenezja – to szał, zapał i namiętność w ukazywaniu świata przedstawionego. Frenezja prowadziła do posługiwania się motywami szaleństwa, zbrodni, okropności. Dlatego właśnie w tej epoce powstają początki powieści kryminalnej i horroru (Doktor Jackyll i Mr Hyde Roberta Louisa Stevensona, Frankenstein, czyli nowy Prometeusz Mary Shelley, Opowieści niesamowite Edgara Allana Poego, Lilie Adama Mickiewicza). Szekspiryzm – tak nazywała się romantyczna fascynacja dziełami Szekspira, czyli tego, który wprowadził elementy tajemniczości i grozy do literatury oraz złamał konwencje antyczne w dramacie. (Balladyna Juliusza Słowackiego). Byronizm – postawa, która narodziła się z fascynacji angielskim pisarzem Byronem i jego bohaterami. Są oni najczęściej samotni, zbuntowani, skłóceni ze sobą i światem, przeżywają nieszczęśliwą (czyli niemożliwą w realizacji) miłość. Werteryzm – kolejna postawa, której pierwowzorem był główny bohater powieści Goethego, Werter. Był on mężczyzną nieszczęśliwie zakochanym, cierpiącym na tzw. chorobę wieku (weltschmerz), ból istnienia, czuł się osamotniony, rozczarowany życiem i światem. Walka giaura i baszy, Eugene Delacroix

W Europie

• Początek – 1789 rok:Wielka Rewolucja Francuska.
• Koniec – 1848 rok:Wiosna Ludów – umowna data końca romantyzmu europejskiego.

W Polsce

• Początek 1818 (lub 1822)

Początek teoretyczny1818 rok: wydanie przez Kazimierza Brodzińskiego rozprawy O klasyczności i romantyczności. Początek faktyczny1822 rok: Adam Mickiewicz wydaje swój pierwszy tomik wierszy, Ballady i romanse.

• Koniec – 1864 rok:klęska powstania styczniowego,

Najważniejsze wydarzenia historyczne - Polska

• 1807 – powstanie Księstwa Warszawskiego;
• 1812 – kampania rosyjska Napoleona, likwidacja Księstwa Warszawskiego;
• 1815 – powstanie Królestwa Polskiego, którego królem jest car Rosji;
• 1817 – powstanie Towarzystwa Filomatów;
• 1821 – powstanie w Galicji;
• 1824 – proces Filomatów i Filaretów, wyjazd Mickiewicza do Rosji;
• 1829 – Mikołaj I zostaje koronowany na króla polskiego;
• 1830 – wybuch powstania listopadowego;
• 1831 – utworzenie we Francji Komitetu Narodowego Polski;
• 1832 – utworzenie Towarzystwa Demokratycznego Polskiego w Paryżu;
• 1833 – utworzenie Związku Jedności Narodowej;
• 1846 – wybuch powstania krakowskiego;
• 1846 – rabacja w Galicji pod dowództwem Jakuba Szeli;
• 1848 – organizacja przez Mickiewicza Legionu Polskiego we Włoszech;
• 1848 – powstanie w Galicji;
• 1855 – śmierć Adama Mickiewicza;
• 1863 – wybuch powstania styczniowego.

Kucie kos, Artur Grottger

Oświecenie Romantyzm Wiara w rozum, wiedzę i zmysły (racjonalizm) oraz doświadczenie (empiryzm) Zaufanie do przeczuć, intuicji, mocy wyobraźni i uczucia, ludowej wyobraźni i etyki prostego ludu. Zaufanie do ksiąg i autorytetu uczonych i osiągnięć starożytnych Zwątpienie w wiedzę książkową i naukę mędrców, autorytet wiary prostego ludu. Poszukiwanie wzorców i wartości w antyku, starożytne reguły w tworzeniu sztuki (Poetyka Arystoteles). Obalenie klasycystycznych kanonów sztuki. Nawiązanie do twórczości Szekspira, wskrzeszenie dramatu szekspirowskiego Ideały: klasycyzm, ład, harmonia, spokój spokój jako ideały piękna (mechanistyczne postrzeganie wszechświata), mimetyzm w sztuce. Ideały: niepokój, dysharmonia, bunt, ekspresja uczuć w sztuce, tajemniczość, noc scenerią wydarzeń, fascynacja kulturą średniowiecza. Klasyk – człowiek uczony, erudyta, wolnomyśliciel, filozof. Romantyk – szalony poeta targany namiętnościami, uczuciowy, zbuntowany, indywidualista. Człowiek (bohater) oświeceniowy to wolnomyśliciel, erudyta, filozof i uczony hołdujący księgom i nauce. Bohater romantyczny – gwałtowny, uczuciowy indywidualista, człowiek wyobcowany, samotny, mistyk, często poeta, zbuntowany przeciw światu. Zamknięta kompozycja dzieł: kunszt, logika zdarzeń, dydaktyzm Kompozycja dzieł otwarta, tajemniczość, brak chronologii zdarzeń, luki w fabule, uczucie i wyobraźnia zamiast pouczeń. Gatunki klasyczne: oda, pieśń, hymn, tragedia, komedia, bajka, poemat heroikomiczny. Gatunki nowe: ballada, poemat epicki, dramat romantyczny, poemat dygresyjny. Patriotyzm w postaci działań reformatorskich, legalizmu, działań parlamentarnych. Bunt, spisek, konspiracja, walka. W konsekwencji uwięzienie, zesłanie, śmierć za ojczyznę. Temat: rozum, człowiek, filozofia Temat: miłość, walka, ojczyzna.

Literatura romantyzmu

Bohater bajroniczny

• czyn głównego bohatera jest dyskusyjny,
• historia rozgrywa się w scenerii orientalnej
• jest tajemniczy – nie znamy jego prawdziwego imienia , nie wiemy o nim właściwie nic
• zemsta nie przyniosła mu ulgi – jego cierpienie po stracie ukochanej było tak wielkie, że nie chciał już dalej żyć.
• nie żałował swojego czynu

Utwór Byrona pokazuje wielkość miłości. Ważna jest scena mistyczna. Typ bajroniczny to dumny, odważny i tajemniczy buntownik, z ogromnym umiłowaniem wolności i walką, także z silnymi emocjami.

Bohater werterowski Pochodzi z Cierpień młodego Wertera Johanna Wolfganga Goethego. Werter to pierwszy z długiego szeregu romantycznych kochanków.Zakochał się na balu, a narodzinom miłości towarzyszyły grzmoty. Żadna ze stron nie powiedziała, co czuje. Werter nie potrafi jednak sobie poradzić z własnymi uczuciami, miłość do Lotty ogarnia go całkowicie, jest źródłem szczęścia i ogromnych cierpień. Bohater przeżywa „ból świata” (Weltschmerz), który objawia się stanami melancholii, załamania, apatii Ucieka od rzeczywistości – najpierw w zachwyt przyrodą, w świat literatury, później decyduje się na samobójstwo.

Polski bohater romantyczny wykazuje wszystkie cechy typowe dla bohatera tej epoki:

• nadwrażliwy,
• zbuntowany,
• osamotniony.
• często jest nieszczęśliwie zakochany,
• zdarza się, że popełnia samobójstwo lub przynajmniej tego próbuje.
• to ktoś wyjątkowy, nieprzeciętny – romantyczny indywidualista!

Jego konstrukcja kształtuje się według schematu:

• Punkt wyjścia – młody, poeta, wrażliwy, indywidualista, zakochany, skupiony na swojej miłości i odczuciach. Doznaje zawodu miłosnego. Popełnia samobójstwo – lecz żyje dalej.
• Punkt kulminacyjny – metamorfoza – przeistacza się z zakochanego młodzieńca w patriotę walczącego o wolność ojczyzny. Jest gotów na prometejskie poświęcenie dla narodu. Jest zdolny dokonać czynu nieetycznego – w imię wielkiej sprawy. Niestety – przegrywa.
• Finał – nieznany. Biografia bohatera romantycznego jest otwarta, dalsze losy postaci nie są znane.

• W literaturze pojawia się specyficzny typ bohatera – człowiek wybitny, o bogatej psychice, przeżywający rozterki i gwałtowne emocje, egzaltowany, nadwrażliwy, przesadnie silnie reagujący na otaczający świat.
• Bohater romantyczny stawia siebie w centrum zainteresowania (egotyzm) - ważna jest przede wszystkim jednostka
• Bohater romantyczny to samotny, zbuntowany indywidualista pozostający w konflikcie ze światem.
• Jest to człowiek młody, starość bowiem kojarzy się z racjonalizmem, a więc niechęcią do zmian i ograniczonymi horyzontami myślowymi.
• To postać tajemnicza, Zdarza się, że nie wiadomo nawet, jak ma na imię - Giaur.
• Bohater romantyczny jest zwykle samotny, nierozumiany przez ludzi.
• Z przeżywanych przez niego emocji najważniejsza jest miłość – zazwyczaj nieszczęśliwa.
• Osobista tragedia powoduje przemianę kochanka w bojownika o sprawę ważniejszą –społeczną – na przykład o wolność ojczyzny.
• Czyny bohatera romantycznego są dyskusyjne z punktu widzenia etyki.

Caspar Friedrich, Wędrowiec

Gatunki charakterystyczne dla romantyzmu:- dramat romantyczny- powieść poetycka- ballada- poemat dygresyjny- komedia

Poezja tyrtejska – rodzaj poezji patriotycznej, nawołującej do walki w obronie niepodległości, budzącej pragnienie obrony ojczyzny i nienawiść do wroga. Poezja tyrtejska była popularna w Polsce w okresie zaborów. Znani polscy przedstawiciele poezji tyrtejskiej to przede wszystkim

• Adam Mickiewicz
• Juliusz Slowacki
• Zygmunt Krasiński
• Kornel Ujejski
• Seweryn Goszczyński

Sztuka romantyzmu

Architektura romantyczna w zasadzie nie wykształciła własnego, odrębnego stylu. Najbardziej charakterystyczną cechą tego okresu jest historyzm, w szczególności fascynacja gotykiem (tzw. neogotyk) i renesansem (tzw. neoklasycyzm). Najsłynniejsze budowle okresu romantyzmu:

• Pałac w Krześlicach
• Zamek w Kórniku
• Kościół św. Michała Archanioła we Wrocławiu-Ołbinie
• Strawberry Hillw Twickenham
• Pałac Westminsterski
• Pawilon Królewski w Brighton .
• British Museum
• Katedra w Kolonii Zamek Neuschwanstein koło Füssen w Bawarii
• Teatr Dworski w Dreźnie
• Gmach Reichstagu w Berlinie
• Galeria Narodowaw Berlinie
• Kościół Saint-Clotilde w Paryżu
• Kościół Przenajświętszej Maryi Panny w Budapeszcie –
• Budynek parlamentu w Budapeszcie

Parlament, Budapeszt

Fryderyk Franciszek Chopin – największy polski kompozytor uważany za czołowego przedstawiciela romantyzmu w Europie. Komponował: polonezy, mazurki, nokturny, preludia, walce, ballady, koncerty fortepianowe. Fryderyk Chopin - Etiuda rewolucyjna, wyk. Grzegorz Niemczuk Felix Mendelssohn Bartholdy – niemiecki kompozytor. Skomponował: uwerturę koncertową do Snu nocy letniej Szekspira, Marsza Weselnego, uwerturę koncertową Hebrydy, Symfonię Szkocką, IV Symfonię, tzw. Włoską, Pieśni bez słów, oratoria: Święty Paweł i Eliasz. Felix Mendelssohn Bartholdy - Sonata No. 3 in A Major op. 65, wyk. Szymon Jarzyna Johannes Brahms – niemiecki kompozytor, pianista i dyrygent. Skomponował: 4 symfonie: (w tym słynne: Patetyczna, Pastoralna, Eroika, Elegijna), 2 uwertury (tym: Uroczysta uwertura akademicka, Tragiczna), koncerty fortepianowe, skrzypcowe, pieśni, utwory organowe. Johannes Brahms - Kołysanka Ferenc Liszt – kompozytor i pianista węgierski. Skomponował: Symfonię faustowską, Symfonię dantejską, 3 Marzenia miłosne, Rapsodie węgierskie, Węgierska msza koronacyjna, koncerty fortepianowe. Ferenc Liszt - Hungarian Rhapsody No.2 Piotr Iljicz Czajkowski - rosyjski kompozytor. Skomponował: balety (Jezioro łabędzie, Śpiąca królewna, Dziadek do orzechów), opery (np.: Mazepa, Eugeniusz Oniegin, Dziewica orleańska), symfonie (np.: Patetyczną, Zimowe marzenia), suity orkiestrowe, koncerty skrzypcowe i fortepianowe. Piotr Czajkowski - Dziadek do orzechów, wyk. Orkiestra Symfoniczna Filharmonii Narodowej Franciszek Piotr Schubert – kompozytor austriacki, prekursor romantyzmu w muzyce. Skomponował: symfonie (np.: Tragiczna, Mała), Niemiecką mszę, walce, sonaty, fantazje, cykle pieśni. Franciszek Schubert - Ave Maria, wyk. Maria Callas

Caspar David Friedrich – malarz niemiecki, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli romantyzmu. Najsłynniejsze obrazy to: Wrak statku, Morze lodu, Wędrowiec w morzu mgły, Skały kredowe na Rugii, Opactwo w dąbrowie. Caspar Friedrich - Morze Lodu Francisco José Goya – malarz hiszpański. Kiedy rozum śpi, budzą się upiory, Rozstrzelanie powstańców madryckich, Kolos, Okropności wojny, Saturn pożerający jedno ze swoich dzieci. Kolos, Francisco Goya Eugène Delacroix – czołowy przedstawiciel francuskiego romantyzmu. Barka Dantego, Rzeź na Chios, Grecja ginąca na ruinach Missolungi, Wolność wiodąca lud na barykady, Portret Chopina , Sułtan Maroka ze świtą, Wesele żydowskie w Maroku. Eugene Delacroix - Wolność wiodąca lud na barykady Piotr Michałowski - polski malarz, przedstawiciel romantyzmu, portrecista, animalista, batalista. Błękitni huzarzy, Jazda austriacka, Rycerz na białym koniu, Wjazd Chrobrego do Kijowa, Somosierra, Stefan Czarniecki na koniu, Defilada przed Napoleonem. Rajtar, Piotr Michałowski

Opracowała Agnieszka Piszcz

Przy opracowaniu korzystałam z nastepujących stron internetowych:https://klp.pl/http://aleklasa.pl/https://pl.wikipedia.org/