Słowotwórstwo
marta_sawickaa
Created on March 20, 2020
More creations to inspire you
THANKSGIVING TRADITIONS
Interactive Image
CHRIST THE REDEEMER
Interactive Image
KING KONG VFX
Interactive Image
THE HISTORY OF THE VIOLIN
Interactive Image
MACHU PICCHU
Interactive Image
THE NEXT STATION
Interactive Image
PYRAMIDS OF GUIZA
Interactive Image
Transcript
Witaj w świecie słowotwórstwa
Klikamy ruchome elementy i boczne strzałki
słowotwórstwo to dział gramatyki opisujący budowę wyrazów tworzonych od innych wyrazów oraz sposoby ich tworzenia
Podstawa słowotwórcza, baza słowotwórcza – wyraz podstawowy, którego temat staje się podstawą dla utworzenia nowego wyrazu (czyli wyrazu pochodnego). Przykładowo: kłamać (wyraz podstawowy) ⇒ kłamca (wyraz pochodny), wydrukować (wyraz podstawowy) ⇒ dodrukować (wyraz pochodny).
Wyraz podstawowy (termin z gramatyki szkolnej) – wyraz, od którego tworzy się wyraz pochodny, np. jagoda ⇒ jagodowy, szkoła ⇒ szkolny. Najczęstszymi wyrazami podstawowymi są rzeczowniki, czasowniki i przymiotniki
Wyraz pochodny – wyraz utworzony na podstawie wyrazu podstawowego, np. jagoda (wyraz podstawowy), jagodowy (wyraz pochodny). Wyrazy pochodne są też wyrazami podstawowymi względem innych wyrazów.
Formant, zrostek, afiks (od łac. affixum, element przyczepiony) – słowotwórcza część wyrazu, dodana do jego rdzenia (podstawy słowotwórczej).
FORMANTY
PRZEDROSTEK
występują przed podstawą słowotwórczą:
w- pisać wy- chodzić
pod- pisać pod- chodzić
na- pisać do- chodzić
za- pisać s- chodzić
roz- pisać nad- chodzić
PRZYROSTEK
przyrostki – występują po podstawie słowotwórczej:
pis- arz chod- nik
pis- any chod- ak
pis- mak chodz- enie
pis- ak chodz- ony
pis- mo chodz’- ik
WROSTEK
wrostki – występują między podstawami słowotwórczymi:
łam- i- główka mocz- y- gęba
żyw- o- płot gaz- o- mierz
kąt- o- mierz grot- o- łaz
wiatr- o- łap par- o- statek
mebl- o- ścianka
FORMANT ZEROWY
formanty zerowe – nic nie dodajemy i w dodatku skracamy wyraz podstawowy:
(wyraz podstawowy) -> (wyraz pochodny) – ø
dźwigać -> dźwig ø
napisać – napis podmuchać – podmuch
żółty – żółć słuchać – słuch
rysować – rysa zakupić – zakup
Rola formantów jest ogromna. Dzięki nim nie tylko tworzymy wyrazy, ale możemy także różnicować ich znaczenie. Jak widać, wszystkie wyrazy są podobne, ale każdy z nich oznacza albo osobę (różnej płci), albo zjawisko, czynność, cechę. Za sprawą formantów możemy nazwać dosłownie wszystko.
Pograjmy
2
3
4
• skrótowce sylabowe (sylabowce, grupowce) – tworzą je sylaby (czyli grupy) początkowe wyrazów wchodzących w skład nazwy; wymawiamy i piszemy je normalnie:
Pafawag – pafawag (Państwowa Fabryka Wagonów)
Kedyw – kedyw (Kierownictwo Dywersji)
Wifama – wifama (Widzewska Fabryka Maszyn)
Befama – befama (Bielska Fabryka Maszyn)
• skrótowce mieszane – część skrótowca wymawiamy literowo, część głoskowo:
Desa – desa (Dzieła Sztuki i Antyki)
KMPiK – ka-em-pik (Klub Międzynarodowej Prasy i Książki)
CPLiA – cepelia (Centrala Przemysłu Ludowego i Artystycznego)
SGPis – es-gie-pis (Szkoła Główna Planowania i Statystyki)
• skrótowce głoskowe (głoskowce) wymawiamy je jako zespoły głosek, tak jak w przypadku zwykłych wyrazów; można wymówić je bez trudu, ponieważ występuje w nich w środku samogłoska:
NOT – not (Naczelna Organizacja Techniczna)
ZUS – zus (Zakład Ubezpieczeń Społecznych)
KUL – kul (Katolicki Uniwersytet Lubelski)
GUS – gus (Główny Urząd Statystyczny)
PAP – pap (Polska Agencja Prasowa)
MON – mon (Ministerstwo Obrony Narodowej)
PAT – pat (Papieska Akademia Teologiczna)
• skrótowce literowe (literowce) – przy ich czytaniu wymawiamy nazwy poszczególnych liter wchodzących w skład symboli:
PKP pe-ka-pe (Polskie Koleje Państwowe)
PKS pe-ka-es (Polska Komunikacja Samochodowa)
NBP en-be-pe (Narodowy Bank Polski)
ONZ o-en-zet (Organizacja Narodów Zjednoczonych)
BWA be-wu-a (Biuro Wystaw Artystycznych)
MSZ em-es-zet (Ministerstwo Spraw Zagranicznych)
CPN ce-pe-en (Centrala Przemysłu Naftowego)
Nie stawiamy kropki
Stawiamy kropkę
Stawiamy kropkę po:
1. Skrótach, które nie kończą się ostatnią literą wyrazu np. prof. - profesor
2. Po ostatniej literze nazwy wielowyrazowej np.: itd. , pt.
3. Po każdej literze skrótu nazwy wielowyrazowej np.: p.n.e. - przed naszą erą
Nie stawiamy kropki
1. po skrótach nazw polskich jednostek monetarnych np.: zł, gr
2. po skrótach jednostek miar np.: cm, m. mm, dag, t
3. po skrótach zakończonych ostatnią literą np.: mgr - magister, wg - według
Zadania utrwalające
Ćwiczenia strona:
133-135 nr: 1,2,3,4,6,7,8,9
137-138 - cały sprawdzian
139 - 141 nr: 1,2,3,4,5,6,7,8,9
Przypominam, że to było zadane tydzień temu :)
Dodatkowa pomoc naukowa