Renesans powtórzenie

Ramy czasowe Renesansu: - we Włoszech trwał od XIV w. do XVI w., - w krajach północnej Europy od końca XV w. do końca XVI w., - w Polsce od XVI w. do lat trzydziestych XVII w. Zygmunt Stary i Bona Sforza

WAŻNE DATY POLSKIEGO RENESANSU: 1506-1548 panowanie Zygmunta I Starego 1513 - pierwsza polska książka drukowana: "Raj duszny" Biernata z Lublina 1525 - hołd pruski, sekularyzacja Krzyżaków 1543 - ukazuje się dzieło Mikołaja Kopernika "O obrotach sfer niebieskich" 1548-1572 - panowanie Zygmunta II Augusta 1569 - zawarcie unii polsko-litewskiej, powstaje Rzeczpospolita Obojga Narodów 1573 - pierwsza wolna elekcja w Polsce 1573-1574 - panowanie Henryka Walezego 1576- 1586 - panowanie Stefana Batorego 1580 - wydanie Trenów Jana Kochanowskiego 1587-1632 panowanie Zygmunta III Wazy

Erazm z Rotterdamu Holenderski filolog i filozof, jeden z kluczowych myślicieli epoki, autor satyry Pochwała głupoty, w której skrytykował ludzką głupotę, snobizm, pazerność, chciwość oraz zepsucie moralne.Nicollo Machiavelli Autor traktatu Książę, w którym stwierdził, że „cel uświęca środki”, jak również wykazał, iż człowiek kieruje się w swoim działaniu cynizmem, wyrachowaniem i amoralnością, więc jest z natury zły; zaprzeczył tym samym wartościom chrześcijańskim.Tomasz Morus Angielski filozof, polityk i pisarz, autor dzieła Utopia. Morus uznaje zasadę, że człowiek jest z natury dobry i możliwe jest znalezienie sprawiedliwych władców działających w imię braterstwa, równości i wolności człowieka.Giovanni Pico della Mirandola Autor dzieła O godności człowieka uznanego za manifest humanizmu. Mówi o godności ludzkiej, o niepowtarzalności cech, o wolności myśli i czynów i odpowiedzialności za nie. Autor sentencji: „każdy jest kowalem swojego losu”.

Termin „renesans” (zapożyczenie z franc. renaissance) jest równoznaczny z terminem „odrodzenie”. Francesco Petrarca mówił o „odrodzeniu” kultury rzymskiej. Rozumienie słowa „renesans” jest wieloaspektowe: • odrodzenie się człowieka w duchu chrześcijańskim; • odnowienie ludzkiego życia poprzez „oczyszczającą siłę miłości”; • przywrócenie wzorów antycznych; • rozwój sztuki poprzez udoskonalenie dziedzictwa mistrzów starożytnego Rzymu.

OSIĄGNIĘCIA RENESANSU

Światopogląd zwany humanizmem zdominował epokę. Był to prąd filozoficzny kierujący uwagę myśli ludzkiej na osobę i sprawy człowieka: jego godność, poczucie wolności, wszechstronny rozwój oraz harmonijne współżycie w społeczeństwie, podkreśla siłę ludzkiego rozumu i możliwości zdobycia szerokiej i gruntownej wiedzy o świecie Naczelne hasło humanizmu zaczerpnięte zostało z utworu antycznego komediopisarza, Terencjusza: „Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce”.

Reformacja – (z łac. reformare przekształcać, przebudowywać) działania zmierzające do odnowienia Kościoła i chrześcijaństwa. Reformacja spowodowała rozbicie jedności religijnej Europy: papież nie sprawował już władzy duchownej nad całością chrześcijaństwa, łacina powoli ustępowała językiem narodowym. Tłumaczono Biblię na języki narodowe. Eskalacja takich działań następuje po 1517 r., kiedy Marcin Luter upublicznił swoje 95 tez przeciwko odpustom. Oprócz Lutra (luteranizm), do reformatorów zalicza się: Jana Kalwina (kalwinizm i arianizm) oraz króla Henryka VIII (anglikanizm).

Odkrycia geograficzne - wyprawy pociągały za sobą kolonizację nowych terytoriów, zaś zetknięcie się z innymi cywilizacjami jasno pokazywało, ze istnieją inne sposoby życia, że europejska myśl nie jest jedyna.Ponadto wyprawy przyniosły dochody, zwożono kruszec i egotyczne towary. Konkwistadorzy - jak nazwano śmiałków dokonujących „conquisty” (konkwisty), czyli „zdobywania” Ameryki Południowej – utopili ją we krwi. Najsławniejsi z nich to Herman Cortez, który na czele gromady uzbrojonych wyrzutków hiszpańskiego społeczeństwa zdobył w 1519 roku półwysep Jukatan, bezmyślnie unicestwiając wysoko rozwiniętą kulturę i cywilizację Azteków oraz Francisco Pizarro, który w 1532 roku zdobył tereny dzisiejszego Peru, unicestwiając wysoko rozwiniętą kulturę i cywilizację Inków. Najważniejsze odkrycia geograficzne: 1492 - odkrycie Ameryki 1497-98 - wyprawa Vasco da Gamy do Indii 1519 - początek wyprawy Ferdynanda Magellana 1519 - przybycie Hermana Corteza do Meksyku 1522-1533 - wyprawy Francisco Pizarro do Peru

Oficjalnie wynalezienie druku przypisuje się Janowi Gutenbergowi i datuje na rok 1450, jednak wiadomo, że wcześniej był on znany – choć w innej formie – w Chinach, a także w Holandii. Nie ulega jednak wątpliwości, że wynalazek ten miał ogromne znaczenie dla przemian kulturalnych, społecznych i politycznych w całej Europie i znacznie przyspieszył rozpowszechnianie się nowej myśli: humanistycznej, ekonomicznej, religijnej. Ręczne kopiowanie ksiąg w skryptoriach było długotrwałe i kosztowne. Druk wszystko uprościł. Cały proces stał się znacznie tańszy, pozwalał na wykonanie wielu idealnie wiernych kopii w krótkim czasie. To za sprawą druku między innymi idee Lutra tak szybko obiegły Europę. Kolejne pisma reformatora również były powielane i trafiały do jego zwolenników. Druk przyczynił się więc do sukcesu reformacji. Za sprawą druku i reformacji narodziły się nowożytne języki europejskie. Protestanci postulowali wiarę opartą na zrozumieniu, dlatego dokonywali licznych przekładów Biblii na języki narodowe. Przekłady te były drukowane i rozpowszechniane wśród wiernych. To z kolei wymuszało kodyfikowanie ortografii i gramatyki. Druk przyczynił się do ujednolicenia alfabetu polskiego i stworzenia zasad ortografii polskiej. Wynalazek Gutenberga miał też przełomowe znaczenie dla rozwoju edukacji. Drukowano podręczniki i rozprawy naukowe. Studenci mieli ułatwiony dostęp do podręczników, a wymiana myśli między uczelniami stała się o wiele bardziej dynamiczna.

LITERATURA RENESANSU

Teksty literackie omawiane w szkole (kliknij na tytuł): Jan Kochanowski: Pieśni Jan Kochanowski: Odprawa posłów greckich Jan Kochanowski: Fraszki Jan Kochanowski: Treny Mikołaj Rej: Żywot człowieka poczciwego Piotr Skarga: Kazania sejmowe Andrzej Frycz Modrzewski: O poprawie Rzeczypospolitej William Shakespeare: Romeo i Julia William Shakespeare: Makbet Giovanni Boccaccio: Dekameron

(po kliknięciu w nazwisko autora przechodzimy do opracowania) Jan Kochanowski – czołowy polski humanista, najwybitniejszy przedstawiciel epoki. W swojej twórczości podejmował tematykę filozoficzną, patriotyczną, moralną. Opisywał wieś, naturę, piękno świata, pisał o człowieku i jego codzienności. Mikołaj Rej– twórca piszący po polsku, z bogatym dorobkiem, niezwykle czynny i aktywny, napisał m.in. Żywot człowieka poczciwego; Andrzej Frycz Modrzewski– czołowy publicysta i pisarz polityczny polskiego odrodzenia; autor znanej rozprawy wpisanej do indeksu ksiąg zakazanych: O poprawie Rzeczpospolitej; Piotr Skarga – publicysta, rozmiłowany w ojczyźnie, autor słynnych Kazań sejmowych. Szymon Szymonowic – poeta, autor Żeńców i Sielanek,.

William Szekspir – największy dramaturg wszechczasów, nowator w dziedzinie kompozycji dramatu. Autor m. in.: Romeo i Julia, Otello, Makbet, Sen nocy letniej, Hamlet, Poskromienie złośnicy. Francesco Petrarka – znakomity poeta włoski, miłośnik antyku, mistrz sonetu. Zasłynął jako autor pięknych Sonetów do Laury. Giovanni Boccaccio – twórca nowożytnej nowelistyki, autor 100 opowiadań Dekameron; wszystkie napisał w języku ojczystym; ukształtował i rozpowszechnił nowelę jako gatunek. Ludovico Ariosto – autor poematu Orland szalony – renesansowej odmiany opowieści rycerskiej. Torquato Tasso – prekursor baroku, schyłkowy pisarz renesansu; najsłynniejsze dzieło o jednej z wypraw krzyżowych – Jerozolima wyzwolona. Dante Alighieri – swoim dziełem Boska Komedia wprowadził kulturę europejską w epokę renesansu. Francois Rabelais - z zawodu lekarz; autor satyrycznej, pełnej radości i optymizmu epopei Gargantua i Pantagruel, w której dał wyraz naturalności człowieka bez ograniczeń, tworząc satyrę na ówczesne społeczeństwo.

GATUNKI LITERACKIE Pieśń - jest to gatunek liryczny, którego pochodzenie wyprowadza się ze starożytnej pieśni obrzędowych, śpiewanych przy akompaniamencie muzyki. Pieśń cechuje uproszczenie budowy, prosta składnia, układ stroficzny, występowanie refrenów i paraleizmów (powtórzenie jakiegoś elementu lub zasady budowy). Tren - od greckiego słowa „threnos” czyli lament, pieśń żałobna, opłakiwanie. Jest to utwór poetycki o tonie elegijnym i charakterze żałobnym, poświęcony wspomnieniu osoby zmarłej, rozpamiętywanie jej zalet i uczynków. Gatunek ten ukształtowano w antyku, a do poezji polskiej wprowadził go Kochanowski Kazanie - przemówienie o treści religijnej, wygłaszane podczas nabożeństwa, objaśniające teksty religijne i zawierające pouczenie moralne. Kazania średniowieczne wprowadzały realia życia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zbiory kazań przybrały charakter utworów literackich niekoniecznie pełniące funkcje użytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawiły ideały heroizmu i patriotyzmu wzorom życia ziemiaństwa Fraszka - z włoskiego słowa „frasca” co oznacza gałązka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krótki utwór poetycki będący odmianą epigramatu, najczęściej żartobliwy i na błahy temat, dotyczy jakiegoś zdarzenia lub osoby, o charakterze anegdotycznym, zamknięty wyrazistą puentą stanowiącą wyostrzenie myśli lub konkluzje. Nazwę wprowadził Kochanowski w okresie renesansu. Fraszka renesansowa miała charakter głównie sytuacyjny, współczesna posługuje się chętnie kontrastem form językowych Nowela - od włoskiego słowa „novella” co oznacza nowość. Jest to krótki utwór epicki, który charakteryzuje zwięzłość kompozycji (wyraźny punkt kulminacyjny, puenta), ograniczenie liczby postaci, wprowadzenie tylko jednego wątku, skupienie się na jednym tylko problemie, jeden punkt widzenia (przedstawiciel Giovanni Boccaccio) Sielanka - dawniej idylla. Utwór tematem swoim dotyczący życia wsi, pracy pasterzy, rolników, rybaków. Przedstawia złagodzoną, upiększoną wizję świata – radosnego, pogodnego, bez realistycznych obrazów. W literaturze polskiego renesansu sielankowy obraz wsi prezentuje Jan Kochanowski w „Pieśni świętojańskiej o Sobótce”, a z kolei Szymon Szymonowic w utworze pt. „Żeńcy” prezentuje „antysielankę” lub „sielankę niekonwencjonalną” – prezentującą „drugą stronę” pracy na wsi – jej realizm i cechy takie jak: wysiłek, pot, zmęczenie.

SZTUKA RENESANSU

Przy opracowaniu korzystałam z nastepujących stron internetowych:https://klp.pl/http://aleklasa.pl/https://pl.wikipedia.org/

Agnieszka Piszcz