części zdania

22.04.2020r.

Lekcja

Temat: Części zdania.

Jedną z ważniejszych umiejętności z zakresu gramatyki jest rozpoznawanie części zdania. To podstawa nauki o składni czyli o budowie zdań. Dlaczego to takie istotne? Ponieważ w języku polskim obowiązują pewne zasady dotyczące prawidłowej budowy wypowiedzeń. Niestosowanie się do nich sprawia, że popełniamy wiele błędów językowych. Poznajmy więc pięć części zdania:

To trzeba zapamiętać

Co trzeba wiedzieć o orzeczeniu? ORZECZENIE to najważniejsza część zdania. Bez niego w ogóle nie można mówić o zdaniu, ponieważ wypowiedzenie bez orzeczenia jest równoważnikiem zdania a nie zdaniem. Orzeczenie informuje o tym, co robi podmiot albo kim, czym jest, albo co się z podmiotem dzieje. Orzeczenie jest wyrażone czasownikiem w formie osobowej. Wyróżniamy orzeczenie czasownikowe i orzeczenie imienne

Co trzeba wiedzieć o podmiocie?PODMIOT jest wykonawcą czynności. Najczęściej wyrażony jest rzeczownikiem w mianowniku (ale nie zawsze).Rodzaje podmiotów: gramatyczny, logiczny, domyślny, szeregowy

Co trzeba wiedzieć o przydawce?PRZYDAWKA jest częścią zdania, która określa wyłącznie rzeczownik.Wyróżniamy:*Przydawkę przymiotną (jak-i/a/e?) zimna woda, piękny widok.*Przydawkę rzeczowną (w tym samym przypadku, co określany rzeczownik) złodziej kieszonkowiec, sportowiec amator, sędzia kalosz.*Przydawkę dopełniaczową (kogo? czego? czyj?) torebka mamy, koszyk malin, wiersz Mickiewicza.*Przydawkę liczebną (ile?) sześć zeszytów, dwunastu braci.*Przydawkę przyimkową (z czego?) sweter z wełny, serwis z porcelany, potrawka z kurczaka.

Co trzeba wiedzieć o dopełnieniu?DOPEŁNIENIE to część zdania, która jest określeniem czasownika. Dopełnienie odpowiada na pytania przypadków oprócz mianownika (i wołacza). Wyróżniamy: dopełnienie bliższe (takie, które po przekształceniu na stronę bierna staje się podmiotem np. Strona czynna: Mama ubiera (kogo?) Kasię. Strona bierna: Kasia jest ubierana przez mamę.) dopełnienie dalsze (nie ulega tej zmianie np. Dziecko przyglądało się (czemu?) zabawce.)

Co trzeba wiedzieć o okoliczniku?OKOLICZNIK to część zdania, która również określa czasownik. Wyróżniamy: Okolicznik czasu (kiedy?, od kiedy? do kiedy?) Pomyślę o tym jutro. Okolicznik miejsca (gdzie?, skąd?, dokąd?, którędy?) Ścieżka prowadziła przez las. Okolicznik sposobu (jak?, w jaki sposób?) Janek pisze starannie. Okolicznik celu (po co?, w jakim celu?) Julia biegnie po zwycięstwo. Okolicznik przyczyny (dlaczego?, z jakiej przyczyny?) Tomek poczerwieniał ze wstydu. Okolicznik warunku (pod jakim warunkiem?) Pojedziesz za zgodą rodziców. Okolicznik przyzwolenia (mimo czego?, mimo co?) Poszliśmy na spacer pomimo deszczu. Okolicznik stopnia i miary (jak bardzo?) Karol postąpił bardzo szlachetnie.

Przećwiczmy umiejętność rozpoznawania części zdania !Pamiętaj, że, aby rozpoznać dobrze część zdania, trzeba zadać o nią pytanie. Zawsze zaczynaj od wyszukania orzeczenia (co robi?), potem znajdź podmiot (kto?co?), a następnie pytaj o kolejne wyrazy w zdaniu.

(Istnieje możliwość wydrukowania ćwiczeń bezpośrednio ze strony)

Zadanie dla chętnych: ćwiczenia nr 9,10

Zadanie domoweWykonaj ćwiczenia nr 1, 4, 5 ,8 - nie musisz przepisywać ich do zeszytu.