Praca z uczniem zdolnym

Praca z uczniem zdolnym na lekcjach języka polskiego

Nauczyciele języka polskiego za uzdolnionych uważają tych uczniów, którzy: ♦ czytają dużo – zwłaszcza utworów obszerniejszych, powieści i opowiadań,♦ mają skonkretyzowane zainteresowania czytelnicze (np. poszukują książek fantasy, interesują się jakąś epoką historyczną), ♦ interesują się kinem, znają różne filmy, rozumieją je i potrafią o nich opowiadać,♦ piszą dłuższe wypracowania, poprawnie skomponowane, ładnym, plastycznym stylem, stosując bogate słownictwo; ♦ mają uzdolnienia literackie; z własnej inicjatywy podejmują próby pisarskie: piszą wiersze, opowiadania, prowadzą pamiętniki; ♦ sprawnie posługują się w mowie i piśmie polszczyzną literacką, nie robią błędów językowych; ♦ uzyskują wysokie oceny na sprawdzianach i klasówkach, pamiętają treści omawiane jakiś czas temu – mają trwałą wiedzę z różnych dziedzin, którą wykorzystują przy różnych tematach; ♦ są aktywni na lekcji – zainteresowani tematem uczestniczą w dyskusji i debacie, odpowiadają, szybko i chętnie wykonują polecenia nauczyciela; ♦ przygotowują własne wystąpienia, przynoszą dodatkowe materiały; ♦ są uzdolnieni recytatorsko i aktorsko: pięknie odczytują wiersze, uczestniczą w konkursach poetyckich i biorą udział w spektaklach teatralnych, mają interesujące pomysły na lekcjach prowadzonych metodą dramy; ♦ mają talent muzyczny i/lub plastyczny – potrafi ą wykonać ilustrację do czytanego tekstu, wykonać utwór poezji śpiewanej, wystukać rytm wiersza; dokonują przekładu intersemiotycznego.

Jak rozpoznać zdolnego ucznia?

Rozpoznawanie uzdolnień:

♦ opinii eksperta z danej dziedziny (np. instruktora teatralnego, pisarza), ♦ informacji uzyskanych od rodziców, ♦ opinii rówieśników.

Określanie uzdolnień uczniów (praktycznie we wszystkich etapach edukacyjnych) odbywa się dziś głównie na podstawie: ♦ obserwacji nauczycieli, ♦ analizy wyników prac pisemnych – zarówno klasowych, jak i pisanych w domu – a także sprawdzianów wiedzy i umiejętności, ♦ ilorazu inteligencji (najczęściej mierzonego skalą inteligencji dla dzieci Wechslera – Wydanie poprawione – WISC-R, która służy do badania dzieci w wieku od 6. do 16. roku życia), ♦ wysokich lokat zajętych w konkursach (przedmiotowych, literackich, artystycznych

Kwestionariusz służący rozpoznawaniu niektórych obszarów zdolności znajdziemy w książce G. Lewisa "Jak wychować utalentowane dziecko"

Praca z uczniem zdolnym

Uczniowie klas 4–6 są wciąż jeszcze dziećmi -lubią się bawić , traktują swoje działania jako sposób ekspresji. Z drugiej jednak strony – zwłaszcza ci uzdolnieni, o wysokiej inteligencji – zaczynają dążyć do zdobycia wiedzy, chcą rozumieć świat, interesują się życiem pisarzy i poetów .Stosowane na lekcjach polskiego metody powinny w dalszym ciągu rozwijać zarówno myślenie dywergencyjne ((związane z rozwiązywaniem problemów tzw. otwartych, o wielu rozwiązanych),, jak i konwergencyjne ( (dotyczące nabywania informacji oraz rozwiązywania problemów zamkniętych). , zachęcać do samodzielnych poszukiwań, a także stopniowo uczyć różnych technik uczenia się. Polecenia i zadania dla uczniów winny zawierać problemy otwarte, umożliwiające wiele odpowiedzi i dróg realizacji. Do form pracy, strategii, metod i ćwiczeń zalecanych w pracy z uczniem zdolnym w II etapie edukacyjnym należą m.in.: ♦ dialogi, dyskusje i debaty, które inspirują uczniów do aktywności werbalnej, ♦ stwarzanie sytuacji dydaktycznych stymulujących spontaniczne i samodzielne wypowiedzi uczniów, ♦ gry i zabawy dydaktyczne, ♦ problemowe formułowanie pytań i zagadnień związanych z lekturą, ♦ drama, ♦ wycieczki tematyczne, konkursy, ♦ praca z komputerem i bogatymi źródłami wiedzy, ♦ wykorzystywanie przekładu intersemiotycznego, ♦ opowiadania twórcze, ♦ ciekawe, otwarte tematy dłuższych wypowiedzi ustnych i pisemnych (stwarzające możliwość różnych sposobów ujęcia), ♦ inspirowanie aktywności twórczej (zachęcanie dzieci do własnej twórczości) przez: inscenizacje, dramę, muzykę, utwory literackie i inne teksty kultury, ♦ właściwa ocena pracy uczniów (ocenianie kształtujące).

Postawić właściwe pytanie Do różnorodnych działań wartościowych z punktu widzenia przedmiotowych celów języka polskiego inspirują pytania dedukcyjne. Mogą one nie tylko stymulować myślenie twórcze, ale też stanowić interesujący punkt wyjścia do omawiania lektury, np. czy obserwowania zjawisk językowych. Przykładowo, pytania wprowadzające do analizy wiersza Joanny Kulmowej Najpiękniejsza choinka , postawione przed przeczytaniem wiersza, mogłyby brzmieć: → Co by było, gdyby Wigilia obchodzona była w lesie – a nie w domach? → Co by było, gdyby choinki mogły zabrać głos w sprawie świąt Bożego Narodzenia? → Co by było, gdyby ktoś urządził konkurs na Miss Choinek?

• Nadawanie tytułów wybranym tekstom (fragmentom) i/lub zmiana tytułów wskazanym utworom literackich, np.: → Jak zatytułowałbyś powieść Carla Collodiego „Pinokio”, gdybyś był jej autorem?

• Redagowanie samodzielnych wypowiedzi na podstawie tekstów literackich, np.: → Napisz list, który Tomek Wilmowski wysłał do swego przyjaciela z Warszawy wkrótce po dotarciu do Australii. (A. Szklarski, „Tomek w krainie kangurów”); → Zredaguj kartkę z pamiętnika Ani Shirley napisaną w wybranym dniu jej pobytu na Zielonym Wzgórzu.

Napisz opowiadanie: Gdybym mógł podróżować w czasie… → Zredaguj opis krajobrazu, w którym wszystko to, co w naturze jest zielone, zmieniło barwę na czerwień. → Jak zmieniłoby się Twoje życie, gdybyś został przeniesiony do starożytnej Grecji? → Co by było, gdyby ludzie mieli skrzydła i płetwy? → Co by było, gdybyś został wysłany na jakiś czas na odległą planetę i – jako cały bagaż – mógł zabrać tylko 3 książki? → Gdyby czarodziej zaproponował ci przeniesienie do innej cywilizacji, odległej w czasie i/lub przestrzeni – to kim chciałbyś być?

Pytania dedukcyjne mogą obligować ucznia do komponowania twórczych wypowiedzi ustnych oraz prac pisemnych, np.:

♦ Redagowanie wskazanej formy wypowiedzi itp.

♦ Układanie opowiadania z wylosowanych wyrazów

♦ Zadania umożliwiające identyfikację z wybranym bohaterem literackim

♦ Modyfikacja treści utworów literackich (transformacje).

♦ Tworzenie map skojarzeń

♦ Tworzenie łańcuchów skojarzeń i budowanie z nich opowieści.

♦ Ćwiczenia z zakresu słownictwa: utworzenie grup wyrazów (np. czasowników, rzeczowników, przymiotników) – i łączenie ich ze sobą „każdy z każdym”, by uzyskać nowe znaczenia.

Techniki pobudzania twórczości

http://niebieszczany.blogspot.com/2017/04/niebieszczany-moja-maa-ojczyzna.html

Większość dzieci w wieku odpowiadającym II etapowi edukacyjnemu lubi pisać wiersze i bawić się rymami – chętnie też przedstawia efekty swojej pracy (w przeciwieństwie do uczniów starszych, którzy często wolą pisać „do szuflady”, traktując własne próby literackie jako coś intymnego i osobistego). Dlatego w tym okresie warto zachęcać je do opracowywania różnych tematów w wybranej formie: wiersza, opowiadania, opisu, impresji, listu do wyobrażonego przyjaciela itp. Uczniów o uzdolnieniach plastycznych zachęci możliwość zilustrowania pracy fotografią, rysunkiem czy grafiką komputerową. Tak więc, po omówieniu tematu (np. szkoła, klasa, nauczyciel), zgromadzeniu słownictwa, wspólnym napisaniu w klasie wzorcowej wypowiedzi, można zaproponować uczniom (wszystkim – lub tylko chętnym) stworzenie nowej, własnej pracy w wybranej przez nich formie – wierszem lub prozą – na omawiany temat.

Praca z uczniem zdolnym w kl. 7-8

Program pracy z uczniem zdolnym na lekcji języka polskiego i zajęciach pozalekcyjnych w kl. 7-8 powinien uwzględniać różne formy i sposoby pracy wychowanka: ♦ pracę indywidualną, pracę w grupach i parach oraz pracę zespołową; ♦ powierzanie uczniowi uzdolnionemu dodatkowych zadań, wykraczających poza poziom oczekiwany od reszty klasy; mogą to być zadawane referaty i reprezentacje, kierowanie pracą zespołów uczniowskich (małych grup zadaniowych), a nawet funkcje asystenckie, np. prowadzenie wybranych lekcji, do których uczeń przygotowuje się, wykorzystując wskazane materiały; ♦ przydzielanie na lekcji zadań trudniejszych, wykraczających poza program – lub stawianie wyższych wymagań przy realizacji takich samych zadań jak reszta klasy; ♦ umożliwianie samodzielnego podejmowania decyzji o wyborze zadań trudniejszych, dodatkowych, ponadprogramowych; ♦ zwiększanie wymagań i stosowanie dodatkowych kryteriów oceny (np. wyższe wymagania stawiane niektórym aspektom, jak kompozycja, język i styl prac pisemnych lub wypowiedzi ustnych);♦ pracę pozalekcyjną i pozaszkolną, obejmującą przygotowanie do udziału w konkursach i olimpiadach o różnym zasięgu ♦ umożliwianie spotkań z twórcami (pisarzem, poetą, reżyserem czy aktorem) lub specjalistami z danej dziedziny humanistyki (np. językoznawcą, archeologiem, miejscowym regionalistą); uczestnictwo w konferencjach naukowych i popularnonaukowych, seminariach, warsztatach umożliwiających spotkania z innymi uczniami zdolnymi; ♦ wprowadzanie pomocy koleżeńskiej i metody LdL (uczenie się przez nauczanie innych); ♦ zaproponowanie indywidualnego programu nauczania języka polskiego;

4. Metoda sześciu kapeluszy de Bono

3. Słoneczko

2.Burza mózgów

1. Metoda heurystyczna

Metody pracy z uczniem zdolnym w kl. 7-8

Koło recytatorskie, dziennikarskie, teatralne, opowiadania historii

Koło polonistyczne To bardzo pojemna nazwa. Często obejmuje program przygotowań do udziału w konkursach przedmiotowych takich ,jak wojewódzkie konkursy języka polskiego . Zajęcia koncentrują się na doskonaleniu i poszerzaniu umiejętności wymaganych podstawą programową: • pogłębianie wiedzy o literaturze; • poznawanie sylwetek twórców (zwłaszcza, gdy są związani z regionem czy miastem) i wybranych dzieł; • poznawanie różnych gatunków literatury pięknej i publicystyki; • utrwalanie umiejętności językowych i wiedzy o języku; • często też realizowanie zadań o charakterze interdyscyplinarnym, np.: odwiedzanie muzeów, oglądanie spektakli teatralnych i fi lmów oraz omawianie na ich podstawie różnych dziedzin kultury – zwłaszcza w perspektywie wymagań konkursowych.

Koło zainteresowań jako program pracy z uczniem zdolnym

Jednym ze sposobów przygotowania ucznia do lektury jest zaplanowanie dla niego wskazówek w postaci instrukcji lub kart pracy mówiących, na co ma zwrócić uwagę, co wynotować, jakie kwestie oznaczyć kolorowymi „wlepkami” itp. Przykład: Nad Niemnem Orzeszkowej Uczeń A. Czytając powieść, zwróć uwagę na sceny ukazujące konflikt Benedykta z Witoldem oraz źródła i rozwiązanie tego konfliktu. → Zaznacz fragmenty retrospektywne, przedstawiające charakterystykę braci Korczyńskich, ich młodzieńcze ideały, plany. → Znajdź fragmenty mówiące, jak tragiczny finał powstania i sytuacja polityczna wpłynęły na Benedykta. → Wynotuj cytaty, które pomogą Ci zbudować portret psychologiczny Benedykta (w czasie, gdy toczy się akcja). → Poszukaj fragmentów charakteryzujących Witolda. → Zwróć uwagę na stosunek Benedykta i Witolda do Bohatyrowiczów, pracy, ziemi nadniemeńskiej. Wynotuj spostrzeżenia w tabeli. Określ, w czym są podobni, a co ich różni. → Zaznacz fragmenty bezpośredniej konfrontacji Benedykta i Witolda. Co jest powodem konfl iktu, a co jego bezpośrednią przyczyną? Czego dotyczą różnice zdań? Jakie są cechy osobowości i charakteru oraz temperamenty ojca i syna?

Praca uczniów uzdolnionych z lekturą szkolną i tekstem kultury

Uczeń B. Czytając powieść, zwróć uwagę na perypetie miłosne Justyny i jej relacje z Jankiem, Zygmuntem i Różycem. → Zaznacz fragmenty charakteryzujące Justynę w początkowych rozdziałach powieści (jej wygląd, przeżycia wewnętrzne, marzenia, lęki itp.). → […]itp. Tego typu „instrukcje” mają dodatkowy walor, gdyż pozwalają indywidualizować pracę z tekstem, dostosowywać polecenia do konkretnych preferencji czy uposażeń uczniów, uwzględniać ich styl uczenia się czy szczególny, „nietypowy” rodzaj inteligencji. • Uczeń o zdolnościach muzycznych – prześledzi warstwę brzmieniową utworu (np. budowa zdań w opisach) i występujące w nim motywy pieśni (może poszukać ich wersji instrumentalnej, zaprezentować na lekcji, zagrać, zaśpiewać) itp. • Uczeń o uzdolnieniach malarskich (inteligencji wizualno-przestrzennej) może wynotować opisy przyrody, znaleźć przykłady malarstwa ukazującego podobne krajobrazy lub fotografi e okolic nadniemeńskich; może też naszkicować plan okolicy, zaznaczyć miejsca, w których rozgrywa się akcja itp.

• karty pracy dla indywidualnych uczniów, par, grup, • dyskusja, debata, swobodna rozmowa, • słuchanie nagrań (recytacja, teksty czytane przez aktorów, poezja śpiewana, muzyka korespondująca w jakiś sposób z utworem), • fragmenty fi lmów i spektakli teatralnych odtwarzane z płyty, • przekład intersemiotyczny (prace plastyczne, utwory muzyczne, ruch i gest), • inscenizacje wykonane przez uczniów, drama, pantomima itp. Dodatkowo, tekst będący podstawowym przedmiotem lekcji i pracy uczniów może zostać obudowany

Pracując z utworem literackim, nauczyciel może wykorzystać – w zależności od potrzeb uczniów – takie metody, techniki i ćwiczenia, jak: • praca w małych grupach zadaniowych, • pogadanka heurystyczna i różne jej warianty, • metoda problemowa, • hipoteza interpretacyjna, • wykład nauczyciela lub prezentacja ucznia, • praca z podręcznikiem,

. Dobrym rozwiązaniem jest wprowadzanie dodatkowych kryteriów, pozwalających uczniom uzdolnionym literacko rozwijać ponadprzeciętne możliwości w tym kierunku. Temat dla wszystkich: → Wyobraź sobie, że jesteś na koloniach w dowolnym regionie Polski. Napisz list do bliskiej Ci osoby. Temat z dodatkowym kryterium: → Wyobraź sobie, że jesteś na koloniach w dowolnym regionie Polski. Napisz list do bliskiej Ci osoby, starając się tak patrzeć na rzeczywistość, jak robi to Twój ulubiony bohater literacki. Temat dla wszystkich: → Napisz opowiadanie, którego akcja rozgrywa się w wybranej epoce historycznej. Temat z dodatkowym kryterium: → Napisz opowiadanie, którego akcja rozgrywa się w wybranej epoce historycznej. Zastosuj w nim dialog, w którym posłużysz się archaizacją.

Anna Dyduchowa wyróżnia następujące metody kształcenia sprawności pisania oparte na praktycznej działalności uczniów: ♦ metoda analizy i twórczego wykorzystania wzoru (czyli każdego tekstu spełniającego warunki wypowiedzi wzorcowej pod względem kompozycji, języka, stylu), który powinien być dostosowany do poziomu intelektualnego i emocjonalnego dziecka; metoda ta obejmuje kilka faz: obserwację wzoru, teoretyczne uogólnienie, ćwiczenia transformacyjne, samodzielne redagowanie tekstów (metoda uczy tworzenia określonego gatunku wypowiedzi, ale też doskonali sprawność językową i rozwija zdolności odbioru tekstu); ♦ metoda norm i instrukcji – praca redakcyjna przebiega na podstawie instrukcji nauczyciela oraz opiera się na stosowaniu zasad konstruowania wypowiedzi, cech gatunkowych, charakterystycznych środków językowo-stylistycznych i kompozycyjnych; ♦ metoda ćwiczeń okazjonalnych (czyli różnorodnych ćwiczeń w pisaniu, które występują przy różnych okazjach na lekcji); ♦ metoda przekładu intersemiotycznego (redagowanie tekstu odbywa się na podstawie analizy tekstu kultury takiego, jak obraz czy fi lm); ♦ metoda praktyki pisarskiej, gdy uczeń pisze o tym, co chce i jak chce, a powstałe teksty są prezentowane na forum grupy czy klasy i poddane dalszej „obróbce” językowo-stylistycznej. O potrzebie twórczości literackiej uczniów Szkolne formy wypowiedzi mogą być modyfi kowane i wzbogacane różnymi zabiegami kompozycyjnymi

Zajęcia recytatorskie i krasomówcze Mówiąc o twórczości dzieci i młodzieży, nie sposób nie wspomnieć choćby krótko o dużej grupie uczniów zainteresowanych recytacją, pięknym wysławianiem się czy innymi formami żywego słowa. O ile we wcześniejszych etapach edukacyjnych uzdolnienia recytatorskie i teatralne zyskują aplauz i są nagradzane przy różnych okazjach, o tyle w starszych klasach sukcesy te wcale nie muszą się przekładać na wysokie oceny z języka polskiego (nie mówiąc już o innych przedmiotach). Często zdarza się, że uczniowie dobrze odtwarzający teksty literackie, potrafiący interpretować je głosem, wydobywać ich urodę i różne sensy, mają duże trudności z wypowiedziami własnymi, nie tylko nie potrafi ą przedstawić pisemnej analizy i interpretacji wiersza lub fragmentu prozy, ale nawet zredagować poprawnie dłuższej wypowiedzi własnej na podany przez nauczyciela temat.