Μπολιβάρ

Ν. ΕΓΓΟΝΟΠΟΥΛΟΣ

ΕΝΑΣ ΥΠΕΡΡΕΑΛΙΣΤΙΚΟΣ ΗΡΩΑΣ

ΜΠΟΛΙΒΑΡ

Παρουσίαση: Ηλίας Γιούρης

3. Ποιητής και ήρωας

2. Λέξεις δοξαστικές για έναν ήρωα

1. Ήρωας ελληνικός, ήρωας παγκόσμιος

Περιεχόμενα

Ο τίτλος του ποιήματος του Εγγονόπουλου είναι: « Μπολιβάρ. Ένα ελληνικό ποίημα». Φαινομενικά, το ξένο όνομα Μπολιβάρ,

καθώς ακολουθείται από τον προσδιορισμό «ελληνικό ποίημα», δημιουργεί την εντύπωση μιας αντίφασης. Πώς συνδυάζονται αυτά τα δύο αντίθετα στοιχεία;

1. ΗΡΩΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ, ΗΡΩΑΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ

Η περίεργη αυτή συνύπαρξη είναι εμφανής σε πολλά επίπεδα. Καταρχήν, στο επίπεδο των τοπωνυμίων, δηλαδή των πολλών διαφορετικών τόπων (ξένων και ελληνικών) που εμφανίζονται μέσα στο ποίημα.

• Μισίρι (Αίγυπτος)
• Γουατεμάλα
• Παναμάς
• Νικαραγουάη
• Οντουρά
• Αϊτή
• Σαν Ντομίνγκο
• Βολιβία
• Κολομβία
• Περού

• Βενεζουέλα
• Χιλή
• Αργεντινή
• Βραζιλία,
• Ουρουγουάη
• Παραγουάη
• Ισημερινός
• Μεξικό
• Βόρεια-Νότια Αμερική
• Παταγονία
• Μαλβίδες

• Ύδρα
• Νησιά Σαρωνικού
• Θήβα
• Μονεμβασιά
• Καστοριά
• Κων/πολη (Φανάρι)

ΞΕΝΟΙ ΤΟΠΟΙ

ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΤΟΠΟΙ

Η γεωγραφία του Μπολιβάρ

Η γεωγραφία του Μπολιβάρ

Διαπιστώνουμε ότι οι αναφορές του ποιήματος απλώνονται σε ολόκληρο τον κόσμο. Ξεκινούν από την εύκρατη ζώνη, περνούν τον τροπικό του Καρκίνου, συνεχίζουν στον Ισημερινό, μετά στον τροπικό του Αιγόκερω και φτάνουν ώς τον Ανταρκτικό Κύκλο.

"Το τρανό Μισίρι..."

Παταγονία

Η οικουμενικότητα του ήρωα

1. Η συνύπαρξη των λατινοαμερικανικών και των ελληνικών τοπωνυμίων μέσα στο ποίημα δεν είναι τυχαία.

4. Αυτό που διαφαίνεται πάνω απ’ όλα είναι η αντίσταση προς τον κατακτητή και ο πόθος για την ελευθερία.

6. Επιπλέον μετατρέπει τον Μπολιβάρ σε ένα είδος υπερεθνικού συμβόλου των αγώνων για ανεξαρτησία. Αυτός ο συμβολισμός είναι από τα βασικά γνωρίσματα του υπερρεαλιστικού ήρωα.

2. Ο ποιητής θέλει να συγκρίνει δύο διαφορετικά πράγματα: το απελευθερωτικό κίνημα του Μπολιβάρ στην Κεντρική & Ν. Αμερική και την αντίσταση στην Ελλάδα κατά τη γερμανική Κατοχή.

3. Με τον τρόπο αυτό αναδεικνύει κοινά στοιχεία και ιδιότητες ανάμεσα στα δύο κινήματα.

5. Μέσα από τα στοιχεία αυτά ο ποιητής ανυψώνει την Ελλάδα και δίνει στον αγώνα της οικουμενική διάσταση.

2. ΛΕΞΕΙΣ ΔΟΞΑΣΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΕΝΑΝ ΗΡΩΑ

Σε ολόκληρο το ποίημα ο ποιητής χρησιμοποιεί μια γλώσσα στην οποία κυριαρχούν επίθετα στον υπερθετικό βαθμό και εκφράσεις που δηλώνουν πλούτο, αφθονία, πληθωρικότητα. Δηλαδή κυριαρχεί ένα στοιχείο υπερβολής. Όλα υπάρχουν στον απόλυτο βαθμό, δοξάζονται σε μια ακραία ένταση.

Νίκος Εγγονόπουλος, Σίμων Μπολιβάρ ο ελευθερωτής

Μερικά παραδείγματα

Εξίσου συχνά είναι και τα επιφωνήματα του κειμένου. Και αυτά συμβάλλουν στη δημιουργία του δοξαστικού και μεγαλοπρεπούς τόνου που χαρακτηρίζει το ποίημα. Όλα συντείνουν στην αποθέωση του ήρωα.

Από δω η θέα εκτείνεται μαγευτική μέχρι των νήσων του Σαρωνικού, τη Θήβα,Μέχρι κει κάτω, πέρα απ’ τη Μονεβασιά, το τρανό Μισίρι, Αλλά και μέχρι του Παναμά, της Γκουατεμάλα, της Νικαράγκουα, του Οντουράς, της Αϊτής,του Σαν Ντομίγκο, της Βολιβίας, της Κολομβίας, του Περού, της Βενεζουέλας, της Χιλής, της Αργεντινής, της Βραζιλίας, Ουρουγουάη, Παραγουάη, του Ισημερινού,Ακόμη και του Μεξικού.

Είδες για πρώτη φορά το φως στο Καρακάς. Το φως το δικό σου,Μπολιβάρ, γιατί ώς νάρθης η Νότια Αμερική ολόκληρη είτανε βυθισμένη στα πικρά σκοτάδια.

Μπολιβάρ! Κράζω τ’ όνομά σου ξαπλωμένος στην κορφή του βουνού Έρε,Την πιο ψηλή κορφή της νήσου Ύδρας.

Μ’ ένα σκληρό λιθάρι χαράζω τ’ όνομά σου πάνω στην πέτρα, νάρχουνται αργότερα οι ανθρώποι να προσκυνούν.

Τινάζονται σπίθες καθώς χαράζω ― έτσι είτανε, λεν, ο Μπολιβάρ ― και παρακολουθώΤο χέρι μου καθώς γράφει, λαμπρό μέσα στον ήλιο.

Τ’ όνομά σου τώρα είναι δαυλός αναμμένος, που φωτίζει την Αμερική, και τη Βόρεια και τη Νότια, και την οικουμένη!

Η μορφή του ήρωα μεγεθύνεται και παίρνει υπερφυσικές διαστάσεις. Αυτό επιτυγχάνεται με πολλές ασυνήθιστες μεταφορές και αναπάντεχες υπερρεαλιστικές εικόνες. Π.χ.

«Oι ποταμοί Αμαζόνιος και Ορινόκος πηγάζουν από τα μάτια σου».

«Τα ψηλά βουνά έχουν τις ρίζες στο στέρνο σου,Η οροσειρά των Άνδεων είναι η ραχοκοκαλιά σου…»

Όλες αυτές οι τολμηρές εικόνες δημιουργούν στους αναγνώστες θαυμασμό και δέος για την προσωπικότητα που περιγράφεται, ανεξάρτητα από το αν μπορούν να σχηματίσουν μια ξεκάθαρη εικόνα για τη δράση του.

3. ΠΟΙΗΤΗΣ ΚΑΙ ΗΡΩΑΣ

Αναζητήστε τον πίνακα του Εγγονόπουλου Ποιητής και Ήρωας και κάντε μια σύντομη περιγραφή του. Μπορείτε να εντοπίσετε ομοιότητες ανάμεσα στο ποίημα Μπολιβάρ και στον συγκεκριμένο πίνακα; Πώς βλέπει ο ποιητής τον ήρωα στο ποίημα και πώς στον ζωγραφικό πίνακα; Ποια στάση τηρεί απέναντι στον ήρωα και στις δύο περιπτώσεις;

«Ποιητής και ήρωας»

Στον πίνακα απεικονίζονται δύο μορφές, ο ποιητής και ο ήρωας, μπροστά από τρία γεωμετρικά πρίσματα, ενώ στο βάθος διακρίνουμε μια ήρεμη θάλασσα και ένα καραβάκι. Τον πίνακα πλαισιώνουν ακόμα ένα κάστρο σε απαλό κίτρινο χρώμα και ο ουρανός σε σκούρο μπλε, που στο βάθος γίνεται πιο ανοιχτό. Ο ποιητής παρουσιάζεται γυμνασμένος, φορά μανδύα και παίζει τη χαρακτηριστική αρχαιοελληνική λύρα, που έπαιζαν οι ποιητές παλιά. Ο ήρωας φορά χρυσή πανοπλία και κρατά στο δεξί του χέρι ένα σπαθί και στο αριστερό μια ασπίδα.

Ο ποιητής παρουσιάζεται γυμνασμένος, φορά χιτώνα και κρατά στο χέρι του αρχαιοελληνική λύρα, χαρακτηριστικό μουσικό όργανο που συνδέεται με την ποιητική τέχνη.

Νίκος Εγγονόπουλος, Ποιητής και ήρωας (1973)

Ο ήρωας φορά χρυσή πανοπλία και κρατά στο δεξί του χέρι ένα σπαθί και στο αριστερό μια ασπίδα.

«Ποιητής και ήρωας»

Χαρακτηριστικό του πίνακα είναι οι ποικίλοι συμβολισμοί του: το δάφνινο στεφάνι του ήρωα που δηλώνει νίκη, η λύρα που δηλώνει την αρμονία, τα γεωμετρικά στερεά (παραλληλεπίπεδο, σφαίρα, κώνος) που εξηγούν τον φυσικό κόσμο, καθώς και η θάλασσα και ο ουρανός, καθαρά ελληνικά στοιχεία.

Τα γεωμετρικά στερεά εξηγούν τον κόσμο.

Η λύρα δηλώνει αρμονία.

Το δάφνινο στεφάνι του ήρωα δηλώνει νίκη.

Ο ποιητής διαβάζει τον Μπολιβάρ

Η απαγγελία του ποιήματος από τον ίδιο τον ποιητή εκπέμπει ζωντάνια, καθαρότητα, επιβλητικότητα. Από τον τρόπο που διαβάζει είναι σαφές ότι ο ποιητής νιώθει απεριόριστο θαυμασμό για τον ήρωά του. Ο τόνος του έχει δραματικότητα και ταιριάζει στο υψηλόφρον ύφος που διαπερνά ολόκληρη τη σύνθεση. Υπάρχουν εναλλαγές στο ηχόχρωμα της φωνής και είναι σαφής η προσπάθεια να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση σε σημεία όπου εξυμνούνται αρετές όπως η γενναιότητα, η ανδρεία ή ο πόθος της ελευθερίας.

Το αρχείο της ανάγνωσης στο Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού.

Ποιητής και ήρωας

Τόσο στη ζωγραφική (Ποιητής και Ήρωας) όσο και στην ποίηση (Μπολιβάρ) η στάση του Εγγονόπουλου απέναντι στον ήρωα παραμένει σταθερή: - απόλυτος θαυμασμός και δέος, - εξύμνηση των ηρωικών πράξεων. Και στις δύο τέχνες ο ήρωας παρουσιάζεται ως σωτήρας και λυτρωτής. Πάνοπλος, στεφανωμένος, ανίκητος και ετοιμοπόλεμος.Παρόμοια ο ποιητής αναλαμβάνει έναν αντίστοιχο ρόλο: με την τέχνη του εξυμνεί τον ήρωα επαναστάτη ως ελευθερωτή του «ανθρώπου».

Στην παρουσίαση αξιοποιήθηκανπαρατηρήσεις - σχόλια της μαθήτριας Μαριτίνας Τσάφου (Γ5)

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ: Ηλίας Γιούρης