Witaj w świecie słowotwórstwa

Klikamy ruchome elementy i boczne strzałki

słowotwórstwo to dział gramatyki opisujący budowę wyrazów tworzonych od innych wyrazów oraz sposoby ich tworzenia

Podstawa słowotwórcza, baza słowotwórcza – wyraz podstawowy, którego temat staje się podstawą dla utworzenia nowego wyrazu (czyli wyrazu pochodnego). Przykładowo: kłamać (wyraz podstawowy) ⇒ kłamca (wyraz pochodny), wydrukować (wyraz podstawowy) ⇒ dodrukować (wyraz pochodny).

Wyraz podstawowy (termin zgramatyki szkolnej) – wyraz, od którego tworzy sięwyraz pochodny, np.jagoda ⇒jagodowy,szkoła ⇒szkolny. Najczęstszymi wyrazami podstawowymi sąrzeczowniki,czasowniki iprzymiotniki

Wyraz pochodny –wyraz utworzony na podstawiewyrazu podstawowego, np. jagoda (wyraz podstawowy), jagodowy (wyraz pochodny).Wyrazy pochodne są też wyrazami podstawowymi względem innych wyrazów.

Formant, zrostek, afiks (od łac. affixum, element przyczepiony) – słowotwórcza część wyrazu, dodana do jego rdzenia (podstawy słowotwórczej).

FORMANTY

PRZEDROSTEK

występują przed podstawą słowotwórczą:w- pisać wy- chodzićpod- pisać pod- chodzićna- pisać do- chodzićza- pisać s- chodzićroz- pisać nad- chodzić

PRZYROSTEK

przyrostki – występują po podstawie słowotwórczej:pis- arz chod- nikpis- any chod- akpis- mak chodz- eniepis- ak chodz- onypis- mo chodz’- ik

WROSTEK

wrostki – występują między podstawami słowotwórczymi:łam- i- główka mocz- y- gębażyw- o- płot gaz- o- mierzkąt- o- mierz grot- o- łazwiatr- o- łap par- o- statekmebl- o- ścianka

FORMANT ZEROWY

formanty zerowe – nic nie dodajemy i w dodatku skracamy wyraz podstawowy:(wyraz podstawowy) -> (wyraz pochodny) – ødźwigać -> dźwig ønapisać – napis podmuchać – podmuchżółty – żółć słuchać – słuchrysować – rysa zakupić – zakup

Rola formantów jest ogromna. Dzięki nim nie tylko tworzymy wyrazy, ale możemy także różnicować ich znaczenie. Jak widać, wszystkie wyrazy są podobne, ale każdy z nich oznacza albo osobę (różnej płci), albo zjawisko, czynność, cechę. Za sprawą formantów możemy nazwać dosłownie wszystko.

Pograjmy

2

3

4

SKRÓTOWCE

LITEROWCE

GŁOSKOWCE

SYLABOWCE

MIESZANE

• skrótowce literowe (literowce) – przy ich czytaniu wymawiamy nazwy poszczególnych liter wchodzących w skład symboli:PKP pe-ka-pe (Polskie Koleje Państwowe)PKS pe-ka-es (Polska Komunikacja Samochodowa)NBP en-be-pe (Narodowy Bank Polski)ONZ o-en-zet (Organizacja Narodów Zjednoczonych)BWA be-wu-a (Biuro Wystaw Artystycznych)MSZ em-es-zet (Ministerstwo Spraw Zagranicznych)CPN ce-pe-en (Centrala Przemysłu Naftowego)

• skrótowce głoskowe (głoskowce) wymawiamy je jako zespoły głosek, tak jak w przypadku zwykłych wyrazów; można wymówić je bez trudu, ponieważ występuje w nich w środku samogłoska:NOT – not (Naczelna Organizacja Techniczna)ZUS – zus (Zakład Ubezpieczeń Społecznych)KUL – kul (Katolicki Uniwersytet Lubelski)GUS – gus (Główny Urząd Statystyczny)PAP – pap (Polska Agencja Prasowa)MON – mon (Ministerstwo Obrony Narodowej)PAT – pat (Papieska Akademia Teologiczna)

• skrótowce sylabowe (sylabowce, grupowce) – tworzą je sylaby (czyli grupy) początkowe wyrazów wchodzących w skład nazwy; wymawiamy i piszemy je normalnie:Pafawag – pafawag (Państwowa Fabryka Wagonów)Kedyw – kedyw (Kierownictwo Dywersji)Wifama – wifama (Widzewska Fabryka Maszyn)Befama – befama (Bielska Fabryka Maszyn)

• skrótowce mieszane – część skrótowca wymawiamy literowo, część głoskowo:Desa – desa (Dzieła Sztuki i Antyki)KMPiK – ka-em-pik (Klub Międzynarodowej Prasy i Książki)CPLiA – cepelia (Centrala Przemysłu Ludowego i Artystycznego)SGPis – es-gie-pis (Szkoła Główna Planowania i Statystyki)

Nie stawiamy kropki

Stawiamy kropkę

Stawiamy kropkę po:1. Skrótach, które nie kończą się ostatnią literą wyrazu np. prof. - profesor2. Po ostatniej literze nazwy wielowyrazowej np.: itd. , pt.3. Po każdej literze skrótu nazwy wielowyrazowej np.: p.n.e. - przed naszą erą

Nie stawiamy kropki1. po skrótach nazw polskich jednostek monetarnych np.: zł, gr2. po skrótach jednostek miar np.:cm, m. mm, dag, t3. po skrótach zakończonych ostatnią literą np.: mgr - magister, wg - według

Zadania utrwalające

Ćwiczenia strona:133-135 nr: 1,2,3,4,6,7,8,9137-138 - cały sprawdzian139 - 141 nr: 1,2,3,4,5,6,7,8,9Przypominam, że to było zadane tydzień temu :)

Dodatkowa pomoc naukowa