Interactive image

Z Chaosu na Olimp

Mity mówiły o początkach świata i człowieka

Mity stanowiły element religii, były podstawą kultu, kształtowały wizję świata

Mity opowiadały o herosach i legendarnych bohaterach

Mity tłumaczyły zjawiska przyrody, pomagały zrozumieć i uporządkować świat

Mity opisywały historie bogów obdarzonych ludzkimi cechami, często wadamii przywarami (antropomorfizowanych)

Mity były wyrazem ludzkich marzeń, pragnień i przeżyć

Mity są źródłem frazeologizmów oraz motywów obecnych w kulturze, inspiracją dla artystów

Mitologia grecka

Mity początkowo funkcjonowały w tradycji ustnej, przekazywane z pokolenia na pokolenie.Później opowieści te zaczęto spisywać. Większość z nich znamy dziś dzięki Homerowi – żyjącemu w VIII w p.n.e. autorowi wielkich eposów, Iliady i Odysei, a także dziełu Teogonia Hezjoda. Hezjod był epikiem, działał w VII w p.n.e. W swoich dziełach uporządkował świat greckich bogów, opisał ich pochodzenie, stosunki rodzinne i historie.

Mity odgrywały istotną rolę w życiu starożytnych Greków. Były elementem systemu religijnego oraz kultury antycznej, która oprócz nich pozostawiła nam po sobie sztukę, myśl filozoficzną, zabytki architektoniczne.

Przedmiotem naszych lekcji będą mity greckie, które powstały przed tysiącami lat w basenie Morza Śródziemnego: południowej części Półwyspu Bałkańskiego, na wyspach Morza Egejskiegoi Jońskiego oraz wybrzeżach Azji Mniejszej. Kształtowały się bardzo długo, zmieniały,wzbogacały o nowe elementy.

Mity towarzyszyły ludziom od niepamiętnych czasów. Funkcjonowały w różnych społecznościachi kulturach, ale najbardziej znane spośród nich są do dziś mity greckie. Ich kolebką jest basen Morza Śródziemnego. Powstawały przez wiele stuleci. Początkowo przekazywano je ustnie, później zaczęto spisywać. Znamy je głównie dzięki dziełom Homera i Hezjoda. Mity miały zróżnicowaną tematykę i pełniły wiele różnych funkcji.

Do dziś mitologia grecka stanowi ważny element kultury europejskiej. Inspiruje twórców, jest źródłem motywów obecnych w sztuce, przedmiotem badań i opracowań. Do najznakomitszych polskich znawców i badaczy mitologii greckiej należą: Jan Parandowski, Zygmunt Kubiak, Wanda Markowska i Stanisław Srokowski.

Grecy wierzyli, że władzę nad całym światem sprawują bogowie, którzy podzielili wszystko pomiędzy siebie. Każdy z nich miał swoje zadania, obowiązki i moc. Panowali oni nad światem żywych i umarłych, a człowiek zależny był od ich woli. Dlatego też musiał podporządkować się boskim prawom, składać nieśmiertelnym ofiary i oddawać cześć. Mity były częścią religii i współtworzyły wizję świata starożytnych Greków.

Królestwo bogów

Bogowie olimpijscyDzeus – najważniejszy i najpotężniejszy z bogów, władca Olimpu, pan błyskawic i piorunów. Przedstawiany był na tronie, w złotych sandałach i ze złotym wieńcem oliwnym na czole. Otaczano go najwyższą czcią, budowano mu świątynie, składano ofiary, organizowano dla niego igrzyska.Hera – żona Dzeusa, królowa nieba, opiekunka kobiet, matek i wdów, przedstawiana na tronie z jabłkiem granatu w ręce. Miała świątynie we wszystkich miastach. Organizowano dla niej igrzyska dziewcząt.Atena – bogini mądrości ukazywana jako młoda kobieta w hełmie i z tarczą. Często towarzyszyła jej sowa. Atenie budowano świątynie, organizowano też na jej cześć wielkie uroczystości.Apollo – najpiękniejszy z bogów, przedstawiany był jako młodzieniec z kołczanem strzał na plecach lub lirą. Był patronem muzyków, wieszczów, śpiewaków i poetów. Przewodził dziewięciu muzom. Miał swoje świątynie i specjalne święta.Artemida – piękna bogini łowów, pomocna w wielu trudnych sprawach. Przedstawiana w krótkiej tunice z kołczanem strzał i łukiem. Na jej cześć niegdyś składano krwawe ofiary.Hermes – skrzydlaty sprytny posłaniec bogów. Patronował kupcom i pasterzom. Na wielu wizerunkach widnieje ze skrzydełkami u nóg lub na kapeluszu.Hefajstos – bóstwo ognia, najpracowitszy z bogów. Był patronem rzemieślników i kowali. Na jego cześć organizowano święta kowali i biegi z pochodniami. Składano mu ofiary całopalne.Afrodyta – bogini piękna i miłości, chętnie przedstawiana w kąpieli. Jej święta przypadały wiosną. Palono dla niej pachnące kadzidła, poświęcano jej owoce.Eros – bóstwo miłości, przedstawiane często jako mały chłopiec ze skrzydełkami, innym razem jako młodzieniec. Według jednej z opowieści miał być synem Afrodyty i Aresa, inni uważali, że był pierwszym z bogów, którzy wyłonili się z Chaosu na początku świata.Ares – srogi i okrutny bóg wojny. Grecy obawiali się go i raczej nie wznosili mu świątyń.

Bogowie światła i powietrza Helios – woźnica słonecznego rydwanu, wyobrażany jako piękny młodzieniec w promienistej koronie. Wzywano go na świadka podczas składania przysięgi, modlono się do niego o wschodzie i zachodzie słońca.Eos – różanopalca bogini jutrzenki. Wierzono, że otwiera wrota dnia.Iris – skrzydlata bogini tęczy. Gdy zlatywała z Olimpu na ziemię, pozostawiała za sobą na niebie wielobarwny ślad.Boreasz, Notos, Zefir, Euros – bogowie wiatrów, czczeni w całej Grecji, szczególnie przez rolników i żeglarzy. Budowano im świątynie nad brzegami morza i składano ofiary z kogutów oraz baranów.

Ogół bóstw danej religii nazywamy panteonem. Trudno byłoby wymienić wszystkie bóstwa obecne w wierzeniach starożytnych Greków. Liczni bogowie panowali nad różnymi elementami świata od szczytów gór po głębiny oceanów. Niemal każde wzgórze, rzeka i drzewo miały swoje bóstwa. Starożytny Grek, chcąc zapewnić sobie powodzenie i przychylność tych istot, musiał oddawać im należny hołd i składać ofiary. Do najważniejszych bogów należeli bogowie olimpijscy, a także bogowie ziemi, słońca i powietrza, morza oraz podziemia.

Bogowie morza Posejdon – władca mórz i oceanów, wysp, przystani i wybrzeży. Jego gniewu bali się wszyscy Grecy. Budowali mu świątynie, organizowali igrzyska. Przedstawiali go jako silnego starca z trójzębem w ręku.Okeanos – stary bóg, niegdyś władał wszystkimi wodami, za panowania Posejdona został panem rzeki opływającej całą ziemię.Amfitryta – żona Posejdona, królowa mórz i oceanów, najpiękniejsza z córek Okeanosa.

Bogowie ziemscy Hestia – bogini domowego ogniska, patronka gospodyń. Na jej cześć palono wieczny ogień, zaś jej ołtarzem było każde ognisko rozpalane w domostwie.Demeter – bogini urodzaju i opiekunka przyrody oraz rolników. Przedstawiana była jako dostojna kobieta w wieńcu z kłosów.Dionizos – przedstawiany jako młodzieniec z kiścią winogron, był bóstwem wina, odradzającej się przyrody i wszelkich uciech. Na jego cześć organizowano wiele świąt i uroczystości, m.in.Dionizje.

Bogowie podziemia Hades – mroczny bóg podziemi, przedstawiany na tronie, w koronie na głowie, z berłem lub widłami w ręku i straszliwym Cerberem u stóp. Grecy bali się go i czcili w milczeniu przy jaskiniach, z których pachniało siarką.Persefona – królowa podziemia, niegdyś porwana przez Hadesa córka bogini Demeter. Przedstawiano ją siedzącą z pochodnią w ręku na tronie obok męża.

Jak Grecy oswajali świat ?

1. Dlaczego słońce porusza się po niebie?2. Jak powstały pustynie w Afryce?3. Dlaczego jedne obszary są bardziej gorące i suche od innych?4. Dlaczego wnętrze ziemi jest gorącą, płonącą lawą?5. Z jakiego powodu Etiopowie mają ciemną skórę?6. Czemu słońce jest złote i roztacza blask?

1. Skąd się wzięły pory roku?2. Dlaczego wiosną wszystko rozkwita?3. Skąd mogły się brać strumienie?4. Co może być przyczyną suszy?5. W jaki sposób odrodziła sięprzyroda po wielkiej suszy?6. Dlaczego zimą przyroda zamiera?7. Jak długo i dlaczego trwa zima?

1. Ruch słońca obserwujemy, gdy Helios przemierza niebo w swoim rydwanie.2. Faeton zbliżył się zbytnio do ziemi wozem słonecznym.3. Sucho i gorąco jest w miejscach, w których Fateon zbytnio zbliżył się do ziemi; chłodniej i wilgotniej jest tam, gdzie leciał wyżej.4. Wnętrze ziemi zapłonęło, gdy Faeton zbliżył się do niej wozem słonecznym.5. Skóra Etiopów „przypaliła” się od słońca.6. Wygląd słońca wiąże się z jasnym, świetlistym obliczem Heliosa i faktem, iż porusza się na ognistym wozie.

1. Pory roku wiążą się z cyklem spotkań i rozstań Demeter i Kory.2. Wiosną Demeter, bogini przyrody, cieszy się z powrotu córki.3. Strumienie mogły powstawać np. z łez (rusałki Kiane).4. Suszę może wywoływać gniew lub smutek Demeter.5. Królewicz Tryptolemos dostał od Demeter ziarna, które miał rozsiać nad ziemią, gdy skończy się susza, aby odrodziła się roślinność.6. Zimą przyroda zamiera, ponieważ Demeter porzuca ją i pogrąża się w żałobie.7. Zima trwa trzy miesiące, ponieważ tyle czasu Kora/Persefona spędza w podziemiu.

1. Czym jest wiatr?2. Dlaczego wiatry wieją z różnych stron i różnią się między sobą?3. Skąd wzięły się nawałnice, cyklony, trąby powietrzne?4. Z jakiego powodu Tracja ma ostry klimat?5. Dlaczego północne wiatry są najsilniejsze i najchłodniejsze?

1. Różne wiatry są bogami i istotami boskiego pochodzenia.2. Wiatry różnią się od siebie, gdyż panują nad nimi różni bogowie.3. Najstraszniejsze nawałnice i huragany to potomstwo potwora Tyfona.4. Tracja jest ojczyzną wiatrów.5. Najsilniejsze są wiatry północne, gdyż włada nimi Boreasz– najpotężniejszy z wiatrów.

Fragment Mitologii J. Parandowskiego:„Grek odczuwał wokół siebie rozległe i potężne życie sił tajemniczych. Drzewa rosną jakby cudem, a cichy szmer liści jest ich mową; rzeki płyną w jakąś dal nieznaną, a ich wody są dobrodziejstwem dla użyźnionej gleby; ogień rodzi się, pożera swój pokarm i umiera; wiatr goni ponad górami z wyciem złowróżbnym – zewsząd wychodzą na wpół określone postacie, przed którymi człowiek pierwotny korzy się i drży. Chcąc je poznać, chcąc wejść z nimi jakoby w zażyłość, nadaje im imiona i otacza się w końcu nieprzebranym mnóstwem bogów”.

Etna, wulkan na Sycylii, powstała, gdy Dzeus (podczas wojny z gigantami) przywalił Tyfona wyspą Sycylią. Gdy ten próbuje się uwolnić, ziemia drży, „a przez krater Etny bucha ogień z paszczy pokonanego potwora.”Góry Trackie są czerwone, gdyż ten sam Tyfon silnie broczył krwią i zabarwił ziemię.Wyspy powstały, gdy giganci ciskali skałami w bogów.Tęcza pojawia się na niebie, gdy przeleci nim Iris, jej bogini, i rozepnie „łuk siedmiobarwny, co ziemię łączy z niebem”.Gwiazdy to zbuntowani przeciw Dzeusowi bożkowie i boginki, których ten poraził i rozbił na miliony kawałków piorunami.Gwiazdozbiory to dawne bóstwa, które z różnych przyczyn trafiły do nieba: Wielka Niedźwiedzica była niegdyś królewną i ulubienicą Afrodyty, ale została przez nią zmieniona za karę w niedźwiedzia. Dzeus ulitował się nad nieszczęsną i zamienił ją w piękny gwiazdozbiór. Skorpion to zwierzę, które zabiło jadem łowcę Oriona.Sztormy i trzęsienia ziemi są efektem gniewu Posejdona.Łagodne morze obserwujemy głównie w grudniu, gdyż Posejdon wygładza wodę dla samiczekzimorodków wysiadujących jajka w pływających gniazdach.Zatoki i cieśniny powstały, gdy Posejdon poszarpał swoim trójzębem wybrzeże.

Z tych nieznanych dróg wróć, bo mnie samej tuTak bardzo smutno, pomóż mi, wróć odmień ten zły czasWróć, tak czekam wróć, z tych przeklętych dróg,wróć, wracaj czekam ..pomóż mi, wróć, proszę wróć ... Marek Dagnan

Przebieg wyprawy Odyseusza 1. Udział Odysa w wojnie trojańskiej2. Zioła zapomnienia w kraju Lotofagów3. Niewola u cyklopa Polifema i klątwa olbrzyma4. Dar Eola – króla wiatrów5. Utrata statków w kraju Lajstrygonów6. Przygoda i pobyt na wyspie czarodziejki Kirke7. Wyprawa do krainy Kimeryjczyków i przepowiednia Tejrezjasza8. Rejs obok wyspy syren9. Przeprawa między Skyllą a Charybdą10. Postój na wyspie boga Słońca i zemsta Heliosa11. Osiem lat u nimfy Kalipso12. Sztorm zesłany przez Posejdona13. Pomoc Alkinoosa – króla Feaków14. Powrót do Itaki i pokonanie zalotników15. Szczęśliwe życie w ojczyźnie

Gdzie i jakimi cechami wykazał się Odyseusz? I Wyspa Polifema - spryt, odwaga, niepoddawanie się rozpaczy i przeciwnościom losu.II Kraj Lajstrygonów - zapobiegliwość, ostrożność.III Wyspa Kirke - ostrożność, doświadczenie, odwaga, męstwo.IV Kraina Kimeryjczyków - umiejętność korzystania z rad, posłuszeństwo.V Między Skyllą a Charybdą - gotowość do poświęcenia, męstwo, determinacja, hartducha.VI Wyspa boga Słońca - zawierzenie przeczuciom, intuicji.VII Wyspa Kalipso - wiara w sens i cel podróży, wytrwałość, upór, oddanie sprawie, pokonanie słabości.

OdysOdys był królem Itaki, słynął ze sprytu i inteligencji. Pojawia się w wielu mitach. Choć nie lubił walki, szczególnych czynów dokonał właśnie podczas wojny trojańskiej. Udało mu się namówić do udziału w niej samego Achillesa. Wymyślił też podstęp z koniem trojańskim, który pozwolił zakończyć wieloletnią wojnę.Jednak to nie owe czyny, ale historia jego powrotu spod Troi na rodzinną wyspę Itakę zapewniła mu sławę i sympatię starożytnych Greków. Tułaczkę bohatera opisał sam Homer w wielkim eposie zatytułowanym "Odyseja". Bohater musiał pokonać wiele przeszkód i niejednokrotnie wykazać się ogromnym sprytem i wytrwałością, aby po 20 latach od wyruszenia z domu powrócić do królestwa i odzyskać w nim władzę.

L. Staff Odys Niech cię nie nie­po­ko­jąCier­pie­nia twe i błę­dy.Wszę­dy są dro­gi pro­steLecz i ma­now­ce wszę­dy.O to cho­dzi je­dy­nie,By na­przód wciąż iść śmia­ło,Bo za­wsze się do­cho­dziGdzie in­dziej, niż się chcia­ło.Zo­sta­nie ka­mień z na­pi­sem:Tu leży taki i taki.Każ­dy z nas jest Ody­sem,Co wra­ca do swej Ita­ki.

Bohaterstwo niejedno ma imię

HeraklesHerakles był synem samego Dzeusa i królowej Alkmeny. Dokonał wielu wspaniałych czynów, za które wielbili go i podziwiali starożytni Grecy.Sławę zyskał już jako dziecko, gdy pokonał dwa węże przysłane przez zazdrosną i zawistną Herę, aby go zgładzić. Wielka siła przysparzała mu też niejednokrotnie kłopotów. Kiedyś, w wielkim uniesieniu, niechcący zabił swojego nauczyciela, za co został wygnany. Wiele lat później opętany szałem pozbawił życia swoich najbliższych. Za karę musiał wykonać 12 niezwykłych prac: 1) przynieść lwa z Nemei, 2) zabić hydrę lernejską, 3) sprowadzić łanię ceryntejską, 4) pokonać dzika z Arkadii,5) oczyścić stajnie króla Augiasza, 6) wytępić ptaki znad miasta Stymfalos, 7) pokonać byka z Krety, 8) sprowadzić klacze króla Diomedesa, 9) zdobyć pas Hipolity, 10) sprowadzić woły Gerionesa,11) przynieść złote jabłka Hery, 12) sprowadzić Cerbera z piekła. Mało który z mitycznych bohaterów byłby zdolny dokonać tego, czego dokonał Herakles! Jednak pech wciąż prześladował bohatera. Poślubił piękną Dejanirę, która, chcąc na zawsze zapewnić sobie miłość męża, posłuchała rady podstępnego centaura Nessosa i wyprała koszulę męża w krwi centaura. Gdy szata zaczęła palić żywym ogniem ciało herosa, Dejanira powiesiła się z rozpaczy. Po śmierci Dzeus zabrał Heraklesa na Olimp i obdarzył życiem wiecznym.Starożytni Grecy kochali go za odwagę, sprawiedliwość, wytrwałość i dobroć. Mimo iż w połowie był człowiekiem, w całej Grecji miał swoje świątynie i ołtarze.

AchillesAchilles był największym herosem greckim, synem Peleusa i boginki Tetydy. Matka, aby zapewnić mu odporność na wszelkie ciosy i rany, zanurzała go w wodach Styksu, trzymając dziecko za piętę. To właśnie ta część ciała była słabym punktem najpotężniejszego herosa. Niepokonany Achilles posiadał również zbroję wykutą przez samego Hefajstosa. Największą sławę zdobył heros podczas wojny trojańskiej – dokonał tam wielu mężnych czynów, zwyciężył w sławnym pojedynkuHektora – księcia Troi, by na koniec zginąć ugodzonym strzałą w pietę.Podobnie jak Herakles otaczany był przez Greków niemal boską czcią, miał swoje ołtarze i świątynie. Podziwiano go za urodę, odwagę i siłę ducha!

TezeuszTen odważny, marzący o wielkich czynach i wielkich wyprawach królewicz był największym bohaterem ateńskim. Miał wiele przygód: brał udział w wyprawie Argonautów po złote runo, w wojnie z Amazonkami oraz w wyprawie do podziemnego królestwa Hadesa. Jednak największą sławę przyniosło mu uwolnienie Aten spod groźby strasznego Minotaura – potwora żyjącego w labiryncie na Krecie, któremu poświęcano co siedem lat siedem dziewcząt i siedmiu chłopców. Tezeusz udał się na Kretę i zabił potwora, a dzięki pomocy królewny Ariadny zdołał opuścić labirynt. Sprytna dziewczyna dała mu bowiem nić, po której wydostał się z budowli.Ariadna i Tezeusz opuścili wspólnie Kretę, ale ich miłość nie trwała długo i Tezeusz porzucił wybrankę na wyspie Naksos, gdzie królewna zdobyła niebawem uczucia boskiego Dionizosa. Sam Tezeusz wrócił do Aten, lecz zapomniał przed wpłynięciem do portu zmienić żagiel z czarnego na szkarłatny, co miało być znakiem, iż wraca cały, zdrowy i zwycięski. Widząc czarny żagiel, ojciec Tezeusza, Ajgeus był pewien, że jego syn zginął, i z rozpaczy rzucił się ze skały do morza.

Niedoskonała doskonałość olimpijskich bogów

Hades – okazał się bezlitosny i porywczy, porywając Korę, ale zdolny był też do wzruszenia – okazał łaskę Orfeuszowi i zgodził się uwolnić jego żonę – Eurydykę. Atena – zwykle służyła wszystkim radą i pomocą, ale niegdyś, zazdrosna o zdolności tkackie królewny Arachne, podarła jej tkaniny i doprowadziła do śmierci dziewczyny. Hefajstos – był najbardziej pracowitym i pożytecznym z bogów, lecz, tak jak niektórzy ludzie, miał kompleksy związane z wyglądem. Hera – uważana była za najbardziej kłótliwą z bogiń. Posejdon – ten wspaniały władca mórz marzył niegdyś o tym, aby zasiąść na tronie olimpijskim. Ambicje skłoniły go do wojny z bratem – Dzeusem. Apollo – uważany za pięknego i wrażliwego patrona sztuk potrafił być też mściwy. Królowi Midasowi, który nie docenił jego muzyki, przyprawił ośle uszy. Helios – woźnica wozu słonecznego miał, jak wielu dorosłych, zmartwienia związane z wychowaniem syna. Martwił się o niego i nie chciał mu pożyczać słonecznego rydwanu. Hermes – posłaniec bogów od dziecka był wielkim szelmą i psotnikiem. Dionizos – był jednym z ulubionych greckich bogów i zarazem przeciwieństwem Hefajstosa. Czas spędzał na biesiadach, zabawach i tańcach, nie stronił też od wina. Ares – od małego interesował się tylko wojną i nie wykazywał żadnych innych zdolności, co martwiło jego rodziców – Dzeusa i Herę. Afrodyta – dobra bogini miłości bywała czasem próżna. Koniecznie chciała, aby to jej przyznano jabłko z napisem „Dla najpiękniejszej”, co doprowadziło do wybuchu wojny trojańskiej. Artemida – bogini łowów była surowa wobec mężczyzn. Kiedyś zamieniła młodego myśliwego w jelenia za to, że niechcący zobaczył ją w kąpieli. Dzeus – władca bogów miał zmienny charakter i słabość do płci pięknej, co budziło zazdrość jego żony – Hery. Demeter – ta dobroczynna bogini potrafiła być uparta. Obrażona na innych bogów po stracie córki, porzuciła i przeklęła całą ziemię.

B

Bogowie greccy byli nieśmiertelni, nie byli jednak wieczni, gdyż każdy z nich kiedyś się narodził.Żyjąc długo, mieli rozległą wiedzę i niemal nieograniczone możliwości, lecz nie byli wszechmocni, bo ograniczały ich Mojry – boginie przeznaczania.Mieszkańcy Olimpu odznaczali się wielką potęgą i siłą. Za przykład może służyć Dzeus, który dowiódł swej niezwykłej odwagi, gdy stanął samotnie do walki z przerażającym Tyfonem.Choć bogowie mieli wiele wad, nie brakowało im również zalet. Wśród pięknych i szlachetnychcech Prometeusza można wymienić gotowość do poświęcenia oraz wrażliwość na ludzką niedolę.Z kolei Demeter, szukając wytrwale córki, dała przykład miłości macierzyńskiej i oddania.Goszcząc na Olimpie ludzi, bogowie okazywali im swoją serdeczność i przychylność. Zdarzałosię też, iż długo tolerowali ich wady – na przykład plotkarstwo Syzyfa. Świadczy to o cierpliwości,a także pobłażliwości mieszkańców Olimpu. Nieśmiertelni potrafili też okazywać litość. Przykłademwspółczucia ze strony Hadesa było spełnienie prośby Orfeusza i zgoda na wypuszczeniez podziemia Eurydyki.

Helios i Faeton „Zatroskał się Helios i zaczął przedkładać chłopcu, że to rzecz bardzoniebezpieczna, bo kierowanie wozem słońca jest trudem wielkimi wymaga wielkiej siły. Chłopak jednak nie chciał ustąpić.” upór, nieroztropność, działanie pod wpływem emocji

Demeter i Kora „Na próżno matka pytała o nią każdego przechodnia. Ani bóg, aniczłowiek, ani ptak żaden nie podał jej wieści o córce. (…) Przezdziewięć dni i dziewięć nocy szukała Persefony i nie było na ziemikąta, do którego nie zajrzałaby rozpacz matki.” poczucie bezradności, zagubienia, popadanie w rozpacz

Syzyf Dzeus „posłał plotkarzowi bożka śmierci, Tanatosa (...) Snadź chytry królik (...) urządził zasadzkę na Tanatosa, uwięził go i mocno zakuwszy w kajdany zamknął w piwnicy. Ludzie przestali umierać(...). Hades poszedł ze skargą do Dzeusa. Wysłano Aresa, by uwolnił boga śmierci. Pierwszy umarł Syzyf. (...) Pluton pozwolił mu razjeszcze wrócić na ziemię (...). Król Koryntu poszedł, ale nie wrócił.” nieostrożność, bezradność, naiwność, łatwowierność

Dzeus „obawiał się wszystkiego, co pochodzi z ziemi. Kazał wtedyHefajstosowi (…) stworzyć kobietę cudnej urody, na wzór bogińnieśmiertelnych. (…) I nazwano ją Pandorą, albowiem była ona daremdla ludzi od wszystkich bogów (…). W posagu otrzymała glinianąbeczkę szczelnie zamkniętą, której zawartości nikt nie znał(…) Ledwo podniesiono wieko, wyleciały na świat wszystkie smutki,troski, nędze i choroby i jak kruki obsiadły biedną ludzkość.” spryt, podstępność, przebiegłość „Dzeus zemścił się okrutnie. Na jego rozkaz przykuto Prometeuszado skały Kaukazu. Co dzień zgłodniały orzeł zlatywał, by muwyjadać wątrobę, która wciąż odrastała.” mściwość,okrucieństwo,brak litości

„Uranos nie był zadowolony z tego potomstwa, które było szkaradnelub okrutne. Wszyscy oni napełniali go strachem lub odrazą.Nie spodziewając się po nich ani wdzięczności, ani poszanowaniaswej władzy ojcowskiej, strącił ich w bezdenne czeluści Tartaru.” okrucieństwo,brzydota,bojaźliwość,brak litości „Kronos (…) uzbrojony w stalowy sierp, zaczaił się na Uranosa,okaleczył go haniebnie i strącił ze świetlistego tronu niebios.”zdolność do zbrodni, podstępność „Kronos (…) był to władca ponury i podejrzliwy. Większą częśćuwięzionych braci pozostawił w otchłani Tartaru. Zachował wpamięci klątwę ojca, który mu przepowiedział, że i jemu syn odbierzeberło. Każde więc dziecko, które powiła Reja, natychmiastpołykał.”podejrzliwość,egoizm,nieczułość,żądza władzy, okrucieństwo „Kiedy bogowie ujrzeli potwora u bram niebieskich, ogarnął ichpopłoch. Uciekli do Egiptu, gdzie zmienili się w zwierzęta, żeby ichTyfon nie poznał.”tchórzostwo, bojaźliwość

Hera „Hera nienawidziła Heraklesa i prześladowała go przez całe życie. (…) Dzieci już spały, gdy w połowie nocy Hera wysłała dwa potworne węże, by udusiły Heraklesa.” zawiść, mściwość, zawziętość, pamiętliwość

Historia Prometeusza dawała starożytnym Grekom odpowiedzi na wiele pytań dotyczących życia ludzkiego i świata: Jak powstał człowiek? Co wyróżnia go spośród innych stworzeń? Skąd się biorą nieszczęścia? Dlaczego zło dotyka ludzi? Czemu tylko człowiek potrafi zapanować nad światem przyrody? W jaki sposób ludzie nauczyli się korzystać z ognia? Opowieść o tym najszlachetniejszym bogów, który cierpiał z powodu miłości do ludzi, pokazuje, że mity wyjaśniały odwieczne zagadnienia dotyczące bytu ludzkiego.

Dokąd zmierza…– Grecy wierzyli, że po śmierci ich dusze trafią na pustkowia podziemnego królestwa Hadesa i będą tam czekać na sąd. Sprawiedliwi udadzą się po nim na Wyspę Błogosławionych. Zbrodniarzy czeka cierpienie w czeluściach Tartaru.

Kim jestem? Skąd przychodzę? Dokąd zmierzam?

Dlaczego jego życie jest takie, a nie inne…– Człowiek doświadcza zła, gdyż ciekawska Pandora otworzyła niegdyś tajemniczą puszkę i wypuściła wszelkie nieszczęścia.– Ludzie starzeją się, ponieważ nie mają dostępu do ambrozji, która zapewnia nieśmiertelność, chroni od chorób i starości.– Śmierć następuje, gdy Mojry – córki nocy plotące sieć ludzkiego życia – przetną ją.– Pech i szczęście to w rzeczywistości skutki sympatii albo antypatii bogów, którzy wspierają ulubieńców i prześladują nielubianych.– Nagła śmierć była wynikiem gniewu Apollina. Bóg ten strzelał bowiem strzałami, które zawsze trafiały w cel i nie zostawiały żadnych śladów.

Jak powstał… – Według jednej z wersji człowieka ulepił z gliny wymieszanej ze łzami jeden z tytanów – Prometeusz. Dał mu też duszę z ognia niebieskiego i nauczył, jak korzystać z przyrody i radzić sobie ze światem.– Gdy zabrakło Prometeusza, ludzie stali się źli, dlatego Dzeus zesłał na ziemię wielki potop, aby zniszczyć ród ludzki. Zagładę przeżyła tylko para pobożnych staruszków – Deukalion i Pyrra. To dzięki nim odrodziła się ludzkość. Na polecenie wyroczni wyszli oni w pole i rzucali za siebie kamienie. Z ciśniętych przez Deukaliona powstawali mężczyźni, a z upuszczonych przez Pyrrę – kobiety.– Inna wersja przedstawiała historię czterech wieków ludzkości: złotego, srebrnego, brązowego i żelaznego, podczas których ludzie – kiedyś żyjący jak niebianie – oddalali się stopniowo od bogów i słabli.

Na skrzydłach marzeń

Frazeologia związana z mitem komuś urosły skrzydła – ktoś nabrał chęci do działania, poczuł się szczęśliwydodawać skrzydeł, uskrzydlać – powodować przypływ energiiwziąć kogoś pod swoje skrzydła – otoczyć troskliwą, serdeczną opiekąpodcinać komuś skrzydła – zniechęcać kogoś, odbierać komuś energię do działania, zapałwidzieć coś z lotu ptaka – widzieć coś z góryikarowy lot – śmiały plan, ryzykowne przedsięwzięcie

Przebieg wydarzeń w micie o Dedalu i Ikarze 1. Rozkaz budowy labiryntu dla Minotaura wydany przez króla Minosa.2. Zakaz opuszczania wyspy przez Dedala i jego syna.3. Pomysł skonstruowanie skrzydeł.4. Przestrogi i instrukcje Dedala.5. Nieostrożny lot Ikara ku słońcu.6. Roztopienie wosku w piórach.7. Upadek i śmierć Ikara.8. Dalsza droga Dedala.

Ludźmi od najdawniejszych czasów kieruje ciekawość i chęć poznania świata. Pragną dokonywać wielkich rzeczy, przekraczać granice możliwości. Niektóre z tych marzeń udało się już spełnić, inne wciąż czekają na śmiałków, którzy spróbują je urzeczywistnić. A o czym ludzie potrafili marzyć?

Historia Ikara i Dedala jest znana i poruszająca, wciąż aktualna. Mówi o dążeniu do celu i ryzyku, które może wiązać się z realizacją marzeń. Dotyczy jednego z odwiecznych pragnień ludzkości o wzbiciu się w powietrze.Warto realizować swoje marzenia. Potrzebne są do tego: odwaga, zapał i śmiałe dążenie do celu.Aby uniknąć porażki, powinniśmy też zachować rozsądek, postępować odpowiedzialnie i przewidywać konsekwencje naszych działań.

Wzbicie się w powietrze – lot to marzenie już naszych starożytnych przodków. Pierwszymi legendarnymi lotnikami byli Dedal i Ikar, którym udało się zbudować skrzydła z ptasich piór. W rzeczywistości – mimo wielu prób – ludzie wzbili się w niebo dopiero w 1783 roku za pomocą balonu.

Zbadanie głębin mórz – głębiny morskie od dawna fascynowały i przerażały, dlatego ludzka wyobraźnia zaludniała je licznymi potworami i mitycznymi istotami. Dziś wiemy lepiej, co znajduje się pod falami – człowiek dotarł nawet na dno najgłębszego rowu oceanicznego –mającego niemal 11 km Rowu Mariańskiego. Wciąż jednak oceany kryją wiele tajemnic.

Dotarcie na kraniec świata – najdawniejsi ludzie wyobrażali sobie, że Ziemia jest płaska, i taki jej obraz możemy odnaleźć w mitologii. Jednak już w starożytności uczeni greccy odkryli prawdziwy kształt naszej planety. Odległe lądy i morza pozostawały jednak długo przedmiotem marzeń podróżników.

Lot na Księżyc – gwiazdy, obce planety, Księżyc od niepamiętnych czasów poruszały ludzką wyobraźnię. Według mitów były dawnymi bohaterami, bożkami i boginkami umieszczonymi na niebie przez Dzeusa. Kolejne wieki przynosiły nowe opowieści o pochodzeniu i mieszkańcach ciał niebieskich. Dopiero w 1969 roku na Księżyc dotarł pierwszy człowiek – Neil Armstrong, jednak nikogo tam nie zastał.

Nieśmiertelność – o nieśmiertelności marzono od zawsze. Mityczny Syzyf próbował osiągnąć ją, przechytrzając bogów, ale źle się to dla niego skończyło – jeśli wierzyć mitom, spędza wieczność na wtaczaniu kamienia pod górę. Wieczna młodość – to marzenie nie tylko kobiet. Zazdroszczono jej już greckim bogom. W jednej z mitycznych opowieści pewien królewicz, który otrzymał w darze od Dzeusa nieśmiertelność, zapomniał poprosić o wieczną młodość. Z czasem zestarzał się i zmniejszył tak bardzo, że władcy Olimpu nie pozostało już nic innego, jak zamienić go w świerszcza. Jak dotąd najlepszymi sposobami na długą młodość pozostają zdrowy tryb życia i właściwa dieta.

Ikar - idealista, marzyciel, nieodpowiedzialny, odważny, pełen młodzieńczego zapałuśmiało dążący do celu Dedal - praktyczny, roztropny, odpowiedzialny, rozsądny, przewidujący, inteligentnyostrożny

E. Bryll Wciąż o Ikarach głoszą Wciąż o Ikarach głoszą – choć doleciał Dedal,jakby to nikłe pierze skrzydłom uronione,chuda chłopięca noga zadarta do nieba– znaczyła wszystko. Jakby na obronędano nam tyle męstwa, co je ćmy gromadząskwiercząc u lampy objawiają…Jeślipoznawszy miękkość wosku umiemy dopadaćwybranych brzegów – mijają nas w pieśniTak jak mijają chłopca albo mu się dziwiąże nie patrzy w Ikary…Brueghel, co osiwiałpojmując ludzi, oczy im odwracałod podniebnych dramatów. Wiedział, że nie gapićtrzeba się nam w Ikary, nie upadkiem smucić– choćby najwyższy…A swoje ucapić. Czy Dedal, by ratować Ikara, powrócił?

T. Różewicz Prawa i obowiązki Dawniej kiedy nie wiemdawniej myślałem że mam prawo obowiązekkrzyczeć na oraczapatrz patrz słuchaj przecieIkar spadaIkar tonie syn marzeniaporzuć pługporzuć ziemięotwórz oczytam Ikartoniealbo ten pastuchtyłem odwrócony do dramatuskrzydeł słońca lotuupadkumówiłem ślepyLecz teraz kiedy teraz nie wiemwiem że oracz winien orać ziemiępasterz pilnować trzodyprzygoda Ikara nie jest ich przygodąmusi się tak skończyćI nie ma w tym nicwstrząsającegoże piękny statek płynie dalej do portu przeznaczenia.

Z.Herbert Dedal i Ikar Mówi Dedal:Idź synku naprzód a pamiętaj że idziesz a nie lataszskrzydła są tylko ozdobą a ty stąpasz po łąceten podmuch ciepły to parna ziemia lataa tamten zimny to strumieńniebo jest takie pełne liści i małych zwierzątMówi Ikar:Oczy jak dwa kamienie wracają prosto do ziemii widzą rolnika który odwala tłuste skibyrobaka który wije się w bruździezły robak który przecina związek rośliny z ziemiąMówi Dedal:Synku to nie jest prawda Wszechświat jest tylko światłema ziemia jest misą cieni Patrz tutaj grają kolorypył się unosi znad morza dymy idą ku niebuz najszlachetniejszych atomów układa się teraz tęczaMówi Ikar:Ramiona bolą ojcze od tego bicia w próżnięnogi drętwieją i tęsknią do kolców i ostrych kamieninie mogę patrzeć się w słońce tak jak ty patrzysz się ojczeja zatopiony cały w ciemnych promieniach ziemiOpis katastrofyTeraz Ikar głową w dół upadaostatni obraz po nim to widok dziecinnie małej piętyktórą połyka żarłoczne morzeW górze ojciec wykrzykuje imięktóre nie należy ani do szyi ani do głowytylko do wspomnieniaKomentarzBył taki młody nie rozumiał że skrzydła są tylko przenośniątrochę wosku i piór i pogarda dla praw grawitacjinie mogę utrzymać ciała na wysokości wielu stópIstota rzeczy jest w tym aby nasze sercaktóre toczy ciężka krewnapełniły się powietrzemi tego właśnie Ikar nie chciał przyjąćmódlmy się

Co przenika do nas?

Mity należą do naszego dziedzictwa kulturowego. Przez wieki inspirowały artystów, były źródłem popularnych motywów, pobudzały ludzką wyobraźnię i przenikały do języka w formie związków frazeologicznych.Przyjrzyjmy się różnym dziedzinom, w których wpływ mitologii jest do dziś szczególniewidoczny.

II. LITERATURAMitologia była źródłem inspiracji dla poetów i pisarzy. Nawiązywali do niej twórcy różnych epok, np.:– Ernest Bryll "Wciąż o Ikarach głoszą"– Kazimierz Przerwa Tetmajer "Narodziny Afrodyty"– Leopold Staff "Odys".

I. JĘZYKMity są źródłem frazeologizmów – połączeń wyrazowych o przenośnym znaczeniu. Do dziś mówimyna przykład:– paniczny strach – na pamiątkę Pana, budzącego przerażenie bożka o potwornym wyglądzie, nogach kozła i pokrytym futrem ciele.– koszula Dejaniry – oznacza męki, wielkie cierpienie. Dejanira, żona Heraklesa, uprałajego koszulę we krwi zabitego przez herosa centaura, wierząc, że zapewni jej to wierność męża. Koszula jednak zaczęła palić Heraklesa i przyczyniła się do jego śmierci.– stajnia Augiasza – oznacza ogromny bałagan bądź też coś zaniedbanego, wymagającego naprawy. Król Augiasz był właścicielem ogromnych stad bydła i koni, a w jego stajniach nie sprzątano od lat. Oczyszczeniem ich musiał się zająć sam Herakles! Imiona bogów olimpijskich i herosów często pojawiają się w nazwach firm i produktów, gdyż w czytelny i oczywisty sposób odsyłają nas do różnych dziedzin. Mamy więc:– Klej Atlas – na pamiątkę olbrzyma podtrzymującego świat.– Firmę ubezpieczeniową Hestia – nawiązującą do imienia opiekunki domowego ogniska.– Fabrykę żarówek Helios – od imienia boga światła słonecznego.– Motorowery Pegaz – noszące imię szybkiego jak wiatr, skrzydlatego konia.– Przychodnie lekarskie Eskulap – nazwane imieniem herosa i boga sztuki lekarskiej.

III. MUZYKAInspiracjom mitologicznym nie oparła się również muzyka. Przez stulecia powstawało wiele oper i utworów instrumentalnych nawiązujących do historii opisanych w mitach, np. Orfeusz Claudia Monteverdiego, uważany za pierwsze prawdziwe dzieło operowe! Po tematy mitologiczne sięgają także twórcy muzyki popularnej:– Jacek Kaczmarski w utworach Lot Ikara i Upadek Ikara– Anna German Tańczące Eurydyki, Bal u Posejdona– Edyta Geppert Prawdziwa historia Odyseusza

IV. MALARSTWOSzczególnie często motywy mitologiczne były tematem malarstwa. Przedstawiano bohaterów i sceny zaczerpnięte ze starożytnych opowieści. Wśród obrazów inspirowanych tą tematyką można znaleźć prawdziwe arcydzieła:– Peter Paul Rubens Upadek Ikara, Prometeusz skowany– Hubert James Draper Lament nad Ikarem, Perły Afrodyty– Marc Chagall Upadek Ikara– Domenico Piola Dedal i Ikar– Pieter Breughel (starszy) Upadek Ikara– Sandro Botticelli Narodziny Wenus– Arnold Böcklin Odyseusz i Polifem– John William Waterhouse Odyseusz i syreny– Tycjan Syzyf– Merry-Joseph Blondel Ikar

V. KULTURA MASOWAObecność motywów zaczerpniętych z mitologii da się zauważyć nawet w kulturze masowej – popularnej, przeznaczonej dla jak najszerszego grona odbiorców. Historie mitologiczne nierzadko stają się podstawą scenariuszy filmowych – w ten sposób możemy obejrzeć dzieje Heraklesa, Odyseusza czy też historię wojny trojańskiej, choć twórcy nie zawsze trzymają się wiernie oryginalnych opowieści.Czasem mity adaptowane są też na potrzeby komiksów. Często spotykamy też w kulturze popularnej różne postaci czy motywy mitologiczne: syreny, Pegaza, cyklopów, centaury możemy znaleźć w licznych grach komputerowych, książkach i filmach (także animowanych).Motywy mitologiczne wykorzystywane są również w reklamach i kampaniach społecznych.

Barbara Mendyk

Dziękuję

Historia Odyseusza, prawdziwa historia Odyseusza - zwanego również Ulissesem -Kończy się definitywnie na jednej z pomniejszych wysp Morza Śródziemnego.Olśniony niezwykłością urody mieszkanek tego skalistego lądu,Zniewolony ich śpiewem, który skłonni jesteśmy rozumiećJako wewnętrzny głos budzącej się w nim miłości własnej,Odyseusz pozostał na Wyspie Syren,Nigdy nie wrócił do kraju, do domu, do czekających go kłopotów.Ostatnia notatka w jego dzienniku pokładowym,Oprócz zwykłych treści związanych z nawigacją,Zawiera kilka zdań bardzo osobistych i przejmująco szczerych.Otóż, zmęczony zwycięstwami, oszołomiony sławą,Odczuł nagle paniczny lek przed zbliżającym się koszmarem codzienności.Postanowił nie wracać.Postanowił nie wracać, na pewno ze szkoda dla mitu,Ale być może - z korzyścią dla siebie.Autor: Marek DagnanKompozytor: Henryk AlberWykonanie oryginalne: Edyta Geppert