zwyczaje Pan Tadeusz

Katarzyna Polak

klasa 5

Tradycje i zwyczaje w "Panu Tadeuszu"

tworzę notatkę o obyczajach szlacheckich

wskazuję archaizmy w tekście

czytam ze zrozumieniem fragmenty "Pana Tadeusza"

cel: znam zwyczaje szlacheckie przedstawione w "Panu Tadeuszu"

- to ważny dla kultury polskiej utwór, toczący się w XIXw.- ukazuje odchodzące w przeszłość piękne tradycje szlacheckie- pokazuje czasy świetności polskiej szlachty

01

"Pan Tadeusz"

- w "Panu Tadeuszu" występuje szlachta jako bohater zbiorowy- obserwujemy ród Sopliców, gdy najmłodszy Tadeusz wraca ze szkół do domu- przedstawicielem mądrej starszyzny jest Sędzia Soplica - strażnik tradycji

02

bohaterowie

np. węzgłowie

np. war

np. chrosty

to wyrazy przestarzałe, już nieużywane

03

archaizmy

Tadeusz właśnie wrócił do swojego rodzinnego domu w Soplicowie. Przywitał go pan Wojski, zarządzający dobrami Sopliców. Wuj Tadeusza - Sędzia i inni mieszkańcy wraz z gośćmi byli w tym czasie w lesie...

Fragment 1 - Księga I

Fragment 1 - Księga I

posłuchaj

A każdy mimowolnie porządku pilnował; Bo Sędzia w domu dawne obyczaje chował,I nigdy nie dozwalał, by chybiano względu Dla wieku, urodzenia, rozumu, urzędu. Tym ładem, mawiał, domy i narody słyną, Z jego upadkiem domy i narody giną. Więc do porządku wykli domowi i słudzy; I przyjezdny gość, krewny albo człowiek cudzy, Gdy Sędziego nawiedził, skoro pobył mało, Przyjmował zwyczaj, którym wszystko oddychało.

Właśnie z lasu wracało towarzystwo całe, Wesołe, lecz w porządku. Naprzód dzieci małe Z dozorcą, potem Sędzia szedł z Podkomorzyną, Obok pan Podkomorzy otoczon rodziną; Panny tuż za starszymi, a młodzież na boku; Panny szły przed młodzieżą o jakie pół kroku (Tak każe przyzwoitość). Nikt tam nie rozprawiał O porządku, nikt mężczyzn i dam nie ustawiał:

W zeszycie zapisz tytuł pasujący do pierwszego fragmentu.Pod spodem napisz: - w jakiej kolejności szli goście,- jak zachowywali się ludzie, którzy przybyli choć na chwilę do Sędziego?

Fragment 1 - Księga I

W lasach obok Soplicowa odbywało się polowanie na niedźwiedzia. Zanim myśliwi powrócili ze zdobyczą do domu, odpoczywali i jedli bigos, którego woń roznosiła się dokoła.

Fragment 2 - Księga IV

Fragment 2 - Księga IV

posłuchaj

Aby cenić litewskie pieśni i potrawy, Trzeba mieć zdrowie, na wsi żyć, wracać z obławy.Przecież i bez tych przypraw potrawą nie lada Jest bigos, bo się z jarzyn dobrych sztucznie składa. Bierze się doń siekana, kwaszona kapusta, Która, wedle przysłowia, sama idzie w usta; [...]I praży się, aż ogień wszystkie z niej wyciśnie Soki żywne, aż z brzegów naczynia war pryśnie I powietrze dokoła zionie aromatem. Bigos już gotów. Strzelcy z trzykrotnym wiwatem, Zbrojni łyżkami, biegą i bodą naczynie; Miedź grzmi, dym bucha, bigos jak kamfora ginie; Zniknął, uleciał; tylko w czeluściach saganów Wre para jak w kraterze zagasłych wulkanów.

Tymczasem na Wojskiego rozkaz pęki wrzosu, Suche chrusty i pniaki rzucono do stosu. Bucha ogień, wyrasta szara sosna dymu, I rozszerza się w górze na kształt baldakimu. Nad płomieniem oszczepy złożono w koziołki, Na grotach zawieszono brzuchate kociołki; Z wozów niosą jarzyny, mąki i pieczyste, I chleb. W kociołkach bigos grzano. W słowach wydać trudno Bigosu smak przedziwny, kolor i woń cudną; Słów tylko brzęk usłyszy i rymów porządek, Ale treści ich miejski nie pojmie żołądek.

W zeszycie zapisz tytuł pasujący do drugiego fragmentu.Pod spodem napisz: - jak reagują mysliwi na bigos,- jakie cechy ma serwowany bigos (podaj 5 określeń pasujących do opisywanej potrawy).

Fragment 2 - Księga IV

Do Soplicowa przybyły oddziały gen. Jana Henryka Dąbrowskiego, które pod wodzą Napoleona Bonapartego w 1812 r. wyruszyły na wyprawę na Rosję. Na cześć polskich generałów Sędzia wydał ucztę, którą zakończono odtańczeniem poloneza.

Fragment 3 - Księga XII

Fragment 3 - Księga XII

posłuchaj

Brzmią zewsząd okrzyki: «Ach to może ostatni! patrzcie, patrzcie młodzi, Może ostatni, co tak poloneza wodzi!»I szły pary po parach hucznie i wesoło, Rozkręcało się, znowu skręcało się koło, Jak wąż olbrzymi w tysiąc łamiący się zwojów; Mieni się cętkowata, różna barwa strojów Damskich, pańskich, żołnierskich, jak łuska błyszcząca, Wyzłocona promieńmi zachodniego słońca I odbita o ciemne murawy wezgłowia. Wre taniec, brzmi muzyka, oklaski i zdrowia!

Poloneza czas zacząć. — Podkomorzy rusza I z lekka zarzuciwszy wyloty kontusza, I wąsa pokręcając, podał rękę Zosi I skłoniwszy się grzecznie w pierwszą parę prosi. Za Podkomorzym szereg w pary się gromadzi, Dano hasło, zaczęto taniec: on prowadzi.Ustępują mu z drogi, — i zmieniwszy szyki, Puszczają się znów za nim. —

W zeszycie zapisz tytuł pasujący do trzeciego fragmentu.Pod spodem napisz: - za co tancerze chwalą Podkomorzego,- do czego porównwni są tańczący poloneza i dlaczego.

Fragment 3 - Księga XII

Wypisz z tekstu 5 archaizmów i wyjaśnij je lub podaj współczesne brzmienie tych wyrazów. W razie wątpliwości skorzystaj z podręcznika - s. 241

04

archaizmy

Porozmawiaj z rodzicami i spytaj:a) przy jakich okazjach współcześnie ważne jest to, jak się gdzieś ustawiamy lub usadzamy,b) jakie tradycyjne potrawy związane są z konkretnymi świętami lub okazjami,c) kiedy obecnie tańczy się poloneza.Zapisz po jednym przykładzie do każdego podpunktu.

05

obyczaje i tradycje

Popatrz, jak wygląda opisywany polonez w wersji filmowej "Pana Tadeusza". Czy tak go sobie wyobrażasz? Muzykę do niego skomponował znany polski kompozytor Wojciech Kilar.

Polonez

Katarzyna Polak

Dziękuję za uwagę